Chào ngày mới 31 tháng 12

CNM365. Chào ngày mới 31 tháng 12. Wikipedia Ngày này năm xưa. Năm 1225 – Khởi đầu Nhà Trần trong lịch sử Việt Nam (hình: cương vực Đại Việt thời Trần). Sau khi xuống chiếu nhường ngôi, Lý Chiêu Hoàng bỏ hoàng bào mời chồng là Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế, vương triều Lý chấm dứt tồn tại, tức ngày Mậu Dần (1) tháng 12 năm Ất Dậu. Năm  1907 – Lễ đón giao thừa lần đầu tiên được tổ chức tại Quảng trường Thời đại (khi đó gọi là Quảng trường Longacre) tại thành phố New York, Hoa Kỳ. Năm  999 – Thủ tướng Nga Vladimir Putin làm quyền tổng thống, tiếp nhận từ Tổng thống Nga Boris Yeltsin từ nhiệm.

31 tháng 12

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Ngày 31 tháng 12 là ngày thứ 365 (366 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Đây là ngày cuối cùng trong năm.

« Tháng 12 năm 2015 »
CN	T2	T3	T4	T5	T6	T7
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Mục lục

• 1 Sự kiện
• 2 Sinh
• 3 Mất
• 4 Những ngày lễ và kỷ niệm
• 5 Tham khảo

Sự kiện

• 1225 – Sau khi xuống chiếu nhường ngôi, Lý Chiêu Hoàng bỏ hoàng bào mời chồng là Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế, vương triều Lý chấm dứt tồn tại, tức ngày Mậu Dần (1) tháng 12 năm Ất Dậu.
• 1600 – Nữ vương Elizabeth I cấp giấy phép cho Thống đốc và Công ty thương mại của London tới Đông Ấn, một trong những công ty cổ phần đầu tiên của Anh Quốc.
• 1660 – Quốc vương Louis XIV của Pháp phong cho James II của Anh là Công tước xứ Normandy.
• 1687 – Huguenot lần đầu căng buồm đi từ Pháp đến Mũi Hảo Vọng.
• 1757 – Nữ hoàng Elizaveta của Nga ban chiếu chỉ hợp nhất Königsberg vào Nga.
• 1796 – Baltimore được hợp nhất thành một thành phố.
• 1857 – Nữ vương Victoria của Anh lựa chọn Ottawa làm thủ đô của Canada, khu vực này khi đó là một thị trấn lâm nghiệp.
• 1862 – Nội chiến Hoa Kỳ: Tổng thống Abraham Lincoln ký một đạo luật kết nạp Tây Virginia và Liên bang, do vậy Virginia bị tách làm đôi.
• 1862 – Nội chiến Hoa Kỳ: Trận Stones River bắt đầu gần Murfreesboro, Tennessee.
• 1878 – Kỹ sư người Đức Carl Benz yêu cầu nhận bằng sáng chế đối với động cơ hai thì đầu tiên mà ông tin tưởng, và được trao bằng sáng chế vào năm 1879.
• 1879 – Thomas Edison lần đầu tiên chứng minh đèn sợi đốt trước công chúng tại Edison, New Jersey, Hoa Kỳ.
• 1906 – Quốc vương Mozaffar al-Din Shah Qajar ký vào bản Hiến pháp Ba Tư năm 1906.
• 1907 – Lễ đón giao thừa lần đầu tiên được tổ chức tại Quảng trường Thời đại (khi đó gọi là Quảng trường Longacre) tại thành phố New York, Hoa Kỳ.
• 1923 – Tiếng chuông từ tháp Big Ben lầu đầu được phát qua sóng phát thanh thông qua BBC.
• 1944 – Chiến tranh thế giới thứ hai: Hungary tuyên chiến với Đức.
• 1946 – Tổng thống Hoa Kỳ Harry S. Truman chính thức tuyên bố chấm dứt các chiến sự trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
• 1951 – Kế hoạch Marshall mãn hạn sau khi phân bổ hơn 13,3 tỷ đô la Mỹ viện trợ nước ngoài để tái thiết châu Âu.
• 1954 – Ngân hàng Quốc gia Việt Nam được hình thành
• 1955 – General Motors trở thành công ty đầu tiên của Hoa Kỳ kiếm được trên 1 tỷ đô la Mỹ một năm.
• 1963 – Khai mạc buổi họp thống nhất các đoàn thể Phật giáo ở Việt Nam, thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất.
• 1965 – Lãnh đạo quân đội Trung Phi Jean-Bédel Bokassa tiến hành đảo chính chống lại chính phủ của Tổng thống David Dacko.
• 1991 – Toàn bộ các thể chế chính thức của Liên Xô ngừng hoạt động vào ngày này, Liên Xô hoàn toàn tan rã.
• 1992 – Tiệp Khắc giải thể một cách hòa bình, hình thành nên hai quốc gia độc lập mới là Séc và Slovakia.
• 1994 – Ngày này bị bỏ qua tại Kiribati do Quần đảo Phoenix và Quần đảo Line đổi múi giờ từ UTC-11 sang UTC+13 và từ UTC-10 sang UTC+14, tương ứng.
• 1999 – Chính phủ Hoa Kỳ trao lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama và vùng đất liền kề cho Panama theo hiệp ước ký kết vào năm 1977.
• 1999 – Tổng thống Nga Boris Yeltsin từ nhiệm, giao cho Thủ tướng Nga Vladimir Putin làm quyền tổng thống.
• 2004 – Tòa nhà Đài Bắc 101 được khánh thành tại Đài Loan, là cao ốc cao nhất thế giới vào đương thời.

Sinh

• 1378 – Giáo hoàng Calixtô III (m. 1458)
• 1491 – Jacques Cartier, nhà thám hiểm người Pháp (m. 1557)
• 1514 – Andreas Vesalius, nhà giải phẫu học sinh tại lãnh thổ nay thuộc Bỉ (m. 1564)
• 1815 – George G. Meade, tướng lĩnh quân đội người Mỹ (m. 1872)
• 1830 – Isma’il Pasha, chính trị gia người Ai Cập (m. 1895)
• 1838 – Émile Loubet, chính trị gia người Pháp, tổng thống của Pháp (m. 1929)
• 1842 – Giovanni Boldini, họa sĩ người Ý (m. 1931)
• 1869 – Henri Matisse, họa sĩ người Pháp (m. 1954)
• 1878 – Horacio Quiroga, tác gia, nhà thơ người Uruguay-Argentina (m. 1937)
• 1880 – George Marshall, tướng lĩnh và chính trị gia người Mỹ, đoạt giải Nobel (m. 1959)
• 1904 – Umm Kulthum, ca sĩ và diễn viên người Ai Cập (m. 1975)
• 1922 – Nguyễn Lam, chính trị gia người Việt Nam (m. 1990)
• 1925 – Irina Korschunow, nhà văn người Đức-Nga
• 1931 – Hải Ninh, đạo diễn người Việt Nam (m. 2013)
• 1937 – Avram Hershko, nhà sinh vật học người Israel, đoạt giải Nobel
• 1937 – Anthony Hopkins, diễn và nhà soạn nhạc người Anh Quốc-Hoa Kỳ
• 1941 – Alex Ferguson, cầu thủ và huấn luyện viên bóng đá người Anh Quốc
• 1943 – John Denver, ca sĩ, tay chơi guitar, và diễn viên người Mỹ (m. 1997)
• 1943 – Ben Kingsley, diễn viên người Anh
• 1960 – Steve Bruce, cầu thủ bóng đấ người Anh
• 1965 – Củng Lợi, diễn viên người Trung Quốc
• 1972 – Grégory Coupet, thủ môn bóng đá người Pháp
• 1977 – PSY, ca sĩ, nhà sản xuất âm nhạc người Hàn Quốc
• 1987 – Uyên Linh, ca sĩ người Việt Nam

Mất

• 192 – Commodus, hoàng đế La Mã
• 335 – Giáo hoàng Sylvestrô
• 669 – Lý Thế Tích, tướng lĩnh và chính trị gia triều Đường, tức ngày Mậu Thân (3) tháng 12 năm Kỉ Tị (s. 594)
• 1384 – John Wycliffe, nhà thần học và phiên dịch người Anh (s. khoảng 1328)
• 1650 – Đa Nhĩ Cổn, tướng lĩnh, thân vương, chính trị gia, nhiếp chính vương của triều Thanh, tức 9 tháng 12 năm Canh Dần (s. 1612)
• 1691 – Robert Boyle, nhà hóa học và vật lý học người Ireland (s. 1627)
• 1719 – John Flamsteed, nhà thiên văn người Anh (s. 1646)
• 1876 – Catherine Labouré, nữ tu người Pháp được phong thánh (s. 1806)
• 1877 – Gustave Courbet, họa sĩ người Pháp (s. 1819)
• 1889 – Ion Creanga, tác gia và học giả người Romania (s. 1837)
• 1936 – Miguel de Unamuno, nhà văn, nhà triết học người Tây Ban Nha (s. 1864)
• 1967 – Hoàng Việt, nhạc sĩ người Việt Nam (s. 1928)
• 1990 – Vasili Lazarev, nhà du hành vũ trụ người Liên Xô (s. 1928)
• 1993 – Zviad Gamsakhurdia, tổng thống Gruzia đầu tiên (s. 1939)
• 2004 – Gérard Debreu, nhà kinh tế học và toán học người Pháp, đoạt giải Nobel (s. 1921)

Những ngày lễ và kỷ niệm

Tháng 1 | Tháng 2 | Tháng 3 | Tháng 4 | Tháng 5 | Tháng 6 | Tháng 7 | Tháng 8 | Tháng 9 | Tháng 10 | Tháng 11 | Tháng 12

Tham khảo

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về 31 tháng 12

Thể loại:

• Tháng mười hai
• Sơ khai ngày
• Ngày trong năm

Lich Vạn Niên ngày 31 tháng 12 năm 2015

Tháng 12 Năm 2015

31

Thứ năm

Khánh thành tuyến đường sắt Thống nhất (31/12/1976)

Quyền lực của tình yêu giống như quyền lực của bậc quân vương, nó không chấp nhận sự chia sẻ.Ovid

Năm ất Mùi

Tháng Mậu Tí

Ngày Tân Tỵ

Giờ Nhâm Thìn

07:56:37

Giờ Hoàng Đạo

Kỷ Sửu (1h-3h)

Nhâm Thìn (7h-9h)

Tháng Một (Đ)

21

Giáp Ngọ (11h-13h)

ất Mùi (13h-15h)

Ngày Hắc đạo

Mệnh ngày:

Kim – Bạch lạp kim

(Kim bạch lạp)

Tiết khí

Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ)

Mậu Tuất (19h-21h)

Kỷ Hợi (21h-23h)

Thứ năm, Ngày 31 Tháng 12 Năm 2015 Âm lịch: Ngày 21 Tháng 11 Năm 2015 Ngày Julius: 2457388 Bát tự: Giờ Mậu Tí, ngày Tân Tỵ, tháng Mậu Tí, năm ất Mùi 0:00 Giờ: Mậu Tí Ngày Hắc đạo Sao: NGuyên Vũ Giờ Hoàng đạo Kỷ Sửu, Nhâm Thìn, Giáp Ngọ, ất Mùi, Mậu Tuất, Kỷ Hợi Giờ Hắc đạo Mậu Tí, Canh Dần, Tân Mão, Qúy Tỵ, Bính Thân, đinh Dậu Năm Kim Sa trung kim Mùa: Mùa đông Vượng: Thủy Khắc: Thổ Trọng Ngày Kim Bạch lạp kim Kim bạch lạp Tuổi xung Ất Hợi, Kỷ Hợi, Ất Tỵ Tiết khí Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ) Sao Đẩu Ngũ hành Mộc Động vật Giải Trực Chấp – Tốt cho các việc tạo tác, sửa giếng, thu người làm. – Xấu cho các việc xuất nhập vốn liếng, khai kho, an sàng. Xuất hành Hỷ thần Tây Nam Tài thần Tây Nam Kê thần Tây Cát tinh Tốt Kỵ Thiên đức Tốt mọi việc Ngũ phú Tốt mọi việc Ích Hậu Tốt mọi việc, nhất là giá thú Sát tinh Kỵ Ghi chú Kiếp sát Kỵ xuất hành, giá thú, an táng, xây dựng Lôi công Xấu với xây dựng nhà cửa Ly sàng Kỵ giá thú Mặt trời Giờ mọc Giờ lặn Hà Nội 06:35 17:22 TP.Hồ Chí Minh 06:13 17:38 Bạch Hổ Hắc đạo 1:00 Giờ: Kỷ Sửu Ngọc Đường Hoàng đạo 3:00 Giờ: Canh Dần Thiên Lao Hắc đạo 5:00 Giờ: Tân Mão NGuyên Vũ Hắc đạo 7:00 Giờ: Nhâm Thìn Tư Mệnh Hoàng đạo 9:00 Giờ: Qúy Tỵ Câu Trận Hắc đạo 11:00 Giờ: Giáp Ngọ Thanh Long Hoàng đạo 13:00 Giờ: ất Mùi Minh Đường Hoàng đạo 15:00 Giờ: Bính Thân Thiên Hình Hắc đạo 17:00 Giờ: đinh Dậu Chu Tước Hắc đạo 19:00 Giờ: Mậu Tuất Kinh Quỹ Hoàng đạo 21:00 Giờ: Kỷ Hợi Kim Được Hoàng đạo 23:00 Giờ: Mậu Tí Bạch Hổ Hắc đạo Lịch vạn niên 2015, ngày 21 tháng 11, năm 2015 – Âm lịch Xem ngày giờ tốt và hướng xuất hành Trong một tháng có 2 loại ngày tốt, ngày xấu; trong một ngày lại có 6 giờ tốt, 6 giờ xấu gọi chung là Ngày/giờ Hoàng đạo (tốt) và Ngày/giờ Hắc đạo (xấu). Người Việt Nam từ xưa đều có phong tục chọn ngày tốt và giờ tốt để làm những việc lớn như cưới hỏi, khởi công làm nhà, nhập trạch, ký kết, kinh doanh v.v.v. Ngày 21 tháng 11, năm 2015 là ngày Hắc đạo , các giờ tốt trong ngày này là: Kỷ Sửu, Nhâm Thìn, Giáp Ngọ, ất Mùi, Mậu Tuất, Kỷ Hợi Trong ngày này, các tuổi xung khắc nên cẩn thận trong chuyện đi lại, xuất hành, nói chuyện và làm các việc đại sự là: Ất Hợi, Kỷ Hợi, Ất Tỵ Xuất hành hướng Đông Bắc gặp Hỷ thần: niềm vui, may mắn, thuận lợi. Xuất hành hướng Nam gặp Tài thần: tài lộc, tiền của, giao dịch thuận lợi. Xem sao tốt và việc nên làm và nên kiêng Trong Lịch vạn niên, có 12 trực được sắp xếp theo tuần hoàn phân bổ vào từng ngày. Mỗi trực có tính chất riêng, tốt/xấu tùy từng công việc. Ngày 21 tháng 11, năm 2015 là Trực Chấp: Tốt cho các việc tạo tác, sửa giếng, thu người làm. Xấu cho các việc xuất nhập vốn liếng, khai kho, an sàng. Mỗi ngày đều có nhiều sao Tốt (Cát tinh) và sao Xấu (Hung tinh). Các sao Đại cát (rất tốt cho mọi việc) như Thiên đức, Nguyệt đức, Thiên ân, Nguyệt ân. Có những sao Đại hung (rất xấu cho mọi việc) như Kiếp sát, Trùng tang, Thiên cương. Cũng có những sao xấu tùy mọi việc như Cô thần, Quả tú, Nguyệt hư, Không phòng, Xích khẩu… – xấu cho hôn thú, cưới hỏi, đám hỏi nói chung cần tránh. Hoặc ngày có Thiên hỏa, Nguyệt phá, Địa phá… xấu cho khởi công xây dựng, động thổ, sửa chữa nhà cửa nói chung cần tránh. Khi tính làm việc đại sự, cần kiểm tra ngày Hoàng Đạo, Hắc Đạo. Xem công việc cụ thể nào, để tránh những sao xấu. Chọn các giờ Hoàng đạo để thực hiện (hoặc làm tượng trưng lấy giờ)

Nhà Trần

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bài này viết về Bài này nói về nhà Trần trong lịch sử Việt Nam. Đối với bài về để xem nhà Trần trong lịch sử Trung Hoa, xem Nhà Trần (Trung Hoa). Đối với bài về các nghĩa khác của chữ Trần, xem Trần (định hướng).

Đại Việt Trần triều ← 1226–1400 → Cương vực Đại Việt thời Trần trước và sau khi vua Chiêm Thành là Chế Mân dâng hai châu Ô và châu Lý Thủ đô Thăng Long Thiên Trường[1] Ngôn ngữ Tiếng Việt Tôn giáo Phật giáo, Đạo giáo, Tín ngưỡng Việt Nam Chính thể Quân chủ chuyên chế Lịch sử  – Trần Thái Tông được Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi 1226 1226  – Kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ nhất 1258  – Kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ hai 1285  – Kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ ba 1287  – Anh Minh thịnh thế 1293 – 1357  – Dương Nhật Lễ chi loạn[2] 1370  – Hồ Quý Ly cướp ngôi từ Trần Thiếu Đế 1400 1400 Tiền tệ Tiền xu, Tiền giấy Hiện nay là một phần của Danh sách[hiện] ^ Phủ Thiên Trường là nơi ở của các thái thượng hoàng nhà Trần. Mặc dù thoái vị, nhưng các thái thượng hoàng vẫn nắm quyền hành chính nên Đại Việt thời bấy giờ được điều hành từ cả Thăng Long và Thiên Trường. ^ Nhà Trần bị gián đoạn bởi Dương Nhật Lễ vào năm 1370. Sau đó Trần Nghệ Tông và Trần Duệ Tông đã mang quân đến kinh sư, giết chết Nhật Lễ, đoạt lại cơ nghiệp họ Trần.

Nhà Trần hoặc Trần triều (Hán-Nôm: 家陳 ・陳朝, nhà Trần  • Trần triều) là triều đại quân chủ chuyên chế trong lịch sử Việt Nam, bắt đầu khi Thái Tông Nguyên Hiếu hoàng đế Trần Cảnh lên ngôi vào năm 1225, sau khi được truyền ngôi từ Nữ đế Lý Chiêu Hoàng. Những năm đầu tiên, Trần Cảnh còn nhỏ tuổi, toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một tôn thất, hàng chú của Trần Cảnh là Trần Thủ Độ nắm quyền.

Trong giai đoạn nắm giữ quyền lực, nhà Trần vẫn đóng đô ở Thăng Long – kinh đô triều cũ, tiếp tục mở rộng và phát triển sự hưng thịnh có từ đời nhà Lý. Về chính sách chính trị, các hoàng đế nhà Trần cũng xây dựng bộ máy nhà nước hoàn thiện hơn so với nhà Lý, họ tạo nên một hệ thống đặc biệt, trong đó các Hoàng đế sẽ sớm nhường ngôi cho Thái tử mà lui về làm Thái thượng hoàng, tuy nhiên vẫn cùng vị Hoàng đế mới điều hành chính sự. Việc này được đánh giá là tích cực, khi ngôi Hoàng đế sớm có chủ, tránh được việc tranh giành ngôi vua như triều đại nhà Lý trước đó; và bản thân vị Hoàng đế sẽ tiếp xúc và làm quen việc cai trị cho đến khi trưởng thành. Các mặt kinh tế, xã hội, giáo dục và nghệ thuật cũng hoàn chỉnh hơn và cho thấy Nho giáo, Đạo giáo đã có ảnh hưởng rõ rệt tới triều đại, tạo ra cục diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của Phật giáo – Nho giáo – Đạo giáo. Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến đời nay. Bên cạnh đó, những danh thần Đoàn Nhữ Hài, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền, Nguyễn Trung Ngạn, Trương Hán Siêu, Chu Văn An, Trần Quang Triều,…là những cái tên nổi danh về tri thức, thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.

Dưới triều Trần, lực lượng quân đội đặc biệt được chú trọng phát triển đủ sức đánh dẹp các cuộc nội loạn và đương đầu với quân đội các nước xung quanh. Lực lượng quân đội nhà Trần thiện chiến nhất là thủy binh, rồi kỵ binh, bộ binh, tượng binh….chính sách chia thực ấp cho các thân tộc trong họ, mỗi thế lực trong dòng tộc đều có quân đội tinh nhuệ là nền tản lớn khiến quân đội nhà Trần tiêu diệt được cuộc xâm phạm của quân đội Nhà Nguyên, Đế quốc Mông Cổ qua 3 lần vào năm 1258, 1285 và 1287. Thời gian này xuất hiện một danh tướng kiệt xuất, vốn là tôn thất nhà Trần, chính là Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn; người có vai trò quan trọng trong chiến thắng vào năm 1285 và 1287.

Mục lục

• 1 Lịch sử
  • 1.1 Nguồn gốc
  • 1.2 Nguồn gốc tên
  • 1.3 Thay ngôi nhà Lý
  • 1.4 Dẹp nội loạn
  • 1.5 Thời kỳ thịnh trị
    • 1.5.1 Nguyên Phong chi trị
    • 1.5.2 Nhân Hiếu nhị hoàng
    • 1.5.3 Anh Minh thịnh thế
  • 1.6 Thời kỳ suy tàn
    • 1.6.1 Dụ Tông suy trị
    • 1.6.2 Loạn Dương Nhật Lễ
    • 1.6.3 Hồ Quý Ly chiếm ngôi
  • 1.7 Nhận định
    • 1.7.1 Về chiến thắng Mông – Nguyên
    • 1.7.2 Về hậu kỳ nhà Trần
• 2 Đối ngoại
  • 2.1 Với Chiêm Thành
  • 2.2 Với Ai Lao
• 3 Tổ chức quân đội
• 4 Chiến tranh chống Nguyên Mông
• 5 Hành chính
• 6 Luật pháp
• 7 Kinh tế
• 8 Giáo dục, thi cử
• 9 Tôn giáo
• 10 Văn hóa nghệ thuật
• 11 Chính sách hôn nhân
• 12 Những nhân vật có ảnh hưởng nhất triều Trần
• 13 Các Hoàng đế nhà Trần
• 14 Thế phả nhà Trần
• 15 Đền thờ, lăng mộ
• 16 Xem thêm
• 17 Tham khảo
• 18 Chú thích
• 19 Liên kết ngoài

Lịch sử

Nguồn gốc

Loạt bài Lịch sử Việt Nam

Thời tiền sử Hồng Bàng An Dương Vương Bắc thuộc lần I (207 TCN – 40) Nhà Triệu (207 – 111 TCN) Hai Bà Trưng (40 – 43) Bắc thuộc lần II (43 – 541) Khởi nghĩa Bà Triệu Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (541 – 602) Bắc thuộc lần III (602 – 905) Mai Hắc Đế Phùng Hưng Tự chủ (905 – 938) Họ Khúc Dương Đình Nghệ Kiều Công Tiễn Nhà Ngô (938 – 967) Loạn 12 sứ quân Nhà Đinh (968 – 980) Nhà Tiền Lê (980 – 1009) Nhà Lý (1009 – 1225) Nhà Trần (1225 – 1400) Nhà Hồ (1400 – 1407) Bắc thuộc lần IV (1407 – 1427) Nhà Hậu Trần Khởi nghĩa Lam Sơn Nhà Hậu Lê    Nhà Lê sơ (1428 – 1527)    Lê trung hưng (1533 – 1789) Nhà Mạc (1527 – 1592) Trịnh–Nguyễn phân tranh Nhà Tây Sơn (1778 – 1802) Nhà Nguyễn (1802 – 1945) Pháp thuộc (1887 – 1945) Đế quốc Việt Nam (1945) Chiến tranh Đông Dương (1945 – 1975) Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Quốc gia Việt Nam Việt Nam Cộng hòa Cộng hòa Miền Nam Việt Nam Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ 1976) Xem thêm Vua Việt Nam Nguyên thủ Việt Nam Các vương quốc cổ Niên biểu lịch sử Việt Nam sửa

Căn cứ vào gia phả họ Trần ở Nhạc Dương do thống tôn đời thứ 27 Trần Định Nhân còn lưu giữ được thì gốc tích xa xưa từ đời Chiến quốc, họ Trần thuộc nhóm tộc người Bách Việt sống ở đất Mân (Phúc Kiến – Trung Hoa). Năm 227 TCN, Phương chính hầu Trần Tự Minh đang làm quan cho Nam Việt vương Triệu Đà, vì mâu thuẫn giữa người Hán và người Bách Việt mà ông đã theo dòng người Bách Việt di cư xuống phía Nam. Tự Minh được An Dương Vương thu nạp, trở thành vị tướng tài ba, cùng Cao Lỗ giúp vua chống lại Triệu Đà. Khi thành Cổ Loa thất thủ, Âu Lạc rơi vào tay Triệu Đà, Trần Tự Minh lui về sống ẩn dật ở đất Kinh Bắc. Dòng họ này qua 700 năm ở Kinh Bắc phân ra nhiều nhánh, nhưng dòng thống tôn đến đời Trần Tự Viễn (582 – 637) nổi lên như một nhân tài kiệt xuất của xứ Giao Châu.

Trần Kinh (陳京) khi dời từ An Sinh (Quảng Ninh) về Tức Mạc (Nam Định) lấy vợ sinh ra Trần Hấp. Trần Hấp (陳翕) dời mộ cha sang sinh sống tại Long Hưng (Thái Bình) sinh ra Trần Lý và Trần Hoằng Nghi.^[1] Trần Lý sinh ra Trần Thừa (sau được tôn là Trần Thái Tổ), Trần Tự Khánh và Trần Thị Dung. Trần Hoằng Nghi sinh được ba người con trai: Trần An Quốc, Trần An Bang và Trần Thủ Độ.^[2]

Nguồn gốc tên

Một công trình trong quần thể đền Trần, Nam Định, Việt Nam

Các nhà lãnh đạo thuộc những thế hệ đầu tiên thường mang tên các loài cá, do nguồn gốc xuất thân chài lưới của họ Trần. Tổ họ Trần vốn tên là Chép, được dịch sang tiếng Hán là 鯉, phiên âm là “Lý”, nghĩa là cá chép. Con ông là Trần Thừa vốn có tên là Dưa (cá dưa). Hai con trai Trần Thừa vốn có tên là Leo (cá leo), được phiên theo chữ Hán là Liễu (cha của Trần Quốc Tuấn), người con thứ hai có tên là Lành Canh (cá lành canh), phiên sang chữ Cảnh. Trần Thị Dung cũng vốn có tên là Ngừ (cá ngừ), khi làm hoàng hậu của Lý Huệ Tông mới đổi gọi là Dung. Về sau dân địa phương lập đền thờ bà vẫn gọi là “Bà chúa Ngừ”.

Từ thế hệ thứ hai, nhà Trần nắm quyền cai trị nên mới đặt theo các tên đời sau thường biết tới.

Thay ngôi nhà Lý

Vốn sống bằng nghề đánh cá, họ Trần thường sinh sống làm ăn ở những vùng cửa sông ven biển, đến đời Trần Lý (ông nội của vua Trần Thái Tông) đã trở thành một cự tộc có thế lực vùng Hải Ấp (nay là xã Lưu Xá, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình).

Năm 1209, khi trong triều có biến loạn, vua Lý Cao Tông phải chạy lên Quy Hoá, Thái tử Lý Sảm (李旵) chạy về Hải Ấp đã được gia đình Trần Lý giúp đỡ. Hoàng tử Sảm đã kết duyên cùng Trần Thị Dung (陳氏庸) – con gái của Trần Lý. Họ Trần đã tập hợp hương binh giúp nhà Lý dẹp loạn, diệt trừ Quách Bốc (郭卜), đưa vua Lý trở lại kinh đô. Cậu ruột Trần Thị Dung là Tô Trung Từ (蘇忠詞) được làm Điện tiền chỉ huy sứ. Trung Từ lại đang tâm muốn nắm quyền riêng, lạnh nhạt với người đứng đầu chỉ huy họ Trần lúc bấy giờ là Trần Tự Khánh (陳嗣慶).

Năm 1211, Thái tử Lý Sảm lên ngôi, sử gọi là Lý Huệ Tông. Ông cho đón vợ là Trần Thị Dung về cung lập làm Nguyên phi (元妃). Lúc này, Tô Trung Từ được phong Thái uý phụ chính, còn Tự Khánh được phong Chương Thành hầu (章成侯).

Huệ Tông là người yếu đuối, lại bị Đàm thái hậu (譚太后) điều khiển chính sự, nên mọi việc đều phó thác cho Đàm Dĩ Mông (譚以蒙), người chức cao, quyền lớn nhưng không có học thức, không có mưu thuật, lại nhu nhược không quyết đoán, chính sự ngày một đổ nát.

Lợi dụng tình hình đó, Đoàn Thượng (段尚) làm phản, tụ tập bè đảng ở Hồng Châu thả sức cướp bóc, khiến triều đình không chế ngự nổi. Năm 1216, trước tình thế bức bách của Đàm thái hậu, Lý Huệ Tông đã bí mật rời bỏ hoàng cung, cùng với Trần Thị Dung trốn đến nơi đóng quân của Trần Tự Khánh. Từ đó, vua Lý hoàn toàn phụ thuộc vào thế lực anh em họ Trần.

Khu di tích đền Trần (Thái Bình)

Năm 1223, Trần Tự Khánh chết, mọi việc đều uỷ quyền cho Trần Thủ Độ (陳守度), em họ Trần Thừa (陳承) và Tự Khánh, khi ấy là Chỉ huy sứ, quản lĩnh cấm quân. Là người cơ mưu, quyết đoán, Trần Thủ Độ đã sắp xếp để vua Huệ Tông nhường ngôi cho công chúa Chiêu Thánh, rồi cắt tóc đi tu ở chùa Chân Giáo. Liền sau đó, Trần Thủ Độ lại thu xếp cho Lý Chiêu Hoàng lên 7 tuổi lấy con trai thứ của Trần Thừa là Trần Cảnh (陳煚) lên 8 tuổi. Một năm sau, vào tháng 12 âm lịch năm 1225, Trần Thủ Độ ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng, nhà Trần bắt đầu nắm quyền cai trị.

Khi lên ngôi, Trần Cảnh còn nhỏ, mọi việc triều chính đều trong tay Thái sư Trần Thủ Độ và cha là Thái thượng hoàng Trần Thừa.

Dẹp nội loạn

Từ năm 1211, trong nước Đại Việt đã hình thành ba thế lực phân cát lớn là:

• Họ Đoàn, Đoàn Thượng (段尚) (Hải Dương và Hải Phòng).
• Họ Trần, Trần Tự Khánh (陳嗣慶) (Thái Bình, Nam Định và nam Hưng Yên).
• Họ Nguyễn, Nguyễn Nộn (阮嫩) (Quốc Oai, Hà Tây)

Triều đình nhà Lý chỉ kiểm soát vùng xung quanh Thăng Long. Trong thời gian nắm quyền bính trong triều cho tới khi thay ngôi nhà Lý, nhà Trần tiếp tục phải đối phó với các lực lượng cát cứ từ thời Lý. Do thế lực chưa đủ mạnh để trấn áp tất cả các lực lượng nổi dậy, họ Trần phải dùng chiến thuật khi đánh khi hoà, thậm chí cả biện pháp hôn nhân; và tận dụng sự xung đột của chính các thế lực này tự làm yếu nhau.

Sau khi nhà Trần thành lập, Nguyễn Nộn đánh bại giết chết Đoàn Thượng năm 1228. Nhưng không lâu sau, cuối năm 1229, Nguyễn Nộn ốm chết, lực lượng của Nộn tự tan rã. Nhà Trần chấm dứt được cục diện chia cắt, tập trung củng cố nội chính sau nhiều năm nghiêng ngả dưới thời Lý.

Thời kỳ thịnh trị

Nguyên Phong chi trị

Trần Cảnh khi lên ngôi vua chỉ mới 8 tuổi. Thái sư Trần Thủ Độ và Thái thượng hoàng Trần Thừa nhiếp chính và thực sự nắm quyền hành.

Trần Thủ Độ tuy bị đánh giá là người không có lễ giáo, thất học nhưng mưu lược hơn người, trị việc trong nước đều cẩn thận và chu toàn. Về mọi mặt, thời Thái Tông củng cố các vấn đề chính nhất là:

• Mở khoa thi Tam giáo (Đạo giáo, Nho giáo, Phật giáo) sau nhiều năm bị gián đoạn do loạn lạc cuối thời Lý. Định đặt luật pháp, soạn ra bộ Quốc triều hình luật gồm 20 quyển để định tội danh trong nước. Đáng tiếc bộ sách này đã bị thất truyền.
• Lại mở rộng phía ngoài thành Đại La, bốn cửa thành giao cho quân Tứ sương thay phiên nhau canh giữ. Sửa đổi quan chức các phủ lộ. Đặt 2 viên An phủ sứ và An phủ phó sứ. Trong thành dựng cung, điện, lầu, các và nhà lang vũ ở hai bên phía đông và tây. Bên tả là cung Thánh Từ (nơi Thái thượng hoàng ở), bên hữu là cung Quan Triều (nơi Hoàng đế ở). Chép công việc của quốc triều làm bộ Quốc triều thường lễ, 10 quyển.
• Thủy lợi cũng được coi trọng. Năm 1231, sai hoạn quan Nguyễn Bang Cốc chỉ huy binh lính phủ mình đào vét kênh Trầm và kênh Hào^[3] từ phủ Thanh Hóa đến địa giới phía nam Diễn Châu. Việc xong, thăng Bang Cốc làm Phụ Quốc thượng hầu.
• Bắt đầu định luật hành chính. Chia đất nước làm 12 lộ. Đặt các chức quan cai trị. Làm đơn sổ hộ khẩu, con trai lớn gọi là đại hoàng nam, con trai nhỏ gọi là tiểu hoàng nam, 60 tuổi gọi là lão, già lắm thì gọi là long lão. Nhân đinh có ruộng đất thì nộp tiền thóc, người không có ruộng đất thì miễn cả. Có 1, 2 mẫu ruộng thì nộp 1 quan tiền, có 3, 3 mẫu thì nộp 2 quan tiền, có từ 5 mẫu trở lên thì nộp 3 quan tiền. Tô ruộng mỗi mẫu nộp 100 thăng thóc.
• Bắt đầu thông thương nơi biên giới, để có thể giao thương với nhà Tống ở Giang Nam. Khi Nguyên Thái Tông mất, thì cửa ải thường không thông. Nếu có sứ mệnh thì chỉ có hai viên chánh phó sứ và hai bọn người đi theo, còn sản vật tiến cống có bao nhiêu thì gói bọc đưa đến địa đầu biên giới, quan địa phương nhận giữ và chuyển nộp. Sứ thần đến kinh, chỉ dâng biểu tâu thôi, các vật tiến cống không đến nơi cả được. Đến bây giờ, sai tướng chống giữ, đánh chiếm mới thông hiếu được với nước Tống.

Mỗi khi có dịp hạn hán, triều đình thường ban hành luật miễn thuế khóa, mở lương thóc rồi đại xá. Cho nên quốc lực mau chóng khôi phục, Đại Việt lại trở nên phồn thịnh như thời nhà Lý. Trong ĐVSKTT có ghi chép:..Bấy giờ quốc gia vô sự, nhân dân yên vui, người làm quan giữ mãi một chức, người ở quán, các 10 năm mới được xuất thân, người ở sảnh, cục 15 năm mới được xuất thân, chức tể tướng thì chọn người hiền năng trong tôn thất, có đạo đức, tài nghệ, thông hiểu thi thư thì cho làm.

Năm 1252, Thái Tông đổi niên hiệu là Nguyên Phong (元豐). Sau đó ông lập tức dẫn binh đi đánh Chiêm Thành. Trước đó khi nhà Lý suy, Chiêm Thành thường hay xua binh công phá ở vùng Nghệ An, dân chết vô số, nay vua lên ngôi mà không sang thông hiếu nên rất giận, dẫn quân đi đánh và bắt được nhiều thần thiếp, cướp được nhiều của cải. Uy danh Đại Việt đối với Chiêm Thành lại được thiết lập. Giai đoạn này gọi là Nguyên Phong chi trị (元豐之治).

Năm 1258, sau khi đánh bại đại quân của Ngột Lương Hợp Thai của người Mông Cổ, Thái Tông truyền ngôi cho Hoàng thái tử Trần Hoảng (陳晃), tự xưng là Thái thượng hoàng. Từ đấy, nhà Trần theo lệ truyền ngôi sớm cho thái tử, Thượng hoàng tuy nhường ngôi nhưng vẫn quán xuyến mọi việc, giúp vị vua trẻ quen dần chính sự.

Trần Hoảng lên ngôi, sử gọi là Trần Thánh Tông.

Nhân Hiếu nhị hoàng

Dưới thời của Thánh Tông hoàng đế, mọi việc chính sự vẫn đều chu toàn, nhà Trần tiếp tục thịnh trị. Ông xưng là Nhân Hoàng (仁皇), niên hiệu cải thành Thiệu Long (紹隆).

Trần Nhân Tông (陳仁宗)

Năm 1264, Thái sư Trần Thủ Độ qua đời, thọ 71 tuổi. Thái sư công chính nghiêm minh, nhà Trần có được ngôi báu và sự thịnh trị đời Thái Tông phần nhiều là công sức của ông. Đến đây, truy phong làm Thượng phụ Thái sư Trung Vũ đại vương (上父太師忠武大王).

Nhân sự cũng được thay đổi trong thời Thánh Tông. Bấy giờ Đặng Kế (鄧薊) làm Hàn lâm viện học sĩ, Đỗ Quốc Tá (杜國佐) làm Trung thư sảnh trung thư lệnh, đều là nho sĩ văn học. Theo chế độ cũ, không phải là nội nhân (hoạn quan) thì không được làm hành khiển, chưa bao giờ dùng nho sĩ văn học. Bắt đầu từ đây, nho sĩ văn học mới giữ được quyền bính, cũng là dấu hiệu của Nho giáo đang bắt đầu có ảnh hưởng mạnh trong bộ máy nhà nước.

Đối với anh em trong hoàng tộc, nhà vua luôn coi là thân thiết. Ông xuống chiếu cho các vương hầu tôn thất, khi bãi triều thì vào trong điện và lan đình. Vua cùng ăn uống với họ. Hôm nào trời tối không về được thì xếp gối dài, trải chăn rộng, kê giường liền cùng ngủ với nhau để tỏ hết lòng yêu quý nhau. Còn như trong các lễ lớn như triều hạ, tiếp tân, yến tiệc thì phân biệt rõ ngôi thứ, cấp bậc cao thấp. Vì thế, các vương hầu thời ấy không ai là không hòa thuận, kính sợ và cũng không phạm lỗi khinh nhờn, kiêu căng.

Năm 1277, Thượng hoàng Thái Tông băng, thọ 58 tuổi, trị vì được 33 năm, làm Thượng hoàng được 19 năm. Cùng năm đó, Thánh Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Khâm (陳欽), sử gọi là Trần Nhân Tông. Ông xưng làm Hiếu Hoàng (孝皇), đổi niên hiệu thành Thiệu Bảo (紹寶).

Khi Nhân Tông lên ngôi, họa giặc giã từ quân Nguyên ở phía Bắc đang kéo đến. Năm đó, quân Nguyên đánh diệt nhà Tống, Tả thừa tướng nhà Tống là Lục Tú Phu cõng Tống đế nhảy xuống biển chết. Hậu cung và các quan chết theo rất nhiều. Qua 7 ngày có đến hơn 10 vạn xác chết nổi lên mặt biển. Xác Tống đế cũng ở trong số đó.

Để chuẩn bị cho chiến tranh chống quân xâm lượt, nhà Trần cho tiến hành xét duyệt sổ đinh, chuẩn bị lương thảo lực lượng. Phong cho Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn (興道王陳國峻) làm Quốc công tiết chế, thống lĩnh quân đội toàn quốc, sai chọn các quân hiệu có tài chỉ huy, chia đi nắm giữ các đơn vị. Cuối cùng, quân đội nhà Trần toàn thắng vào năm 1285 và năm 1287. Đến đây, nhà Trần bắt đầu bước vào thời thịnh trị lâu dài tiếp theo.

Năm 1290, Thượng hoàng Thánh Tông băng hà, thọ 49 tuổi. Trị vì được 21 năm, thượng hoàng được 11 năm. Ông là người thiên tư, nhân ái, kế nghiệp Thái Tông khiến quốc gia hưng thịnh, lại giúp Nhân Tông chống giặc ngoại xâm, thực là công lao to lớn. Miếu hiệu Thánh Tông hoàng đế cũng là rất tôn xứng.

Trong nước sau thời kỳ chiến tranh, mất mùa thất bát. Ngay năm Thánh Tông băng hà, trong triều lục đục chuẩn bị tang lễ thì nhân dân ngoài kinh thành lại đói to, 3 thăng gạo giá 1 quan tiền, dân nhiều người bán ruộng đất, và bán con trai con gái làm nô tỳ cho người, mỗi người giá 1 quan tiền. Ngay lập tức, xuống chiếu phát thóc công chẩn cấp dân nghèo và miễn thuế nhân đinh. Năm sau, tiếp tục chết đói, 2 năm này liên tiếp nạn đói hoành hành, Nhân Tông ban chiếu cho nô dịch, nô lệ có thể mua chuộc lại ruộng đất để tăng cường cải thiện tình hình lương thực. Tình hình dần dần cải thiện.

Năm 1293, Nhân Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Thuyên (陳烇), sử gọi là Trần Anh Tông. Ông tự xưng làm Anh Hoàng (英皇).

Anh Minh thịnh thế

Anh Tông hoàng đế là một vị Hoàng đế có tính trưởng thành cao trong các vị hoàng đế nhà Trần. Khi mới lên nối ngôi, Anh Tông hay uống rượu và đêm thường hay lén ra ngoài đi chơi, có lần bị đồ vô lại ném trúng đầu. Một hôm uống rượu say đến nỗi Thượng hoàng Nhân Tông ở Thiên Trường về kinh đô, các quan đều ra đón rước cả, mà vua vẫn nằm ngủ. Thượng hoàng giận lắm, truyền xa giá lập tức về Thiên Trường và hạ chiếu cho bách quan phải về đấy hội nghị định truất ngôi Anh Tông.

Khi Anh Tông tỉnh rượu, biết thượng hoàng về kinh đô, sợ hãi quá, vội vàng chạy ra ngoài cung gặp một người học trò tên là Đoàn Nhữ Hài (段汝諧), mượn thảo bài biểu để dâng lên tạ tội, rồi cùng với Nhữ Hài xuống thuyền đi suốt đêm đến phủ Thiên Trường. Thượng hoàng xem biểu rồi quở mắng một lúc, và tha lỗi cho Anh Tông. Về đến kinh sư, Anh Tông cho Đoàn Nhữ Hài làm ngự sử trung tán, và từ đấy không uống rượu nữa.

Trần Anh Tông (陳英宗)

Anh Tông từ sau việc ấy siêng năng hơn, tối hôm tấu duyệt sớ của chính sự. Và từ sau vụ ấy, vua cũng đâm ra ghét người nghiện rượu và không dùng những người ấy vào việc quan. Ông cũng là người rất ghét nạn đánh bạc, đã sai đánh chết Thượng phẩm Nguyễn Hưng vì tội ấy. Dưới thời Anh Tông luật pháp rất nghiêm, vì thế trong nước có trật tự, quốc gia đi lên nhanh chóng.

Dưới thời ông, Ai Lao và các động biên giới thường xuyên quấy nhiễu, dù Trần Quang Khải (陳光啓), Trần Quốc Tuấn đều đã qua đời nhưng các Phạm Ngũ Lão (范五老), Trần Nhật Duật (陳日燏), Trần Quốc Tảng (陳國顙) đều là các danh tướng nên biên giới được an lành. Đối với văn hóa, thời Anh Tông xuất hiện các danh nhân như Đoàn Nhữ Hài, Trương Hán Siêu (張漢超), Mạc Đĩnh Chi (莫挺之), Nguyễn Trung Ngạn (阮忠彥), Trần Thì Kiến (陳時見), Bùi Mộc Đạc (裴木鐸).

Đời Anh Tông có một ông quan nhỏ tên Trần Cụ (陳瞿), người Cứu Liên. Tính tình khoan hậu, cẩn trọng, giỏi bắn cung đá cầu nên Anh Tông sai bảo dạy cho Thái tử Trần Mạnh (陳孟). Cụ là người rất thích ngay ngắn, làm cầu đá, bắn cung đều rất quy tắc và ngay thẳng. Ông vốn có mối hận với Cứu Liên, thề rằng chân không giẫm lên đất ấy nữa. Sau này trở về Cứu Liên thì đi thuyền, đến khi lên bộ thì đi kiệu vào cửa, tới giường mới xuống kiệu, thức ngủ, ăn uống đều ở trên giường. Khi nào chơi xem vườn ao thì sai khiêng giường đến chỗ đó, hết hứng thì trở về, lại ngồi kiệu, lên thuyền… Cứ như thế cho đến hết đời, chưa hề giẫm một bước xuống đất Cứu Liên. Ông ta giữ lòng bền rắn một mực như vậy đó, đời xưa gọi thế là người gàn.

Về lễ phục quan lại, Anh Tông quy định áo mũ, kiệu ngồi cũng rất chặt chẽ, rõ ràng. Năm 1300, quy định quan văn thì đội mũ Đinh tự màu đen, tụng quan thì đội mũ Toàn hoa màu xanh vẫn như quy chế cũ. Ống tay áo của các quan văn võ rộng 9 tấc đến 1 thước 2 tấc, không cho dùng từ 8 tấc trở xuống. Các quan văn võ không được mặc xiêm, tụng quan không được mặc thường (mũ toàn hoa xanh có hai vòng vàng đính vào hai bên). Nhưng đến năm sau, đổi lại thành các quan văn võ đều đội mũ Đinh tự, thêm miếng lụa bọc tóc màu tía xen màu biếc. Các kiểu mũ của vương hầu: người tóc dài đội mũ Triều thiên, người tóc ngắn đội mũ Bao.

Một sự kiện đánh dấu sự mở rộng cương vực Đại Việt là việc Anh Tông gả em gái là Huyền Trân công chúa (玄珍公主) cho Chế Mân (Jaya Sinhavarman III), để đổi lấy hai châu Ô, Lý (từ đèo Hải Vân, Thừa Thiên đến phía bắc Quảng Trị ngày nay). Nhưng cuộc hôn nhân chỉ được 1 năm thì Chế Mân băng hà, Anh Tông lo sợ Huyền Trân ở đấy không hay nên cử Trần Khắc Chung (陳克終) cướp công chúa về, từ đấy người Chiêm Thành oán hận Đại Việt. Năm 1311, chúa Chiêm là Chế Chí (Jaya Sinhavarman IV) đánh trả nhưng bị đại bại. Năm 1318, Chế Năng tiếp tục đem quân đánh phá nhưng vẫn không kết quả.

Năm 1314, Anh Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Mạnh, sử gọi là Trần Minh Tông. Minh Tông tự xưng làm Ninh Hoàng (宁皇). Thượng hoàng Anh Tông vẫn giúp đỡ ông trông coi chính sự. Triều đại nhà Trần dưới thời Minh Tông tiếp tục duy trì sự thịnh vượng của các đời Anh Tông đã tạo nên. Sự thịnh thế này gọi là Anh Minh thịnh thế (英明晟世), kéo dài hơn 60 năm hưng thịnh.

Dưới thời Minh Tông, trong huyết thống hoàng gia đã bắt đầu có ngoại thích xen vào. Đó là việc ông sủng ái Anh Tư phu nhân (英思夫人), con gái một quan viên họ Lê và em phu nhân là Sung viên Lê thị (充媛黎氏). Cả 2 bà đều sinh ra các Hoàng tử đều là những người sẽ kế thừa ngôi vị Hoàng đế Đại Việt tương lai. Anh Tư phu nhân sinh ra Hoàng trưởng tử Trần Vượng (陳旺), Trần Phủ (陳暊) còn Lê sung viên sinh ra hoàng tử út Trần Kính (陳曔).

Minh Tông do sủng ái Anh Tư phu nhân nên muốn lập con của phu nhân là Trần Vượng làm Thái tử, nhưng gặp phải sự phản đối từ cha của Lệ Thánh hoàng hậu (麗聖皇后) là Huệ Vũ vương Trần Quốc Chẩn (陳國瑱), một đại thần trụ cột đương thời, con trai của Nhân Tông hoàng đế, người mà Minh Tông phải gọi bằng chú. Khi Anh Tông hấp hối, ông đã giao Quốc Chẩn chăm nom Minh Tông nên có thể nói địa vị của Quốc Chẩn rất là cao. Khi Quốc Chẩn phản đối việc ông lập Trần Vượng làm Thái tử, Minh Tông bèn thôi nhưng rất bực mình. Sau đó, dưới sự xúi giục của Trần Khắc Chung (陳克終), Văn Hiến hầu (文獻侯) là con trai của Trần Nhật Duật, cùng sự ngấm ngầm của Anh Tư phu nhân, Minh Tông đã bắt giam Quốc Chẩn vào một ngôi chùa và khiến Quốc Chẩn thiệt mạng.

Minh Tông sau đó truyền ngôi cho Thái tử Trần Vượng, gọi là Trần Hiến Tông. Hiến Tông chết khi còn trẻ, ông lập con của Lệ Thánh hoàng hậu là Trần Hạo (陳暭), tức Trần Dụ Tông. Năm 1358, Thượng hoàng Minh Tông băng hà, Dụ Tông tự mình điều hành chính sự, thời kỳ suy vong của nhà Trần bắt đầu.

Thời kỳ suy tàn

Dụ Tông suy trị

Trần Dụ Tông tuy được đánh giá thông minh, hiểu rộng, sách vở đều thông nhưng đến khi Thượng hoàng Minh Tông băng hà, ông trở nên bỏ bê chính sự. Ông ham mê tửu sắc, ra lệnh cho xây cung điện, tạo sưu cao, thuế nặng làm cho nhân dân vô cùng khổ sở và ca thán. Trong nước, giặc giã nổi lên khắp nơi. Trong khi đó tại triều đình, các bọn gian thần kéo bè kết đảng và trở nên lộng hành vô cùng.

Chu Văn An (朱文安), một vị quan thanh liêm, trung thần tại triều đình, đã dâng Thất trảm sớ (七斬疏) đề nghị trị tội những tên tham quan ô lại. Vua Trần Dụ Tông đã không nghe theo nên Chu Văn An đã từ quan về nhà dạy học.

Dụ Tông ham chơi bời, mê đàn hát, thường sai các vương hầu và công chúa bày tiệc đóng trò hát tuồng cho vui, ai diễn hay thì được thưởng. Mặc dù phép tắc nhà Trần rất nghiêm khắc với tội đánh bạc nhưng Trần Dụ Tông lại thích trò này, chiêu tập các nhà giàu vào cung đánh bạc cùng vua. Có người đã xàm tấu với ông rằng Thái úy Cung Tĩnh Đại vương Trần Nguyên Trác (陳元卓) đã yểm bùa hại ông. Dụ Tông chút nữa là sát hại Nguyên Trác, nhưng Hiến Từ hoàng thái hậu đã can ngăn.

Ông sai phu xây cất nhiều cung điện, đào hồ ở vườn trong hậu cung, trong hồ xây đá làm núi, trồng nhiều cây cỏ lạ và nuôi chim thú quý; sau đó ông lại sai làm hồ con, lệnh cho dân ra biển chở nước mặn đổ vào hồ và thả cá biển, đồi mồi vào nuôi.

Vua thích chơi bời, các quý tộc cũng hưởng ứng theo vua khiến triều đình rối nát. Bên ngoài xảy ra mất mùa trong nhiều năm. Trần Dụ Tông chỉ có các biện pháp khắc phục tạm thời như sai các nhà hào phú bỏ thóc lúa chu cấp cho người nghèo để chống đói và thưởng chức tước cho họ để trả công; ông không chú trọng việc đắp đê và làm thủy lợi để phát triển nông nghiệp lâu dài.

Loạn Dương Nhật Lễ

Năm 1369, Trần Dụ Tông băng hà, thọ 34 tuổi, cai trị được 28 năm.

Trần Nhật Lễ (陳日禮), con của Cung Tĩnh vương Trần Nguyên Dục (陳元育) được chọn làm người kế thừa đại thống. Nhật Lễ không phải là con của Nguyên Dục mà mẹ Lễ vốn là cô đào, vợ của kép hát Dương Khương (楊姜). Bà múa vở Vương mẫu hiến bàn đào, thân người rất đẹp nên Nguyên Dục si mê, buộc bà phải bỏ Dương Khương mà về làm vợ mình, nhưng lúc đó bà đã mang thai Lễ. Sau khi Nhật Lễ sinh ra, Nguyên Dục tự nhận làm con mình. Đến khi Dụ Tông bệnh nặng, truyền ngôi cho Nhật Lễ để kế thừa. Thật ra, lúc đó triều thần không muốn thế mà muốn lập Cung Định vương Trần Phủ lên thay, nhưng Hiến Từ hoàng thái hậu lại nghĩ đó là cháu mình, khăng khăng lập Nhật Lễ nên quần thần đều nghe theo. Nhật Lễ lên ngôi, tôn Thái hậu làm Thái hoàng thái hậu, Trần Nguyên Trác làm Thượng tướng quốc thái tể. Sau này, Thái hoàng thái hậu biết chuyện của Nhật Lễ, hết sức thất vọng mà muốn phế truất Lễ nên Lễ ra tay trước, cho người ngầm bỏ độc giết chết Thái hậu.

Nhật Lễ ở ngôi bỏ bễ chính sự, ham tửu sắc, hằng ngày chỉ rong chơi, thích các trò hát xướng, muốn đổi lại họ là Dương, việc này làm bất bình trong giới hoàng tộc nhà Trần trong đó có Thái tể Trần Nguyên Trác. Ông ngầm lập mưu bắt Lễ trong cung, cùng con trai là Trần Nguyên Tiết với 2 cháu trai là con của Thiên Ninh công chúa (天寧公主) xâm nhập và cung nhưng kế hoạch thất bại, Nguyên Trác cùng đồng đảng đều bị Nhật Lễ giết hết.

Mùa đông, tháng 10, năm 1370, Cung Định vương Trần Phủ vì có con gái làm hoàng hậu của Nhật Lễ, sợ vạ lây đến mình, tránh ra trấn Đà Giang (Gia Hưng), ngầm hẹn với các em là Cung Tuyên Vương Trần Kính, Chương Túc quốc thượng hầu Trần Nguyên Đán (陳元旦) cùng với Thiên Ninh công chúa hội ở sông Đại Lại, phủ Thanh Hóa để dấy quân. Lật đổ được Nhật Lễ, giáng xuống làm Hôn Đức công (昏德公).

Cùng năm ấy, Cung Định vương Trần Phủ lên ngôi, tức là Trần Nghệ Tông.

Hồ Quý Ly chiếm ngôi

Nghệ Hoàng giữ ngai vị được 2 năm, lên làm Thái thượng hoàng và nhường ngôi cho em là Trần Kính lên thay, tức là Trần Duệ Tông. Năm 1377, Duệ Tông tử trận ở Chiêm Thành, Nghệ Hoàng lập con Duệ Tông là Trần Hiện (陳晛) lên thay, sử gọi là Trần Phế Đế. Thượng hoàng Nghệ Tông nắm quyền bính trong tay quyết định mọi việc nhưng lại quá tin dùng một mình HồQuý Ly (黎季犛), là cháu của Minh Từ thái phi, mẹ của Nghệ Hoàng.

Hồ Quý Ly muốn nắm đại quyền, nên xúi giục Nghệ Hoàng giết hại các trung thần, các hoàng tử, các thân vương và ngay cả Phế Đế cũng bị sự gièm pha của Quý Ly mà bị Nghệ Tông phế bỏ. Con út của Nghệ Hoàng là Trần Ngung (陳顒), tức Trần Thuận Tông được lập lên ngôi nhưng cũng không có thực quyền. Con gái lớn của Quý Ly là Khâm Thánh hoàng hậu của Thuận Tông, nên mọi việc của Thuận Tông càng bị Quý Ly siết chặt hơn bởi lẽ Hồ Quý Ly rất gian xảo

Do sự suy yếu chính quyền, các cuộc khởi nghĩa đã nổ ra. Cụ thể là khởi nghĩa của:

1. Ngô Bệ.
2. Nguyễn Thanh cùng với cậu hai là Nguyễn Kỵ và em út là Nguyễn Bổ.
3. Nguyễn Nhữ Cái.
4. Phạm Sư Ôn – tăng sư nổi tiếng.

Vì có mưu đồ soán đoạt ngôi vị mà lại được sự tin dùng của Nghệ Tông nên Hồ Quý Ly đã tạo được khá nhiều phe cánh và bè đảng ở triều đình và khắp mọi nơi. Rồi từ đó Quý Ly càng ngày càng lộng quyền không coi ai ra gì.

Năm 1394, Nghệ Hoàng băng hà, Hồ Quý Ly nắm lấy cả quyền hành rồi sai người vào đất Thanh Hoá xây thành Tây Đô. Sau khi công việc xong xuôi, Quý Ly bắt Trần Thuận Tông dời kinh về Tây Đô rồi lập mưu ép Thuận Tông nhường ngôi cho con là Trần An (陳安), khi đó mới có 3 tuổi lên ngôi, tức Trần Thiếu Đế. Quý Ly lên làm phụ chính sai người giết Thuận Tông, tự xưng làm Quốc Tổ Chương Hoàng (國祖章皇).

Nhìn thấy âm mưu của Hồ Quý Ly, nhiều tướng lĩnh nhà Trần như Đại tướng quân Trần Khát Chân (陳渴真) cùng các tông thất lập hội với mưu đồ tiễu trừ Quý Ly, nhưng cơ mưu bị bại lộ, tất cả đều bị bắt và bị giết vào khoảng hơn 370 người. Năm 1400, Quý Ly phế truất Thiếu Đế rồi tự xưng làm vua, chiếm lấy ngôi nhà Trần, đổi sang họ Hồ (胡), lập ra triều đại nhà Hồ.

Nhà Trần chấm dứt, kéo dài 175 năm với 13 đời hoàng đế.

Nhận định

Về chiến thắng Mông – Nguyên

Theo đánh giá của các sử gia, việc nhà Trần lên thay nhà Lý vào đầu thế kỷ 13 là cần thiết và kịp thời cho sự phục hưng nước Đại Việt bị suy yếu nghiêm trọng cuối thời nhà Lý. Nếu không có sự xuất hiện của nhà Trần, nước Đại Việt sẽ khó tồn tại trong cảnh cát cứ (Nguyễn Nộn, Đoàn Thượng) bên trong và họa Mông – Nguyên bên ngoài như các nước Đại Lý, Nam Tống láng giềng. Nguyên nhân cơ bản nhất cho những thành công của nhà Trần là chính sách đoàn kết nội bộ của những người lãnh đạo. Dù trong hoàng tộc nhà Trần có những người phản bội theo nhà Nguyên nhưng nước Đại Việt không bị mất, nhờ sự ủng hộ của đông đảo dân chúng.^[4]

Còn một nguyên nhân nữa phải kể tới trong thành công của nhà Trần là đội ngũ tướng lĩnh xuất sắc, nòng cốt lại chính là các tướng trong hoàng tộc nhà Trần. Dù xuất thân quyền quý nhưng các hoàng tử, thân tộc nhà Trần, ngoài lòng yêu nước – và bảo vệ quyền lợi dòng tộc – số lớn là những người có thực tài cả văn lẫn võ. Thật hiếm dòng họ cai trị nào có nhiều nhân tài nổi bật và nhiều chiến công như nhà Trần, đặc biệt là thế hệ thứ hai: Trần Quốc Tuấn, Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật đều là những tên tuổi lớn trong lịch sử Việt Nam. Đó là chưa kể tới Trần Thủ Độ, Trần Khánh Dư, Trần Quốc Toản…^[5]

Mông – Nguyên đương thời là đế quốc lớn nhất thế giới. Những nơi người Mông bại trận lúc đó như Ai Cập quá xa xôi, Nhật Bản và Indonesia đều có biển cả ngăn cách và quân Mông cũng không có sở trường đánh thủy quân nên mới bị thua trận. Thế nhưng nước Đại Việt lúc đó nằm liền kề trên đại lục Trung Hoa, chung đường biên giới cả ngàn dặm với người Mông mà người Mông vẫn không đánh chiếm được. Một đế quốc đã nằm trùm cả đại lục Á-Âu mà không lấy nổi một dải đất bé nhỏ ở phía nam. Có so sánh tương quan lực lượng với kẻ địch và vị trí địa lý với những quốc gia làm được điều tương tự mới thấy được sự vĩ đại của chiến công 3 lần đánh đuổi Mông – Nguyên của nhà Trần.

Về hậu kỳ nhà Trần

Nhìn chung, triều Trần có thể chia ba thời kỳ: thời thứ nhất từ Thái Tông đến Nhân Tông là thời xây dựng và chống Mông-Nguyên, thời thứ hai từ Anh Tông đến Hiến Tông (có thượng hoàng Minh Tông) là thời kế tục, thời thứ ba từ Dụ Tông (sau khi thượng hoàng Minh Tông mất) tới khi kết thúc là thời suy tàn.

Để tránh “họa ngoại thích”, nhà Trần chủ trương chính sách “hôn nhân nội tộc”. Chính sự nhà Trần bắt đầu suy từ đời vua Dụ Tông xa hoa hưởng lạc, xa lánh lương thần, tin dùng gian thần. Nhưng đó đơn giản chỉ là sự hưởng thụ như Lý Cao Tông trước đây mà thôi. Tới các đời sau, đặc biệt là Trần Nghệ Tông và Trần Phế Đế (Đế Hiện), có hàng loạt biểu hiện của sự mê muội, u tối của người cầm quyền. Trần Nghệ Tông tin dùng một mình Hồ Quý Ly, nghe lời Quý Ly sát hại hàng loạt con cháu, người thân tộc họ Trần. Nhiều hành động của Nghệ Tông như thể để “dọn đường” cho Quý Ly cướp ngôi nhà Trần sau này. Thời kỳ Nghệ Tông trở về sau, vấn đề chống Chiêm Thành là lớn nhất, vậy mà một Quý Ly luôn chạy dài trước những đợt tấn công của địch, không hề lập được công bao giờ, lại vẫn được tin dùng đến như vậy. Còn Đế Hiện đối với Đỗ Tử Bình, gian thần xảo trá gây ra cái chết của cha mình (Duệ Tông), không những không trừng trị đích đáng mà còn nhiều lần thăng lên làm đại thần cấp cao hơn trước, khi chết (1382) còn được truy tặng gia phong. Những hành động tối tăm, mê muội đó phải chăng là sản phẩm của sự “thoái hóa giống nòi” do “hôn nhân nội tộc” nhiều đời gây ra? Những lần tiếm quyền, thoán ngôi khác trong lịch sử Việt Nam như Dương (Tam Kha) đoạt Ngô, Tiền Lê đoạt Đinh, Trần đoạt Lý, Mạc cướp Lê, Trịnh át Lê đều là “cường thần hiếp chúa”. Quan hệ giữa Quý Ly với Nghệ Tông, Tử Bình với Đế Hiện không thể như Trần Thủ Độ với Lý Huệ Tông, Mạc Đăng Dung với Lê Cung Hoàng… Việc dung túng cho cấp dưới, những kẻ trực tiếp đụng chạm tới quyền lợi của dòng tộc mình mà vẫn “không hay biết” như các vua Trần quả là hiếm có.^[6]

Các vua Trần thời hậu kỳ, kể cả Minh Tông, đều không biết chiêu mộ nhân tài; lực lượng quan lại đều kém tài. Nếu thế hệ trước thắng Mông-Nguyên khổng lồ một cách oai hùng bao nhiêu thì đời con cháu phải chạy trốn một Chiêm Thành nhỏ bé, từng núp bóng mình trong chiến tranh chống Nguyên Mông xưa kia, một cách thảm hại bấy nhiêu. Tới lúc bị Chiêm Thành xâm lấn, không hề có một gương mặt nào của dòng họ Trần đứng ra chống được giặc mà phải dựa vào một tướng ngoài hoàng tộc (Trần Khát Chân vốn mang họ Lê). Nếu trong tông thất nhà Trần thời kỳ sau có những nhân tài như giai đoạn đầu thì dù Quý Ly có manh tâm cũng không thể tính chuyện cướp ngôi. Nhà Trần trượt dốc từ Trần Dụ Tông, sau sự kiện Dương Nhật Lễ và cái chết của Duệ Tông đã không gượng dậy được nữa. Đó chính là thời cơ cho Hồ Quý Ly làm việc chuyên quyền và chiếm lấy ngôi nhà Trần.^[7]

Dù sao, nhà Trần vẫn là một trong những triều đại nổi bật nhất trong lịch sử Việt Nam. Trang sử về nhà Trần trong sử sách nằm trong số những trang sáng nhất và để lại nhiều bài học cho đời sau.

Đối ngoại

Xem thêm: Ngoại giao Việt Nam thời Trần

Trong triều đại nhà Trần, ngoài những cuộc chiến tranh với quân Nguyên Mông ở phía Bắc thì Đại Việt cũng có những sự liên hệ với các nước láng giềng phía tây và phía nam là Ai Lao và Chiêm Thành.

Với Chiêm Thành

Có thể nói trong các triều đại Việt Nam, Chiêm Thành không lúc nào không quấy phá và cuộc chiến tranh giữa hai nước vẫn thường xuyên xảy ra. Lúc nhà Trần lên ngôi, nước Chiêm Thành vẫn giữ lệ triều cống và giao hòa. Trong đời vua Trần Nhân Tông, sau khi chinh phạt Chiêm Thành, thì giữa Đại Việt và nước Chiêm Thành có sự qua lại tốt đẹp. Đến đời vua Trần Anh Tông, lúc bấy giờ Trần Nhân Tông đã lên làm thái thượng hoàng và trong lúc sang thăm vãn cảnh nước Chiêm và để cho tình giao hảo của hai nước trở nên bền vững hơn, nhà Trần đã gả công chúa Huyền Trân cho vua Chiêm Thành là Chế Mân vào năm 1306. Chế Mân dâng châu Ô và châu Rí cho Đại Việt. Vua Trần Anh Tông đổi tên là Thuận Châu và Hóa Châu rồi đặt quan cai trị cũng như cho di dân sang ở. Một năm sau, Chế Mân chết. Theo tục lệ Chiêm Thành thì hoàng hậu phải bị hỏa thiêu chết theo. Vua Trần Anh Tông sai tướng Trần Khắc Chung giả tiếng vào thăm rồi tìm kế rước về.

Chế Mân chết thì Chế Chỉ lên thay và đòi lại hai châu mà Chế Mân đã dâng cho Đại Việt. Vua Trần Anh Tông sai quân sang bắt Chế Chỉ đem về trị tội và phong cho em của Chế Chỉ là Chế Đà A Bà lên thay làm vua nước Chiêm Thành. Đến đời vua Trần Dụ Tông, con và rể của vua Chiêm Thành tranh giành nhau ngôi vua, quân nhà Trần sang can thiệp nhưng bị quân Chiêm Thành đánh bại cả hai lần.

Năm 1370, các hoàng tử con vua Minh Tông lật đổ Dương Nhật Lễ (xem phần “Thời kỳ suy tàn” bên dưới) lập Trần Nghệ Tông. Mẹ Nhật Lễ chạy sang Chiêm Thành xui vua Chiêm đánh Đại Việt. Lúc đó thế lực nhà Trần suy yếu, Chiêm Thành có ý khởi binh đánh đòi lại hai châu đã mất. Đến đời vua Trần Duệ Tông, vua Chiêm Thành là Chế Bồng Nga quấy rối biên giới, vua Duệ Tông sai Đỗ Tử Bình đem quân trấn giữ Hóa Châu. Bồng Nga đem 10 mâm vàng dâng lên. Tử Bình ỉm đi, cướp làm của mình, nối dối là Bồng Nga ngạo mạn vô lễ, nên đem quân đánh. Duệ Tông giận lắm, quyết ý thân chinh. Cuối năm 1376, quân Trần xuất phát. Năm 1377, quân Trần chiếm cửa Thị Nại (Quy Nhơn ngày nay) rồi tiến đánh kinh thành là Đồ Bàn. Lúc đó Chế Bồng Nga, một ông vua có tài thao lược, dùng kế dụ quân Trần vào ổ mai phục đánh tan. Vua Trần Duệ Tông bị tử trận, Hồ Quý Ly, Đỗ Tử Bình rút quân bỏ chạy về nước. Thừa thắng xông lên, Chế Bồng Nga nhiều lần mang quân sang đánh phá Đại Việt, Hồ Quý Ly nhiều lần ra trận bị thua, quân Chiêm ba lần chiếm được kinh thành Thăng Long, vua tôi nhà Trần phải bỏ thành chạy. Quân Chiêm cướp phá kinh thành rồi rút về. Đỗ Tử Bình chỉ bị đồ làm lính 1 năm rồi sau đó lại được nhấc lên địa vị cao hơn.

Năm 1390, Chế Bồng Nga lại đem quân sang đánh. Tướng trẻ Trần Khát Chân được lệnh đem binh dàn trận ở sông Hải Triều (sông Luộc ở vùng Hưng Yên ngày nay). Nhờ có hàng tướng bên Chiêm sang chỉ chỗ, Khát Chân sai chĩa hỏa pháo nhằm cả vào thuyền Chế Bồng Nga mà bắn. Vua Chiêm trúng đạn tử trận, quân Chiêm bỏ chạy và sau đó con của Chế Bồng Nga hàng phục Đại Việt. Kể từ đó trong thời gian dài Chiêm Thành không dám đánh Đại Việt nữa.

Với Ai Lao

Vào đời nhà Trần, quân của Ai Lao thường sang quấy phá cướp bóc ở vùng Nghệ An và Thanh Hóa. Vì thế triều đình đã phải sai quân lính đi đánh dẹp mãi và chính các vị vua phải thân chinh đi dẹp giặc, trong đó nhiều nhất phải kể đến vua Trần Nhân Tông. Mỗi lần bị thua thì quân Ai Lao rút về, nhưng sau đó thì lại sang quấy phá. Trong đời vua Trần Anh Tông, ông cũng nhiều lần thân chinh đi dẹp giặc nhưng ông cũng đã ra lệnh cho Phạm Ngũ Lão hơn ba, bốn phen đi dẹp giặc. Vua Trần Minh Tông cũng nhiều phen thân chinh đi dẹp giặc. Trong triều đại nhà Trần, mục đích của Đại Việt là dẹp các cuộc đánh phá và quấy nhiễu của quân Ai Lao chứ không có mục đích đánh chiếm lấy đất nước này.

Tổ chức quân đội

Bài chi tiết: Quân đội nhà Trần

Hình vẽ mô tả binh sĩ thời Trần trên đồ gốm

Quân chủ lực nhà Trần gồm cấm quân và quân các lộ. Quân các lộ ở đồng bằng gọi là chính binh, ở miền núi gọi là phiên binh. Cấm quân được gọi là quân túc vệ.

Các đơn vị quân đội được gọi là quân. Đứng đầu mỗi quân là một đại tướng quân. Mỗi quân có 30 đô, chỉ huy mỗi đô có chánh phó đại đội. Mỗi đô có 5 ngũ, đứng đầu mỗi ngũ là đầu ngũ.

Cấm quân là lực lượng nòng cốt trong chiến tranh chống ngoại xâm, có thể được điều động đi các lộ để tác chiến.

Nhằm có lực lượng đông đảo cần thiết khi chống xâm lược, nhà Trần kế tục chính sách ngụ binh ư nông (giữ quân lính ở nhà nông) của nhà Lý, vừa đảm bảo số quân cần thiết phòng khi có chiến tranh xảy tới. Vua Trần một phần giữ lại ở kinh thành phòng khi có chuyện cấp bách, một phần cho về quê cày ruộng. Quân cấm vệ và các lộ có khoảng 10 vạn người Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn, sách đã dẫn,

Chiến tranh chống Nguyên Mông

Bài chi tiết: Kháng chiến chống Nguyên Mông

Ở phương Bắc, người Mông Cổ dần dà xâm chiếm Trung Quốc. Sau khi tiêu diệt nhà Kim phía bắc, các vua Mông Cổ tiến xuống phía nam để diệt nước Nam Tống vốn đã suy yếu khi bị nhà Kim của người Nữ Chân xâm lấn từ đầu thế kỷ 12. Để tạo thế bao vây Nam Tống, vua Mông Cổ đánh chiếm nước Đại Lý (Vân Nam (1254) và sau đó đánh sang Đại Việt.

Cuối năm 1257, tướng Mông Cổ là Ngột Lương Hợp Thai (Uriyangqadai hay 兀良合台) mang 3 vạn quân tiến vào nước Đại Việt qua đường Vân Nam. Vua Trần Thái Tông đích thân ra chiến trận. Quân Trần cố gắng chặn nhưng quân Mông Cổ vẫn tiến vào được Thăng Long. Nhân dân Thăng Long theo lệnh của triều đình đã thực hiện “vườn không nhà trống“, rút về Thiên Mạc (Hà Nam). Ngột Lương Hợp Thai kéo quân vào Thăng Long chưa đầy 1 tháng thì bị thiếu lương thực. Nhân cơ hội đó quân Đại Việt phản công ở Đông Bộ Đầu (Từ Liêm-Hà Nội). Quân Mông Cổ thua phải rút khỏi Thăng Long, đến vùng Quy Hóa (Yên Bái) bị quân của tộc trưởng Hà Bổng đánh tan tác, quân Mông Cổ rút chạy về Vân Nam.

Năm 1279, quân Mông diệt được Nam Tống. Từ năm 1280, vua Mông Cổ là Hốt Tất Liệt đã lập ra nhà Nguyên. Để lấy cớ đánh Đại Việt, nhà Nguyên cho Toa Đô mượn đường đánh Chiêm Thành (Champa). Sau nhiều hoạt động ngoại giao hòa hoãn bất thành, cuối cùng chiến tranh bùng phát. Cuối năm 1284, nhà Nguyên liền phái hoàng tử Thoát Hoan và tướng Toa Đô mang quân đánh hai đường nam, bắc kẹp lại để chiếm Đại Việt. Thoát Hoan đi từ Quảng Tây còn Toa Đô đi đường biển từ cảng Quảng Châu, trước hết đánh vào Chiêm Thành rồi đánh “gọng kìm” thốc lên từ phía nam Đại Việt.

Đây là lần xâm lược Đại Việt với quy mô lớn nhất của nhà Nguyên (huy động hơn 50 vạn quân) và cũng là cuộc kháng chiến gian khổ nhất của nhà Trần chống phương Bắc, quyết định sự tồn vong của Đại Việt lúc đó.

Sau nhiều đợt rút lui để tránh thế mạnh của các đạo quân Mông, dùng chiến thuật “vườn không nhà trống” để quân địch không có lương ăn và bị bệnh dịch do không hợp thủy thổ bản địa, nhà Trần tổ chức phản công vào cuối xuân, đầu hè năm 1285. Với những chiến thắng ở Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương, quân Trần đại thắng, bắt giết được Toa Đô. Thoát Hoan thu tàn quân chạy về bắc.

Thắng lợi năm 1285 cơ bản xác định sự tồn tại của Đại Việt và củng cố lòng tin của người Việt có thể đương đầu được với đạo quân hùng mạnh của Mông Nguyên liền kề phía bắc. Bởi vậy trong lần kháng chiến thứ 3 chống Mông Nguyên năm 1287, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn nói với vua Trần: “…Quân ta đã quen việc chiến trận, mà quân nó thì sợ phải đi xa… Theo như thần thấy, phá được chúng là điều chắc chắn”. Nhà Trần tiếp tục chủ động áp dụng chiến thuật tránh thế mạnh, triệt lương thảo. Cuối cùng quân Trần đại phá quân Nguyên ở sông Bạch Đằng tháng 4 năm 1288, bắt sống Nguyên soái Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp, Tích Lệ Cơ. Thoát Hoan một lần nữa chạy trốn về bắc.

Sau thất bại lần thứ ba ở Đại Việt, Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt vẫn chưa muốn đình chiến. Sang các năm sau, vua Nguyên tiếp tục muốn điều binh sang nhưng chưa gặp thời cơ thuận tiện. Tới năm 1294 lại định điều binh lần nữa thì chính Hốt Tất Liệt băng hà. Cháu nội là Nguyên Thành Tông lên ngôi không muốn gây chiến với Đại Việt nữa. Việc chiến tranh với nhà Nguyên từ đó mới chấm dứt.

Hành chính

Bài chi tiết: Hành chính Đại Việt thời Trần

Đời nhà Trần, Việt Nam chia ra làm 12 lộ, Đại Việt sử ký toàn thư (ĐVSKTT) chép như sau:

Nhâm Dần, Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 11 1242: Mùa xuân, tháng 2, chia nước làm 12 lộ. Đặt chức an phủ, trấn phủ, có 2 viên chánh, phó để cai trị. Các xã, sách thì đặt chức đại tư xã, tiểu tư xã. Từ ngũ phẩm trở lên là đại tư xã, từ lục phẩm trở xuống là tiểu tư xã. Có người làm kiêm cả 2-4 xã, cùng xã chính, xã sử, xã giám gọi là xã quan.

Mỗi lộ đều có quyền dân tịch để kiểm soát dân số trong lộ. Dân chúng trong nước được chia ra làm 3 hạng: hạng tiểu hoàng nam (từ 18 tuổi đến 20 tuổi), hạng đại hoàng nam (từ 20 tuổi đến 60 tuổi) và hạng lão (trên 60 tuổi). Lúc đầu chỉ có những người trong hoàng tộc mới được giữ các chức quan nhưng từ đời vua Anh Tông, những người tài đức cũng được tuyển dụng vào giữ các chức vụ quan trọng này. Sách Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục, phần chính biên, có ghi lại 12 lộ như sau: Thiên Trường, Long Hưng, Quốc Oai, Bắc Giang, Hải Đông, Trường Yên, Kiến Xương, Hồng Khoái, Thanh Hoá, Hoàng Giang, Diễn Châu.

Ngoài các lộ trên, nhà Trần còn đặt các phủ Lâm Bình, Thái Nguyên, Lạng Giang.

Khi quân Mông Cổ đánh bại nhà Nam Tống, một số quan lại địa phương nhà Tống đã quy phụ nhà Trần, như trường hợp Hoàng Bính đem dâng phủ Tư Minh (nay là Bằng Tường) năm 1263^[8]

Năm 1306, nhà Trần gả Huyền Trân công chúa cho vua Chiêm Jaya Sinhavarman III. Vua Chiêm Thành dâng hai Châu Ô, Rý làm của hồi môn. Nhà Trần đổi thành Thuận Châu và Hóa Châu (Nam Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế ngày nay).

Luật pháp

Bài chi tiết: Pháp luật Đại Việt thời Trần

Vua Thái Tông cho sửa lại luật pháp rất nghiêm minh. Đại Việt sử ký toàn thư có chép lại như sau:

Canh Dần, Kiến Trung năm thứ 5 1230: Mùa xuân, tháng 3, khảo xét các luật lệ của triều trước, soạn thành Quốc triều thống chế và sửa đổi hình luật lễ nghi, gồm 20 quyển.

Định bị đồ có mức độ khác nhau:

• Loại bị đồ làm Cảo điền hoành thì thích vào mặt 6 chữ, cho ở Cảo xã (nay là xã Nhật Cảo), cày ruộng côn, mỗi người 3 mẫu, mỗi năm phải nộp 300 thăng thóc.
• Loại bị đồ làm Lao thành binh thì thích vào cổ 4 chữ, bắt dọn cỏ ở Phượng Thành, thành Thăng Long, lệ vào quân Tứ sương.

Đặt ty bình bạc là cơ quan hành chính và tư pháp ở kinh đô Thăng Long lúc đó với chức quan kinh doãn, chuyên xét đoán việc kiện tụng ở kinh thành. Năm 1265 đổi thành Đại an phủ sứ, sau lại đổi thành Kinh sư đại doãn.

Kinh tế

Bài chi tiết: Nông nghiệp Đại Việt thời Trần, Thủ công nghiệp Đại Việt thời Trần, Thương mại Đại Việt thời Trần, và Tiền tệ thời Trần

Về mặt nông nghiệp: để tránh nạn ngập lụt, vua Thái Tông sai đắp đê hai bên bờ sông và cử quan đặc trách trông coi việc đê gọi là hà đê sứ. Mỗi năm sau vụ mùa, triều đình còn ra lệnh cho quân sĩ đắp đê hay đào lạch, hào, giúp đỡ dân chúng. Đại Việt sử ký toàn thư có chép:

Tân Mão, Kiến Trung năm thứ 7, 1231: Mùa xuân, tháng giêng, sai nội minh tự Nguyễn Bang Cốc (hoạn quan) chỉ huy binh lính phủ mình đào vét kênh Trầm và kênh Hào (là tên hai con kênh, thuộc huyện Ngọc Sơn (nay là Tĩnh Gia), tỉnh Thanh Hóa) từ phủ Thanh Hóa đến địa giới phía nam Diễn Châu.

Triều đình cũng cho phép các vương, hầu có quyền chiêu tập những người nghèo khó, lưu lạc đi khai khẩn đất hoang để mở mang thêm ruộng nương.

Về mặt thuế má: Có 2 loại thuế là thuế thân và thuế điền. Thuế thân được đóng bằng tiền và ít nhiều tuỳ theo số ruộng có. Ai có dưới một mẫu ruộng thì được miễn thuế. Thuế điền thì đóng bằng thóc. Ngoài ra còn có thuế trầu cau, rau quả, tôm cá v.v. Về mặt tiền tệ, để tiện việc tiêu dùng – vàng, bạc được đúc thành phân, lượng và có hiệu của nhà vua.

Giáo dục, thi cử

Bài chi tiết: Giáo dục khoa cử thời Trần

Đời nhà Trần, văn học rất được mở mang, Nho học cũng phát triển hơn so với thời Lý.

Ngoài Quốc Tử Giám có tại kinh đô từ đời nhà Lý, nhà Trần cho lập thêm Quốc Học viện để giảng Tứ Thư và Ngũ Kinh. Tại các lộ cũng cho mở trường học để dạy cho dân chúng.

Trước kia dưới triều nhà Lý, có mở những khoa thi tam trường để lấy cử nhân, nhưng các khoa thi chỉ được mở ra khi nào triều đình cần người tài giỏi ra giúp nước chứ chưa có mở định kỳ. Năm 1232, vua Trần Thái Tông cho mở khoa thi thái học sinh để lấy tiến sĩ theo định kỳ cứ 7 năm thì có một kỳ thi. Năm 1247, nhà vua lại cho đặt ra khảo thi tam khôi để lấy trạng nguyên, bảng nhãn và thám hoa. Lê Văn Hưu là người đầu tiên đậu bảng nhãn.

Trong 175 năm tồn tại, nhà Trần đã tổ chức 14 khoa thi (10 khoa chính thức và 4 khoa phụ), lấy 283 người đỗ.^[9] Có 2 khoa thi 1256 và 1266 lấy 2 trạng nguyên là Kinh trạng nguyên và Trại trạng nguyên nên tổng số có 12 người đỗ đầu trong các kỳ thi.

Tôn giáo

Bài chi tiết: Tôn giáo Đại Việt thời Trần

Về Phật giáo, vào đầu đời nhà Trần thì Phật giáo còn thịnh. Các nhà vua đều sùng đạo cho xây chùa, đúc chuông, tạc tượng để phụng thờ khắp nơi. ĐVSKTT chép lại Thượng hoàng xuống chiếu rằng trong nước hễ chỗ nào có đình trạm đều phải đắp tượng phật để thờ.

Vua Nhân Tông còn sai sứ sang Trung Hoa để thỉnh kinh về truyền bá đạo Phật, và ông chính là ông tổ đầu tiên của thiền phái Trúc Lâm. Nhưng cuối đời Trần, Phật giáo bị pha thêm các hình thức mê tín bùa chú cho nên ngày càng suy vi. Về Lão giáo thì cũng được nhân dân ngưỡng mộ. Do đó, nhà Trần cũng cho mở những khảo thi tam giáo như đời nhà Lý.

Văn hóa nghệ thuật

Bài chi tiết: Văn học đời Trần và Nghệ thuật Đại Việt thời Trần

Chân đèn (phần dưới) gốm men trắng với hình tượng rồng thời Trần

Đời nhà Trần đã đào tạo được khá nhiều học giả nổi tiếng như Lê Văn Hưu soạn bộ Đại Việt Sử Ký và đây là bộ sử đầu tiên của Việt Nam. Mạc Đĩnh Chi nổi tiếng là một ông trạng rất mực thanh liêm, đức độ và có tài ứng đối đã làm cho vua quan nhà Nguyên phải kính phục. Chu Văn An là một bậc cao hiền nêu gương thanh khiết, cương trực. Các vua Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông, Anh Tông, Minh Tông đều là những người giỏi văn chương và có soạn Ngự tập và danh tướng Trần Quốc Tuấn có làm những tác phẩm giá trị như Hịch tướng sĩ.

Hàn Thuyên tức Nguyễn Thuyên có công làm thơ bằng chữ Nôm và đặt ra luật thơ Nôm. Vì thế đã có nhiều học giả, văn nhân đã theo gương của Hàn Thuyên mà làm những bài thơ Nôm rất giá trị. ĐVSKTT chép:

Bấy giờ (năm 1282) có cá sấu đến sông Lô. Vua sai hình bộ thượng thư Nguyễn Thuyên làm bài văn ném xuống sông, cá sấu bỏ đi. Vua cho việc này giống như việc của Hàn Dũ, bèn ban gọi là Hàn Thuyên. Thuyên lại giỏi làm thơ phú quốc ngữ. Thơ phú nước ta dùng nhiều quốc ngữ, thực bắt đầu từ đấy.

Nghệ thuật điêu khắc thời Trần được đánh giá là có bước tiến bộ, tinh xảo hơn so với thời Lý, trong đó có một số phù điêu khắc hình nhạc công biểu diễn mang phong cách Chiêm Thành. Cách trang trí hoa dựa trên nghệ thuật dân dụng.^[10]

Tháp Bình Sơn thời Trần ở chùa Vĩnh Khánh, thị trấn Tam Sơn, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc

Về kiến trúc, dựa trên các tháp gốm, tháp đá, mô hình nhà bằng đất nung, mảnh ngói vỡ khai quật được, triều Trần tiếp tục kế thừa truyền thống nhà Lý với điểm nổi bật là chùa tháp, bộ đấu củng chống đỡ mái cầu kỳ và các hoạt tiết trang trí đậm màu sắc Phật giáo.

Âm nhạc Đại Việt thời Trần chịu ảnh hưởng của Ấn Độ, Chiêm Thành và Trung Quốc.^[11] Một số nhạc công bị bắt từ Chiêm Thành và Trung Quốc trong các cuộc chiến đã truyền nghề ca hát cho dân Đại Việt, càng ngày càng phổ biến.

Chính sách hôn nhân

Nhà Trần lấy ngôi nhà Lý bằng biện pháp hôn nhân. Nhà Trần từ vai trò là ngoại thích của nhà Lý đã giành ngôi. Do đó, để tránh họa ngoại thích, nhà Trần chủ trương chỉ kết hôn với người trong họ.

Tác giả Nguyễn Thị Chân Quỳnh^[12] đã dẫn ra hơn 30 trường hợp hôn nhân nội tộc của nhà Trần:

1. Trần Liễu, anh Thái Tông, con Thượng hoàng Trần Thừa, lấy Thuận Thiên công chúa, con vua Lý Huệ Tông và Thuận Trinh. Thuận Trinh là em ruột Trần Thừa, Trần Liễu và Thuận Thiên là con cô con cậu.
2. Năm 1225, Trần Cảnh, tức Trần Thái Tông, lấy Lý Chiêu Hoàng, em Thuận Thiên; trường hợp này cũng là con cô lấy con cậu.
3. Sau khi Lý Huệ Tông qua đời, giáng Huệ hậu (Trần Thị Dung) làm Thiên Cực công chúa, gả cho Trần Thủ Độ tức là chị em họ lấy nhau.
4. Năm 1237, vì Chiêu Hoàng không có con, Thủ Độ ép Thái Tông lấy Thuận Thiên, lúc ấy đã có mang ba tháng với Trần Liễu. Trường hợp này vừa là con cô con cậu lấy nhau, vừa là em chồng lấy chị dâu.
5. Vua Thái Tông hứa gả con gái là công chúa Thiên Thành cho Trung Thành vương và đã cho Thiên Thành tới ở nhà Nhân Đạo vương, là cha đẻ ra Trung Thành vương, để chờ ngày cưới. Năm 1251, Hưng Đạo vương muốn lấy công chúa Thiên Thành, đang đêm lẻn vào phòng Thiên Thành thông dâm. Thụy Bà Trưởng công chúa, chị Thái Tông, lại là mẹ nuôi Hưng Đạo vương, đang đêm gõ cửa cung nói dối là Hưng Đạo vương đã bị Nhân Đạo vương bắt giam, xin vua cứu giúp. Sự thật, khi vua sai người tới thì Hưng Đạo vương còn trong phòng Thiên Thành và lúc ấy Nhân Đạo vương mới biết. Hôm sau Thụy Bà phải dâng mười mâm vàng sống xin cưới Thiên Thành cho Hưng Đạo. Vua bất đắc dĩ phải gả và bồi thường cho Trung Thàng vương. Như vậy Thiên Thành là em họ Hưng Đạo, vì Hưng Đạo là con Trần Liễu Thiên Thành là con Trần Thái Tông. Đây là trường hợp con chú con bác lấy nhau.
6. Năm 1258, Trần Thánh Tông lấy Thiên Cảm công chúa là con Trần Liễu, tức là con chú con bác lấy nhau.
7. Thụy Bảo công chúa, con vua Thái Tông, lấy Uy Văn vương Toại.
8. Gả công chúa tên Thúy, con Thái Tông cho Thượng vị Văn Hưng hầu.
9. Thiên Thụy công chúa, con vua Thánh Tông và Thiên Cảm, tức cháu nội Thái Tông và cháu ngoại Trần Liễu, lấy Hưng Vũ vương Quốc Nghiễn (con Trần Hưng Đạo), cháu nội Trần Liễu; trường hợp này vừa là con cô con cậu (Trần Hưng Đạo và Thiên Cảm là con Trần Liễu) vừa là cháu chú cháu bác lấy nhau.
10. Thiên Thụy công chúa lại tư thông với Nhân Huệ vương Trần Khánh Dư là tông thất nhà Trần. Khánh Dư nhờ có công đánh quân Nguyên được Thượng hoàng Thánh Tông nhận làm con nuôi.
11. Năm 1274, Nhân Tông, con Thánh Tông, lấy Bảo Thánh, rồi Tuyên Từ, đều là con Hưng Đạo vương. Trường hợp này giống Thiên Thụy lấy Quốc Nghiễn.
12. Anh Tông, con Nhân Tông, cháu Thánh Tông, chắt Thái Tông, lấy Văn Đức phu nhân năm 1292, là con Hưng Nhượng vương Quốc Tảng, cháu nội Hưng Đạo vương, chắt Trần Liễu. Trường hợp này là cháu cô cháu cậu (Hưng Đạo vương và Thiên Cảm là con Trần Liễu) hay chắt chú chắt bác lấy nhau.
13. Sau Anh Tông lại bỏ Văn Đức phu nhân mà lấy em ruột phu nhân là Thánh Tư.
14. Anh Tông lấy Huy Tư là con Thụy Bảo công chúa và Trần Bình Trọng. Thụy Bảo là em Thánh Tông, Anh Tông là cháu nội Thánh Tông, tức cháu lấy cô.
15. Năm 1301, Thiên Trân công chúa, con Anh Tông, Anh Tông là con Nhân Tông, cháu Thánh Tông, lấy Uy Túc công Văn Bích, cháu nội Trần Quang Khải. Quang Khải và Thánh Tông là anh em, tức cháu chú cháu bác lấy nhau.
16. Thiên Trân chết, Uy Túc lại lấy Huy Thánh công chúa.
17. Thượng Trân công chúa, em Anh Tông, chắt Thái Tông lấy Văn Huệ công Quang Triều, con Quốc Tảng, cháu Hưng Đạo, chắt Trần Liễu, tức chắt chú chắt bác lấy nhau.
18. Trần Minh Tông, con Anh Tông, cháu Nhân Tông, lấy Huy Thánh tức Lệ Thánh, con gái lớn Huệ Vũ vương Quốc Chẩn. Chẩn là em Anh Tông: con chú con bác lấy nhau.
19. Minh Tông gả Huy Chân, con Nhân Tông, cho Uy Giản hầu năm 1317. Mẹ Huy Chân là Trần Thị Thái Bình, cung tần của Thượng hoàng Anh Tông.
20. Năm 1318 Minh Tông gả Thiên Chân Trưởng công chúa cho Huệ Chính vương.
21. Năm 1337 Hiến Tông, con Minh Tông, lấy Hiển Trinh, con gái lớn Huệ Túc vương Đại Niên.
22. Năm 1342, Thiên Ninh công chúa, con Minh Tông, lấy Hưng/Chính Túc vương Kham.
23. Năm 1349, Dụ Tông, con Minh Tông, lấy con gái thứ tư Huệ Túc vương là YÙ Từ Nghi Thánh.
24. Năm 1351, Dụ Tông loạn dâm với Thiên Ninh là chị ruột. Nguyên năm 1339 Dụ Tông bị chết đuối ở Hồ Tây, được thầy thuốc Tàu là Trâu Canh dùng kim châm cứu khỏi nhưng đoán sau này lớn lên sẽ bị liệt dương. Sau quả nhiên sự việc xảy ra đúng như vậy, Trâu Canh được vời đến chữa, khuyên vua giết một đứa con trai nhỏ tuổi lấy mật hoà với thuốc dương khởi thạch mà uống rồi thông dâm với chị hay em ruột. Vua nghe theo, thông dâm với Thiên Ninh công chúa.
25. Huy Ninh công chúa, con Minh Tông, lấy tông thất Nhân Vinh. Sau Nhân Vinh bị Dương Nhật Lễ giết, Nghệ Tông là anh, lại gả Huy Ninh cho Quý Ly.
26. Duệ Tông, con Minh Tông và Lê Đôn Từ, cô Quý Ly, lấy Hiền Trinh là em họ Quý Ly, tức anh em họ lấy nhau.
27. Duệ Tông lấy con gái Thái bảo Trần Liêu làm phi.
28. Năm 1375 Duệ Tông gả con là Trang Huy công chúa cho Nguyên Dẫn, con Cung Chính vương. Cung Chính vương và Duệ Tông đều là con Minh Tông, tức con chú con bác lấy nhau.
29. Thiên Huy hay Thái Dương công chúa, con Nghệ Tông, lấy Phế Đế là con Duệ Tông. Nghệ Tông và Duệ Tông cùng là con Minh Tông, mẹ Nghệ Tông là Minh Từ, mẹ Duệ Tông là Đôn Từ, là hai chị em ruột, cô của Quý Ly: vừa là con chú con bác, vừa là cháu dì cháu già lấy nhau.
30. Sau khi Phế Đế chết, vợ là Thái Dương tư thông với Nguyên Uyên, con Cung Tín vương Thiên Trạch, em Nghệ Tông: con chú con bác tư thông với nhau.
31. Năm 1393, thượng hoàng Trần Nghệ Tông giận Thái Dương, đem gả Thái Dương cho Nguyên Hãng là em Nguyên Uyên để làm nhục.
32. Tuyên Huy công chúa, con Duệ Tông, lấy Quan Phục Đại vương Húc, con Nghệ Tông, giống trường hợp Thái Dương lấy Trần Phế Đế.
33. Quý Ly gả Trang Huy công chúa, con Tông thất Nhân Vinh (bị Nhật Lễ giết) cho Mộng Dữ, con Trần Nguyên Đán, cháu bốn đời của Quang Khải.
34. Thuận Tông, con út Nghệ Tông, lấy Thánh Ngẫu công chúa là con gái lớn của Hồ Quý Ly và Huy Ninh công chúa. Huy Ninh là em Nghệ Tông, tức là con cô con cậu lấy nhau. Thuận Tông lại là cháu nội của Đôn Từ, cô của Quý Ly, lấy con gái Quý Ly, tức anh em họ lấy nhau.

Từ khi Trần Nghệ Tông trọng dụng Hồ Quý Ly là một ngoại thích, lập tức nhà Trần cũng gặp “họa ngoại thích” và mất về tay ngoại thích.

Những nhân vật có ảnh hưởng nhất triều Trần

Những nhân vật có ảnh hưởng nhất triều Trần, được đánh giá dựa trên sự đống góp, công trạng của họ cho triều đại, giúp triều đại này tồn tại và phát triển.

STT	Tên	Sinh mất	Ghi chú
1	Trần Tự Khánh (Kiến Quốc đại vương)	1175 – 1223
2	Tô Trung Từ (Đại tướng quân)	? – 1211
3	Trần Thị Dung (Linh Từ Quốc Mẫu)	? – 1259
4	Trần Thủ Độ (Thượng phụ Thái sư Trung Vũ đại vương)	1194 – 1264
5	Trần Quốc Tuấn (Hưng Đạo Đại Vương)	1232 – 1300
6	Trần Quang Khải (Chiêu Minh vương)	1241 – 1294
7	Trần Nhật Duật (Chiêu Văn vương)	1255-1330
8	Trần Bình Trọng (Bảo Nghĩa vương)	1259-1285
9	Phạm Ngũ Lão (Điện súy Thượng tướng quân Quan nội hầu)	1255-1320
10	Trần Quốc Toản (Hoài Văn hầu)	1267-1285
11	Trần Khánh Dư (Nhân Huệ vương)	?-1340
12	Chu Văn An (Văn Trinh Công)	1292 – 1370
13	Mạc Đĩnh Chi (Tả bộc xạ Hầu tước)	1280-1346
14	Đoàn Nhữ Hài (Tri khu mật viện sự)	1280-1335
15	Trương Hán Siêu (Thái phó)	?-1354
16	Trần Khát Chân (Đại tướng quân, mưu trừ Hồ Quý Ly mà thất bại)	1370-1399

Các Hoàng đế nhà Trần

Triều đại nhà Trần（1225－1400）
Miếu hiệu	Thụy hiệu	Họ tên	Thời gian trị vì	Xưng hiệu	Niên hiệu	Lăng mộ
Danh sách Hoàng đế nhà Trần
Thái Tông (太宗)	Thống Thiên Ngự Cực Thánh Vũ Nguyên Hiếu Hoàng Đế 統天御極聖武元孝皇帝	Trần Cảnh (陳煚)	1225 – 1258	Thiện Hoàng (善皇)	Kiến Trung (建中; 1225 – 1237) Thiên Ứng Chính Bình (天應政平; 1238 – 1350) Nguyên Phong (元豐; 1251 – 1258)	Chiêu Lăng (昭陵)
Thánh Tông (聖宗)	Hiến Thiên Thể Đạo Văn Vũ Tuyên Hiếu Hoàng Đế 憲天體道文武宣孝皇帝	Trần Hoảng (陳晃)	1258 – 1278	Nhân Hoàng (仁皇)	Thiệu Long (紹隆; 1258 – 1272) Bảo Phù (寶符; 1273 – 1278)	Dụ Lăng (裕陵)
Nhân Tông (仁宗)	Pháp Thiên Sùng Đạo Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế 法天崇道元明睿孝皇帝	Trần Khâm (陳昑)	1279 – 1293	Hiếu Hoàng (孝皇)	Thiệu Bảo (紹寶; 1278 – 1285) Trùng Hưng (重興; 1285 – 1293)	Đức Lăng (德陵)
Anh Tông (英宗)	Ứng Thiên Quảng Vận Khâm Minh Nhân Hiếu Hoàng Đế 應天廣運欽明仁孝皇帝	Trần Thuyên (陳烇)	1293 – 1314	Anh Hoàng (英皇)	Hưng Long (興隆)	Thái Lăng (泰陵)
Minh Tông (明宗)	Thể Thiên Sùng Hóa Khâm Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế 體天崇化欽明睿孝皇帝孝皇帝	Trần Mạnh (陳奣)	1314－1329	Ninh Hoàng (宁皇)	Đại Khánh (大慶; 1314 – 1323) Khai Thái (開泰; 1324 – 1329)	Mục Lăng (穆陵)
Hiến Tông (憲宗)	Thể Nguyên Ngự Cực Duệ Thánh Chí Hiếu Hoàng Đế 體元御極睿聖至孝皇帝	Trần Vượng (陳旺)	1330－1341	Triết Hoàng (哲皇)	Khai Hựu (開佑)	An Lăng (安陵)
Dụ Tông (裕宗)	Thống Thiên Thể Đạo Nhân Minh Quang Hiếu Hoàng Đế 統天體道仁明光孝皇帝	Trần Hạo (陳暭)	1342－1369	Dụ Hoàng (裕皇)	Thiệu Phong (紹豐; 1341 – 1357) Đại Trị (大治; 1358 – 1369)	Phụ Lăng (阜陵)
Không có	Hôn Đức công (昏德公)	Dương Nhật Lễ (楊日禮)	18 tháng 7, 1369 – 1 tháng 12, 1370	Không có	Đại Định (大定)	núi Đại Mông
Nghệ Tông (藝宗)	Thể Thiên Kiến Cực Thuần Hiếu Hoàng Đế 體天建極純孝皇帝	Trần Phủ (陳暊)	1371－1372	Nghĩa Hoàng (義皇)	Thiệu Khánh (紹慶)	Nguyên Lăng (沅陵)
Duệ Tông (睿宗)	Kế Thiên Ứng Vận Nhân Minh Khâm Hiếu Hoàng Đế 繼天應運仁明欽孝皇帝	Trần Kính (陳曔)	1372－1377	Khâm Hoàng (欽皇)	Long Khánh (隆慶)	Hy Lăng (熙陵)
Không có	Linh Đức đại vương 靈德大王	Trần Hiện (陳晛)	1377－1388	Giản Hoàng (簡皇)	Xương Phù (昌符)	núi An Bài
Thuận Tông (順宗)	Thái Thượng Nguyên Quân Hoàng Đế 太上元君皇帝	Trần Ngung (陳顒)	1388－1398	Nguyên Hoàng (元皇)	Quang Thái (光泰)	Yên Sinh Lăng (安生陵)
Không có	Bảo Ninh đại vương 保寧大王	Trần An (陳安)	Tháng 3, 1398－ 28 tháng 2, 1400	Không có	Kiến Tân (建新)	Không rõ tung tích

Thế phả nhà Trần

Bản đồ mô tả các thế hệ vua và quý tộc nhà Trần

1 Trần Thái Tông 1226 – 1258

2 Trần Thánh Tông 1258 – 1278

3 Trần Nhân Tông 1278 – 1293

4 Trần Anh Tông 1293 – 1314

5 Trần Minh Tông 1314 – 1329

8 Trần Nghệ Tông 1370 – 1372

6 Trần Hiến Tông 1329 – 1341

7 Trần Dụ Tông 1341 – 1369

9 Trần Duệ Tông 1373 – 1377

11 Trần Thuận Tông 1388 – 1398

10 Trần Phế Đế 1377 – 1388

12 Trần Thiếu Đế 1398 – 1400

Đền thờ, lăng mộ

• Đền Trần (Thái Bình): gồm đền thờ và lăng mộ các vị vua đời đầu nhà Trần.
• Đền Trần (Nam Định): là nơi đặt hành cung Thiên Trường.
• Đền Thái Vi, Ninh Bình: là nơi đặt hành cung Vũ Lâm.
• Khu di tích nhà Trần ở Đông Triều, Quảng Ninh: gồm đền thờ và lăng mộ các vị vua đời sau nhà Trần.

Xem thêm

• Kháng chiến chống Nguyên Mông
• Văn học thời Trần
• Nhà Nguyên
• Nhà Hồ
• Chiêm Thành

Tham khảo

• Trần Xuân Sinh (2006), Thuyết Trần, Nhà xuất bản Hải Phòng.
• Hà Văn Tấn, Phạm Thị Tâm (1975), Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông thế kỷ XIII, Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
• Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn chủ biên (2008), Đại cương lịch sử Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục.
• Mai Hồng (1989), Các trạng nguyên nước ta, Nhà xuất bản Giáo dục.

Chú thích

1. ^ Long Hưng, vùng đất phát nghiệp đế
2. ^ “Gia phả họ Trần”.
3. ^ chú là tên hai con kênh, thuộc huyện Ngọc Sơn (nay là tỉnh Gia), tỉnh Thanh Hóa.
4. ^ Trần Xuân sinh, sách đã dẫn, tr 36
5. ^ Trần Xuân Sinh, sách đã dẫn, tr 251
6. ^ Trần Xuân Sinh, sách đã dẫn, tr 398-399
7. ^ Trần Xuân Sinh, sách đã dẫn, tr 399
8. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, quyển 5
9. ^ Mai Hồng, sách đã dẫn, tr 20
10. ^ Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn, sách đã dẫn, tr 268
11. ^ Trần Xuân Sinh, sách đã dẫn, tr 469
12. ^ Trong bài viết Công chúa đời Trần – Mỹ nhân kế – Loạn luân (1993)

Liên kết ngoài

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Nhà Trần

• Lược Sử Tóm Tắt Về Khu Lăng Mộ Đền Thờ Các Vua Trần
• Đại Việt sử ký toàn thư – Bản điện tử
• Khâm định Việt sử Thông giám cương mục – Bản điện tử
• Dấu vết ‘kinh đô thứ hai’ của nhà Trần trên VnExpress ngày 13 tháng 12 năm 2006

Vua nhà Trần Nhà Trần Thái Tông  · Thánh Tông  · Nhân Tông  · Anh Tông  · Minh Tông  · Hiến Tông  · Dụ Tông  · Hôn Đức Công  · Nghệ Tông  · Duệ Tông  · Phế Đế  · Thuận Tông  · Thiếu Đế Nhà Hậu Trần Giản Định Đế  · Trùng Quang Đế · Trần Cảo Vua Việt Nam  • Hùng Vương • An Dương Vương • Nhà Triệu • Trưng Vương  • Bắc thuộc  • Nhà Tiền Lý  • Tự chủ  • Nhà Ngô  • Nhà Đinh  • Nhà Tiền Lê  • Nhà Lý  • Nhà Trần  • Nhà Hồ  • Nhà Hậu Lê  • Nhà Mạc  • Chúa Trịnh  • Chúa Nguyễn  • Nhà Tây Sơn  • Nhà Nguyễn

Nhà Trần

Thể loại:

• Cựu quốc gia trong lịch sử Việt Nam
• Cựu đế quốc
• Khởi đầu năm 1226
• Chấm dứt năm 1400
• Nhà Trần
• Thành lập 1225
• Diệt vong 1400
• Triều đại Việt Nam
• Cựu quốc gia châu Á
• Nhà Trần (Trung Quốc)

Quảng trường Thời đại

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bài này viết về Quảng trường Thời đại ở New York. Về các Quảng trường Thời đại (Times Square) khác, mời xem bài Quảng trường Thời đại (định hướng).

Tọa độ: 40°45′28″B 73°59′09″T

Quảng trường Thời đại
—  Khu phố Manhattan  —
Biển quảng cáo Broadway tại Quảng trường Thời đại vào năm 2013
Tên hiệu: Giao lộ Thế giới
Quảng trường Thời đại
Quốc gia	Hoa Kỳ
Tiểu bang	New York
Thành phố	Thành phố New York
Quận / Địa hạt	Manhattan / Địa hạt New York
Giới hạn	Broadway, Đại lộ thứ 7, Phố 42 và 47
Tàu điện ngầm	Times Square PABT tại Trạm tàu Quảng trường Thời đại
Tuyết xe buýt	Bản mẫu:NYC bus link
Địa điểm lịch sử	Duffy Square Tượng George Michael Cohan One Times Square

Quảng trường Thời đại (Times Square) là một giao lộ chính ở Manhattan, nối Đại lộ Broadway và Đại lộ Số bảy, kéo dài từ Đường 42 Tây đến Đường 47 Tây, New York.^[1] Quảng trường Thời đại gồm những khối nhà nằm giữa Đại lộ Số sáu và Đại lộ Số chín, từ đông sang tây; giữa Đường thứ 39 Tây và Đường thứ 52 Tây, từ nam ra bắc; tạo thành phần phía tây của vùng thương mại Midtown Manhattan.

Quảng trường này được đặt theo tên của báo New York Times từ năm 1904, khi tòa soạn của tờ báo này dọn về khu vục này, trước đó quảng trường có tên là Longacre Square.^[2][3] Trên vài chục quán cà phê, sân khấu nhỏ và phòng quay của MTV đã tạo nên bộ mặt của quảng trường này và được chọn làm ngoại cảnh cho rất nhiều phim nhựa.

Giống như Quảng trường Đỏ ở Moskva, Champs-Elysées ở Paris hoặc Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, Quảng trường Thời đại trở thành một biểu tượng đô thị của Thành phố New York.^{[4][5][6][7][8][9]} Quảng trường Thời đại trở nên sống động và đặc trưng phần lớn là nhờ vào sự chiếu sáng của các bảng hiệu quảng cáo.^[10][11]

Trước và sau cuộc cách mạng Mỹ, miền đất này thuộc quyền của John Morin Scott, một nhà chiến lược của quân sự New York và làm việc dưới quyền của George Washington. Ngày nay, nhà của ông Scott Manor ở tại đường số 43, được bao quanh bởi vùng miền quê và thường được sử dụng cho mục đích trang trại và chuồng ngựa. Vào nửa đầu thế kỷ thứ 19, nơi này trở thành một trong những nơi sở hữu của John Jacob Astor, người đã tạo ra sự may mắn lần thứ hai trong việc kinh doanh khách sạn và những mục khác làm cho thành phố phát triển một cách nhanh chóng.^[12]

Quảng trường Thời đại còn là nơi mà những người dân đón chào năm mới hàng năm. Thường thì họ xếp hàng vào những ngày cuối năm nhìn quả cầu rơi từ độ cao 40m, cầu nguyện và đón chào năm mới.^{[13][14][15][16][17]}

Hình ảnh khác

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Tham khảo

1. ^ Rybczynski, Witold. City Life: Urban Expectations in a New World New York: Scribner, 1995. p.27. ISBN 0-684-81302-5. Quote: “…despite its name [Times Square] is really a street intersection, not a square.”
2. ^ VR Macbeth (17 tháng 11 năm 2005). “Times Square: Part of New York City History”. (C) 1980 – 2010 TimesSquare.com A Dataware Corporation Company. Truy cập ngày 22 tháng 1 năm 2012.
3. ^ “Times Square – New York, New York – Scenic at Night on”. Waymarking.com. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
4. ^ Allan Tannenbaum. “New York in the 70s: A Remembrance”. © The Digital Journalist. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2012.
5. ^ Explore Manhattan Neighborhoods: The Center of the Universe (aka Times Square). Her Campus (March 22, 2011). Retrieved on 2013-08-17.
6. ^ Federal Writers’ Project (author). New York City: Vol 1, New York City Guide. Best Books (1939) ISBN 9781603540551 page 170 [1] Quote: “The phrase ‘Great White Way’ is supposed to have been coined in 1901 by O. J. Gude, an advertising man, who is said also to have been the first to see the tremendous possibilities of electric display.”
7. ^ Tell, Darcy. Times Square spectacular: lighting up Broadway New York: HarperCollins, 2007
8. ^ Allen, Irving Lewis. The City in Slang: New York Life and Popular Speech. New York: Oxford University Press, 1995. Quote: “By 1910, the blocks of Broadway just above 42nd Street were at the very heart of the Great White Way. The glow of Times Square symbolized the center of New York, if not of the world.”
9. ^ Noah Remnick and Tatiana Schlossberg (24 tháng 8 năm 2015). “New York Today:Transforming Times Square”. The New York Times. Truy cập ngày 24 tháng 8 năm 2015.
10. ^ Collins, Glenn (14 tháng 11 năm 2008). “In Times Square, a Company’s Name in (Wind- and Solar-Powered) Lights”. New York Times. Truy cập ngày 22 tháng 8 năm 2009.
11. ^ Collins, Glenn (24 tháng 5 năm 2008). “How to Stand Out in Times Square? Build a Bigger and Brighter Billboard”. New York Times. Truy cập ngày 14 tháng 1 năm 2013. (May 24, 2008)
12. ^ Ulam, Alex (2 tháng 6 năm 2008). “John Jacob Astor: The making of a hardnosed speculator | The Real Deal | New York Real Estate News”. The Real Deal. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
13. ^ “Inaugural Address Of Mayor Michael Bloomberg”. Gothamgazette.com. 1 tháng 1 năm 2002. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
14. ^ “Times Square Alliance – New Year’s Eve”. Timessquarenyc.org. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
15. ^ “Times Square Alliance – New Year’s Eve”. Timessquarenyc.org. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
16. ^ “Times Square Alliance – New Year’s Eve – About The Ball”. Timessquarenyc.org. 11 tháng 11 năm 2008. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2010.
17. ^ “Crews Clean Up Times Square After New Year’s Celebration”. CBS Local (CBS New York). 1 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 30 tháng 12 năm 2014.

Thư mục

• Brown, H. Valentine’s Manual of Old New York. Valentine, 1922
• Fazio, W. Times Square, Children’s Press, 2000. ISBN 0-516-26530-X
• Friedman, J. Tales of Times Square Feral House, 1993. ISBN 0-922915-17-2
• NYC-Architecture.com
• Leach, William (1993). Land of Desire. New York: Pantheon Books. ISBN 0307761142.
• Taylor, W. Inventing Times Square, Johns Hopkins U. Press, 1996. ISBN 0-8018-5337-0
• Traub, James The Devil’s Playground: A Century of Pleasure and Profit in Times Square New York: Random House, 2004. ISBN 0-375-50788-4

Liên kết ngoài

Tìm hiểu thêm về Quảng trường Thời đại tại các dự án liên quan
	Tập tin phương tiện từ Commons
	Dữ liệu từ Wikidata

• Camera trực tiếp tại Quảng trường Thời đại
• The Times Square Alliance và Events Listing
• Times Square 360 panorama
• Trung tâm nghệ thuật Quảng trường Thời đại
• NYC-Architecture.com
• New York City Tourist

Thể loại:

• Sơ khai Hoa Kỳ
• Thành phố New York
• Du lịch Hoa Kỳ
• Quảng trường Thời đại
• Điểm tham quan ở Manhattan
• Quảng trường thành phố New York

Vladimir Vladimirovich Putin

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Vladimir Vladimirovich Putin Владимир Владимирович Путин
Chức vụ
Tổng thống Nga thứ 4
Nhiệm kỳ	07 tháng 05, 2012 – Đương nhiệm
Tiền nhiệm	Dmitry Medvedev
Thủ tướng	Dmitry Medvedev
Thủ tướng Nga thứ 9
Nhiệm kỳ	8 tháng 5, 2008 – 7 tháng 5, 2012
Tiền nhiệm	Viktor Zubkov
Kế nhiệm	Dmitry Medvedev
Tổng thống	Dmitry Medvedev
Tổng thống Nga thứ 2
Nhiệm kỳ	7 tháng 5 năm 2000 – 7 tháng 5 năm 2008 Lâm thời: 31 tháng 12, 1999 – 7 tháng 5, 2000
Tiền nhiệm	Boris Yeltsin
Kế nhiệm	Dmitry Medvedev
Thủ tướng	Mikhail Kasyanov Viktor Khristenko (Lâm thời) Mikhail Fradkov Viktor Zubkov
Thủ tướng Nga thứ 5
Nhiệm kỳ	8 tháng 8, 1999 – 7 tháng 5, 2000
Tiền nhiệm	Sergei Stepashin
Kế nhiệm	Mikhail Kasyanov
Tổng thống	Boris Yeltsin Vladimir Putin (Lâm thời)
Chủ tịch Đảng Nước Nga Thống nhất
Nhiệm kỳ	1 tháng 1 2008 – 30 tháng 5 2012
Tiền nhiệm	Boris Gryzlov
Kế nhiệm	Dmitry Medvedev
Thông tin chung
Đảng phái	Cộng sản Liên Xô (trước 1991) Không đảng phái (từ 1991) Nước Nga Thống nhất (Chủ tịch, không phải thành viên)[1]
Sinh	7 tháng 10, 1952 (63 tuổi) Leningrad, Liên Xô
Tôn giáo	Chính Thống giáo Nga
Vợ	Lyudmila Putina[2] (Đã ly hôn)
Con cái	Mariya (1985), Katerina (1986)

Vladimir Vladimirovich Putin ^{(trợ giúp·chi tiết)} (tiếng Nga: Влади́мир Влади́мирович Пу́тин; chuyển tự: Vladímir Vladímirovich Pútin; phiên âm tiếng Việt: Vla-đi-mi Vla-đi-mi-rô-vích Pu-tin; sinh ngày 7 tháng 10 năm 1952) là một chính trị gia người Nga và là cựu Thủ tướng của Liên bang Nga, là Tổng thống thứ hai của Nga từ 7 tháng 5 năm 2000 cho đến 7 tháng 5 năm 2008, và một lần nữa, là Tổng thống thứ bốn của Nga từ 7 tháng 5 năm 2012. Ông đảm nhiệm chức vụ này thể theo hiến pháp từ ngày 31 tháng 12 năm 1999 sau khi nguyên tổng thống Boris Nikolayevich Yeltsin từ chức.

Yeltsin đã chọn Putin làm thủ tướng thay thế cho Sergei Stepashin vào tháng 8, 1999. Putin nhanh chóng được biết đến ở Nga nhờ cuộc xung đột Nga-Chechnya tháng 9 năm 1999 để trả đũa lại Chiến tranh tại Dagestan và Vụ ném bom nhà ở của người Nga. Sau khi các đảng phái thân Putin giành được sự ủng hộ vững chắc trong bầu cử nghị viện 1999, Yeltsin từ chức, và Putin trở thành tổng thống lâm thời. Trong cuộc bầu cử vào tháng 3 năm 2000, ông đứng đầu trong mười ứng cử viên và trở thành tổng thống thứ hai của Liên bang Nga thời kỳ hậu Xô viết.

Putin được giới truyền thông khen ngợi vì đã phục hồi sức mạnh của một quốc gia sau những năm cầm quyền hỗn loạn của Yeltsin.^[3][4][5] Trong tám năm cầm quyền, nền kinh tế đã ra khỏi cơn khủng hoảng với GDP tăng gấp sáu lần (72% PPP).^[6][7] Trong suốt thời kỳ làm tổng thống, một số nhà hoạt động nhân quyền, những nhà bình luận phương Tây và người tự do ở Nga đã bày tỏ lo ngại về tình trạng dân chủ, tự do báo chí và nhân quyền tại Nga.^[8] Kremlin cũng tấn công vào nhiều vụ tuyên truyền chống người Nga của những đối thủ phương tây và tống khứ những đầu sỏ kinh doanh.^[9]

Do giới hạn nhiệm kỳ Tổng thống Nga, Putin không thể kéo dài nhiệm kỳ của mình. Sau sự thành công của người kế nhiệm ưa thích của ông, Dmitry Medvedev, trong cuộc Bầu cử tổng thống Nga, 2008, ông được Medvedev đề cử vào chiếc ghế Thủ tướng Nga và chính thức nhậm chức vào ngày 8 tháng 5, 2008. Ông trở lại làm Tổng thống năm 2012, và nhận được nhiều lời khen từ dân chúng quốc tế^{[cần dẫn nguồn]}, trong khi các nước phương Tây cho ông là độc tài, lạm dụng quyền lực. Hiện tại ông lại được tạp chí Forbes danh tiếng của Mỹ bầu chọn là người quyền lực nhất thế giới, xếp theo sau lần lượt là TT Mỹ Barack Obama và TBT Đảng Cộng sản TQ Tập Cận Bình.

Mục lục

• 1 Cuộc đời và sự nghiệp
• 2 Chủ nghĩa Putin
• 3 Chức vụ Thủ tướng và nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên
• 4 Nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai
• 5 Nhiệm kỳ Tổng thống thứ ba
• 6 Chechnya
• 7 Chính sách đối ngoại
• 8 Đời tư
• 9 Sự ủng hộ cho Putin
• 10 Các chỉ trích về sự chuyên quyền
• 11 Ngoài lề
  • 11.1 Nhu đạo
  • 11.2 Phục sức
  • 11.3 Thể thao
  • 11.4 Sở thích cởi trần
  • 11.5 Tổ chức thi hát
  • 11.6 Thường xuyên trễ giờ
• 12 Trích dẫn
  • 12.1 Chủ nghĩa khủng bố và Chechnya
  • 12.2 Dân chủ
  • 12.3 Cuộc sống tại Nga
  • 12.4 Chính sách đối ngoại
  • 12.5 Những thành tựu
  • 12.6 Và những hạn chế
  • 12.7 Xem thêm
• 13 Tài sản
• 14 Những lời đồn đại liên quan tới Putin
  • 14.1 Truyền thông
  • 14.2 Phát biểu
• 15 Xếp hạng
• 16 Xem thêm
• 17 Tham khảo và ghi chú
• 18 Liên kết ngoài và tham khảo

Cuộc đời và sự nghiệp

Putin thời niên thiếu

Putin sinh tại Leningrad (St. Petersburg từ 1991 và trước 1914). Cuốn tiểu sử của ông, Ot Pervogo Litsa, dịch sang tiếng Anh dưới tiêu đề First Person (Người đầu tiên) dựa trên các cuộc phỏng vấn được thực hiện với Putin năm 2000 và lấy chi phí từ chiến dịch tranh cử của ông. Cuốn sách nói về xuất thân bình dân của vị tổng thống, gồm cả những năm đầu tiên cuộc đời trong một căn hộ chung cư nhỏ bé. Theo tiểu sử, thời tuổi trẻ ông rất thích theo dõi các âm mưu trong các bộ phim trinh thám của Điện ảnh Xô viết do các diễn viên như Vyacheslav Vasilyevich Tikhonov và Georgiy Stepanovich Zhzhonov thủ vai.

Cũng trong cuốn sách này, Putin nói rằng ông nội ông, một bếp trưởng, đã được đưa tới các khu ngoại ô Moskva nấu ăn trong một trong những căn nhà nông thôn (dacha) của Stalin. Trong cuốn sách The Court of the Red Tsar (Triều đình của Sa hoàng Đỏ) của Simon Sebag Montefiore có một chú thích tại trang 300 ghi rằng Putin đã nói ông nội mình ít khi đề cập tới công việc, nhưng ông đã kể lại việc chuẩn bị các bữa ăn cho Grigori Yefimovich Rasputin khi ông này còn là một cậu bé và cả Lenin. Mẹ ông là công nhân trong nhà máy và cha ông làm việc trong lực lượng hải quân, tại hạm đội tàu ngầm đầu thập niên 1930. Cha ông sau này chuyển sang lực lượng bộ binh trong Thế chiến thứ hai. Hai người anh của ông ra đời giữa thập niên 1930; một người chết vài tháng sau khi sinh; người thứ hai chết vì bệnh bạch hầu trong thời gian phong tỏa Leningrad.

Putin tốt nghiệp Ban quốc tế Khoa luật Đại học Quốc gia St. Petersburg năm 1975 và được tuyển dụng vào KGB. Trong cuốn First Person, Putin đã kể lại với các nhà báo về những nhiệm vụ đầu tiên của mình trong KGB, gồm cả những hoạt động đàn áp đối lập tại Leningrad.

Từ 1985 đến 1990 KGB chuyển Putin sang làm việc tại Dresden, Đông Đức, ở vị trí mà ông cho là hạng thấp. Sau khi chế độ Đông Đức sụp đổ, Putin được gọi về Liên bang xô viết và quay trở lại Leningrad, nơi vào tháng 6, 1990 ông được trao một chức vụ tại ban Quan hệ quốc tế của Đại học Quốc gia Leningrad, trực tiếp dưới quyền hiệu phó. Tháng 6 năm 1991, ông được chỉ định làm lãnh đạo Ủy ban quốc tế trong văn phòng thị trưởng St. Petersburg, với trách nhiệm tăng cường quan hệ quốc tế và đầu tư nước ngoài.

Putin đã chính thức thôi chức vụ bên trong ngành an ninh quốc gia ngày 20 tháng 8 năm 1991, khi KGB ủng hộ cuộc đảo chính sớm thất bại chống lại Tổng thống Xô viết Mikhail Sergeyevich Gorbachyov. Năm 1994 ông trở thành Phó chủ tịch thứ nhất thành phố St. Petersburg, vị trí ông giữ cho tới tận khi được gọi tới Moskva, tháng 8 năm 1996, để nhận nhiều chức vụ cao cấp bên trong bộ máy chính quyền thứ hai của Boris Nikolayevich Yeltsin. Ông là lãnh đạo dân sự của Tổng cục An ninh Liên bang Nga FSB (cơ quan kế tục KGB) từ tháng 7 năm 1998 đến tháng 8 năm 1999, và giữ chức vụ Thư ký Ủy ban An ninh từ tháng 3 đến tháng 8 năm 1999.

Trong thập niên 1990, Putin được nhận bằng phó tiến sĩ kinh tế học tại học viện mỏ ở St. Petersburg (СПбГГУ). Bài luận văn của ông mang chủ đề “Hoạch định chiến lược các nguồn tài nguyên vùng trong bối cảnh thành lập các mối quan hệ thị trường”.^[10]

Chủ nghĩa Putin

Bài chi tiết: Chủ nghĩa Putin

Chủ nghĩa Putin^[11] (tiếng Nga: Путинизм, tiếng Anh: Putinism), cũng gọi là chế độ Putin (tiếng Anh: Putin regime), là thuật ngữ được sử dụng trên báo chí phương Tây và các nhà phân tích Nga để chỉ trích Vladimir Putin. Những thuật ngữ này thường đi đôi với nghĩa tiêu cực, dùng để mô tả hệ thống chính trị Nga dưới sự điều hành của Vladimir Putin trên cương vị Tổng thống (2000 – 2008, 2012 -) và Thủ tướng (giữa nhiệm kỳ thứ hai và thứ ba), nơi nhiều quyền lực chính trị và tài chính được kiểm soát bởi Siloviki – tức là những người có chân trong guồng máy an ninh quốc gia, thuộc về một trong tổng số 22 cơ quan an ninh và tình báo chính phủ, chẳng hạn như FSB, cảnh sát và quân đội. Nhiều người trong số này cùng chung nền tảng nghề nghiệp (tình báo) với Putin, hoặc là bạn thân của ông.

Chức vụ Thủ tướng và nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên

Putin được Tổng thống Yeltsin chỉ định làm chủ tịch (predsedatel, hay thủ tướng) Chính phủ Liên bang Nga vào tháng 8 năm 1999, khiến ông trở thành thủ tướng thứ năm của nước Nga trong khoảng thời gian chưa đầy mười tám tháng. Khi được chỉ định, rất ít người tin rằng Putin, một khuôn mặt rõ ràng ít tiếng tăm, có thể giữ ghế lâu hơn so với những người tiền nhiệm. Những đối thủ chính và có thể là người kế nhiệm của Yeltsin như Thị trưởng Moskva Yuriy Mikhaylovich Luzhkov và cựu Thủ tướng Nga Yevgeniy Maksimovich Primakov đã tiến hành các chiến dịch vận động nhằm thay thế vị tổng thống già yếu, đã có phản ứng mạnh mẽ nhằm ngăn cản Putin xuất hiện với tư cách một đối thủ tiềm năng. Hình ảnh một nhân viên ngành an ninh tiếp cận và xử lý vấn đề khủng hoảng Chechnya (xem bên dưới) một cách cứng rắn của Putin đã nhanh chóng lôi cuốn sự ủng hộ của dân chúng, cho phép ông dần vượt xa các đối thủ. Trong khi chính thức không liên kết với một đảng nào, Putin lại nhận được sự ủng hộ của phe Edinstvo (thống nhất) mới thành lập và hiện chiếm đa số trong cuộc bầu cử Duma tháng 12 năm 1999. Putin được tái chỉ định làm Thủ tướng chính phủ và dường như đang ở vị trí thuận lợi nhất cho cuộc bầu cử tổng thống trong mùa hè sau đó. Quá trình thăng tiến của ông tới chức vụ cao nhất nước Nga thậm chí còn nhanh chóng hơn: ngày 31 tháng 12 năm 1999, Yeltsin bất ngờ từ chức, và theo hiến pháp, Putin được chỉ định làm tổng thống (tạm quyền), trở thành vị tổng thống thứ hai của nhà nước Liên bang Nga. Cuộc bầu cử tổng thống được tổ chức ngày 26 tháng 3 năm 2000, trong đó Putin đã thắng cử ngay từ vòng đầu tiên. Sau này Putin đã trao cho vị cựu tổng thống và gia đình của ông quyền hoàn toàn miễn trừ truy tố (thông qua nghị định tổng thống). Ngay trước đó, Yeltsin và gia đình mình đang bị các cơ quan chức năng Nga và Thụy Sĩ đặt nghi vấn về các trách nhiệm liên quan tới những vụ chuyển tiền bất hợp pháp.

Sau nhiều năm bê bối, thay đổi chính sách liên tục khiến dân chúng bất mãn với Yeltsin – vị tổng thống già cả, vụng về và ốm yếu – thì việc Putin thắng cử và lên nhậm chức đã đánh dấu một bước khởi đầu mới cho nước Nga trong giai đoạn lịch sử hậu Xô viết. Tuy nhiên, việc vị tổng thống mới được thắng cử không tránh khỏi những biện pháp ảnh hưởng hậu trường không nhỏ do nhóm ủng hộ Yeltsin tiến hành, họ đã lựa chọn và ủng hộ Putin nhằm bảo vệ quyền lực riêng cũng như giữ vững các quyền lợi ưu tiên của mình. Khi bộ máy chính phủ mới của Putin hình thành, các bộ mặt nhiều ảnh hưởng cũ thời Yeltsin – gồm cả Lãnh đạo Nhân sự Aleksandr Staliyevich Voloshin và Thủ tướng Mikhail Mikhailovitch Kasyanov – vẫn giữ được nhiều quyền kiểm soát đối với các chính sách và sự chỉ đạo của chính phủ mới. Mặt khác, Putin cũng được hậu thuẫn bởi một nhóm các nhà cải cách kinh tế từ quê hương Sankt-Peterburg của ông, và có thể tin cậy cũng như có được ủng hộ từ siloviki. (Nhóm này được gọi là những thành viên vẫn giữ nhiều quyền lực bên trong các cơ quan an ninh Nga, họ tự coi mình là những người bảo vệ quyền lợi quốc gia khỏi các chính trị gia và các quan chức tham lam, và thường được cung cấp đầy đủ thông tin về mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị Nga.) Sự đấu tranh – và hợp tác – giữa nhiều nhóm đó là đặc trưng lớn nhất của nhiệm ký thứ nhất của Tổng thống Putin.

Ngay khi trúng cử, Putin đã đưa ra nhiều biện pháp nhằm tái lập quyền lực tuyệt đối của Kremlin đối với đời sống chính trị Nga. Thời Yeltsin, 89 vùng lãnh thổ chính trị cấp dưới liên bang ở nước Nga (các nước cộng hoà, vùng, krai, Moskva và Sankt-Peterburg) đều được trao những quyền tự trị rất lớn. Trong khi hành động cải cách triệt để này có mục tiêu nhằm giúp cho các thủ đoạn chính trị của Yeltsin trong giai đoạn đầu thập niên 1990, nó cũng dẫn tới tình trạng phá vỡ các quy tắc liên bang và góp phần làm lớn mạnh các phong trào li khai, nổi tiếng nhất như tại Chechnya. Vì thế, một trong những đạo luật đầu tiên của Putin, nhằm tái lập lại cái mà ông gọi là “quyền lực theo chiều dọc” – nghĩa là quay trở lại với hệ thống liên bang từ trên xuống theo truyền thống. Trong hành động đầu tiên, Putin thông báo chỉ định bảy vị “đại diện toàn quyền” của tổng thống. Họ chịu trách nhiệm điều phối hoạt động của liên bang tại các siêu vùng vừa mới được thành lập. Trong khi được coi là hành động thức hai nhằm phá vỡ kiểu nhà nước liên bang thời Yeltsin, vì nhiều lý do hệ thống đại diện toàn quyền đã mang lại một số thành công. Một hành động khác còn mang ý nghĩa quan trọng hơn, Putin cũng đã tiến hành cải cách triệt để hệ thống Thượng viện Nga, Ủy ban Liên bang. Putin và bộ máy của mình trực tiếp đối đầu với nhiều vị Thống đốc bất tuân bị buộc tội tham nhũng, dù không phải lúc nào cũng là người chiến thắng.

Những tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ tổng thống thứ nhất của Putin được đánh dấu bằng sự dàn xếp quan hệ với các nhóm tài chính-công nghiệp lớn, mà các nguồn tài chính cũng như các đế chế truyền thông của họ từng là những vũ khí quan trọng trong cuộc chiến tranh chính trị xảy ra trong nước những năm trước đó. Các thành viên chủ chốt trong bộ máy cũ của Yeltsin – thường được gọi thông tục là “the Family” (Gia đình) – quyết tâm trừng phạt phe thất bại, do Vladimir Aleksandrovich Gusinsky, người từng ủng hộ bộ đôi Primakov/Luzhkov cầm đầu. Gusinsky đã rơi vào tình thế nguy ngập từ khi đế chế truyền thông của ông ta liên tục làm ăn thua lỗ và rơi vào tình trạng nợ nần chồng chất, chỉ tồn tại nhờ các khoản trợ cấp từ Gazprom và Ngân hàng Moskva do Luzkhov kiểm soát. Trong vòng một năm từ khi Putin lên nắm quyền, Gusinsky từ lúc là một kẻ có ảnh hưởng trở thành người bị giam vào tù; đế chế truyền thông từng một thời đầy ảnh hưởng của ông (Media-MOST) bị chia rẽ vì phá sản do các mối làm ăn với những công ty nhà nước hay liên minh với nhà nước bị hủy bỏ cũng như dưới sức nặng của những phán quyết hình sự hay dân sự do tòa án đưa ra.

Cuộc khủng hoảng lớn nhất Putin phải đối mặt trên cương vị tổng thống xảy ra tháng 8 năm 2000, khi chiếc tàu ngầm nguyên tử Nga Kursk đắm ngoài khơi bán đảo Kola, làm thiệt mạng 118 thủy thủ trên tàu. Rất nhiều người thuộc đủ mọi tầng lớp trong xã hội Nga tức giận với sự thất bại của chính phủ và quân đội trong việc cung cấp những thông tin đáng tin cậy về mức độ và sự chắc chắn của thảm họa trong những ngày đầu tiên. Sau nhiều ngày để dân chúng tức giận và ngày càng hoang mang, Putin cắt ngắn kì nghỉ của mình, quay trở lại Moskva nhận trách nhiệm trực tiếp giải quyết cuộc khủng hoảng. Cho tới khi chiếc tàu ngầm được kéo lên, ủy ban điều tra của chính phủ về vụ tai nạn này đã đưa ra rất nhiều giả thuyết về nguyên nhân, gồm cả việc va chạm với tàu ngầm của NATO (một giả thuyết không bao giờ được các bằng chứng ủng hộ và bị các nước thuộc liên minh bác bỏ). Tuy Putin bị chỉ trích trên các phương tiện thông tin đại chúng Nga vì sự bất lực của mình trong những giai đoạn đầu cuộc khủng hoảng, nhưng nó không để lại những hậu quả lâu dài đối với hình ảnh ông trong lòng nhân dân.

Putin không ủng hộ việc xóa bỏ quá khứ Liên bang Xô viết ra khỏi lịch sử nước Nga — vốn là chính sách trước kia của Yeltsin nhằm mục đích chính là đối phó với các đối thủ của Đảng Cộng sản Nga. Ông đã miêu tả niềm tin của mình rằng Liên Xô trước kia là một phần quan trọng trong lịch sử Nga và những di sản của Liên Xô có một ảnh hưởng lớn trên việc hình thành xã hội Nga hiện đại. Vì thế, Putin đã đưa một số biểu tượng thời Xô viết đã quay trở lại nước Nga, như thương hiệu lá cờ đỏ của Hồng quân, tiêu ngữ “Ngôi sao Xô Viết“, và Quốc ca Liên Xô (được sửa chữa lời nhưng giữ nguyên nền nhạc) – tất cả những thứ đó đã tạo được ấn tượng tốt với đa số dân chúng Nga. Trả lời những người chỉ trích các hành động đó, Putin đã đưa ra lý lẽ rằng ông là tổng thống của mọi người Nga – gồm cả những người về hưu đã mất mọi thứ cùng với sự chuyển tiếp thời hậu Xô viết, những người vẫn trung thành với những biểu tượng của quá khứ.

Đảng Nước Nga thống nhất ủng hộ Putin đã giành được một thắng lợi vô tiền khoáng hậu trong cuộc Bầu cử Nghị viện Nga 2003. Các nhà quan sát chính thức từ nước ngoài đã gọi đó là một cuộc bầu cử tự do nhưng ghi chú rằng các cơ quan truyền thông lớn do nhà nước kiểm soát, đặc biệt là Truyền hình quốc gia Nga, đã tiến hành các chiến dịch truyền thông rộng lớn và không công bằng dành riêng cho đảng cầm quyền. Quả vậy, đa số các đài truyền hình Nga hiện dưới quyền quản lý trực tiếp hay gián tiếp của Kremlin. Trong khi có số độc giả hạn chế hơn, các tờ báo hiện đa dạng hơn; một số tờ chỉ trích chính phủ Kremlin, trong khi số khác ủng hộ đường lối chính phủ. Một trong hai tờ báo thương mại chính chính, Kommersant, do Boris Abramovich Berezovsky trực tiếp kiểm soát, trong khi tờ kia – tờ Vedomosti vốn được độc giả rất tin tưởng – thuộc sự đồng sở hữu của hai tờ Financial Times và Wall Street Journal.

Những lời chỉ trích trong nước và quốc tế buộc tội Putin đã đạo diễn các phiên tòa xử các nhân vật đầu sỏ chính trị như Boris Abramovich Berezovsky, Vladimir Aleksandrovich Gusinsky, và sau này là Mikhail Borisovich Khodorkovsky như một phần trong nỗ lực của Kremlin nhằm kiểm soát toàn bộ phương tiện truyền thông Nga và các lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế Nga. Về phần mình, chính quyền của Putin đã đưa ra lý lẽ rằng những hành động của họ chống lại các nhân vật đầu sỏ trên dựa trên tinh thần pháp luật và nhằm kìm chế cũng như hủy bỏ những vấn đề xung đột nghiêm trọng trong nền kinh tế Nga sau nhiều năm có được đặc quyền đặc lợi.

Ngày 24 tháng 2 năm 2004, chưa tới một tháng trước cuộc bầu cử, Putin đã cách chức Thủ tướng Kasyanov và toàn bộ chính phủ Nga và chỉ định Viktor Borisovich Khristenko làm quyền thủ tướng. Ngày 1 tháng 3, ông chỉ định Mikhail Yefimovich Fradkov vào vị trí này.

Nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai

Ngày 14 tháng 3, 2004, Putin thắng cử nhiệm kỳ hai với 71 phần trăm số phiếu bầu. Một lần nữa các kênh truyền hình lại thực hiện một chiến dịch tuyên truyền một phía ủng hộ Putin, đa số chúng đều là các kênh do nhà nước sở hữu hay kiểm soát. Tuy nhiên, chiến dịch tranh cử và việc kiểm phiếu đều được các phái đoàn của Văn phòng vì các Thể chế Dân chủ và Nhân quyền thuộc Tổ chức An ninh và Hợp tác Châu Âu tuyên bố là “tự do và công bằng”.

Ngày 13 tháng 9, 2004, sau vụ Khủng hoảng con tin trường học tại Beslan, và những vụ tấn công hầu như đồng thời của những kẻ khủng bố Cherchnia vào Moskva, Putin đã đưa ra một sáng kiến nhằm thay thế cuộc bầu cử các thống đốc vùng bằng một hệ thống theo đó họ sẽ được Tổng thống đề cử và được chấp nhận hay không bởi các cơ quan hành pháp địa phương. Những người phản đối sáng kiến này, gồm cả Mikhail Gorbachev, Boris Yeltsin, và Colin Powell, những người chỉ trích coi đó là một bước xa rời dân chủ ở Nga và quay lại với bộ máy tập trung trung ương thời kỳ Xô viết. Cùng ngày hôm đó, Putin đã công khai ủng hộ kế hoạch của Ủy ban Bầu cử Trung ương về việc bầu các đại biểu Duma dựa hoàn toàn trên sự giới thiệu từ các vùng, chấm dứt một nửa các cuộc bầu cử đại biểu tại các đơn vị chỉ bầu một người.

Ngày 25 tháng 4 năm 2005, Putin đã gây ra một số cuộc tranh luận, khi trong một bài phát biểu trước Quốc hội, được phát trên truyền hình quốc gia đã coi sự sụp đổ của Liên bang Xô viết như là “thảm họa địa chính trị lớn nhất thế kỷ.” Lời nói này được phương Tây và một số nước xung quanh nhìn nhận với thái độ chỉ trích; sau này Putin đã nói rõ rằng ông không ca ngợi Liên bang Xô viết cũ mà chỉ muốn nhấn mạnh tới ảnh hưởng mạnh mẽ của sự sụp đổ này trên thế giới, đặc biệt với kinh tế và đời sống người dân từ các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ^[12] và sự dịch chuyển dân cư một phần gây ra từ tình cảm chống Nga tại nhiều nước cộng hòa đó.

Một trong những khía cạnh gây tranh luận nhiều nhất trong nhiệm kỳ thứ hai của Putin là việc truy tố người giàu nhất nước Nga, Mikhail Khodorkovsky, Chủ tịch công ty dầu mỏ Yukos. Trong khi đa phần phương tiện truyền thông quốc tế coi đó là một hành động chống lại một người từng cung cấp tài chính cho các đối thủ chính trị của Kremlin, cả phe cộng sản và tự do, chính phủ Nga tuyên bố rằng Khodorkovsky trên thực tế đã thực hiện hành vi mua chuộc phần lớn đại biểu Duma, ngăn chặn việc đưa ra những sửa đổi về thuế nhằm kiếm lợi ích riêng. Chắc chắn rằng, những vụ tư nhân hóa trước đó, gồm cả việc tư nhân hoá Yukos, đều được coi là có sự gian dối (Yukos, được định giá 30 tỷ dollar năm 2004, từng được định giá bán có 110 triệu dollar), và giống như những nhóm chính trị đầu sỏ khác, cái tên Yukos-Menatep luôn gắn liền với những lời buộc tội có liên quan tới các tổ chức tội phạm. Những đầu sỏ chính trị khác, từng thiết lập được quan hệ tốt với Kremlin, như Roman Abramovich và Vladimir Potanin, không bị đặt vấn đề nghi vấn tài sản ở mức độ như vậy.

Khi nhiệm kỳ thứ 2 sắp kết thúc, nhiều người đã đề nghị sửa đổi Hiến pháp Nga để cho phép Putin ra tranh cử Tổng thống lần thứ 3. Tuy nhiên ông đã từ chối điều này và tuyên bố dù không ở cương vị tổng thống, ông vẫn muốn có ảnh hưởng đến tình hình chính trị của nước Nga. Trong cuộc bầu cử Duma năm 2007, Đảng Nước Nga Thống nhất (Единая Россия) do ông đứng đầu đã chiến thắng với 64,5% số phiếu ủng hộ, qua đó để ngỏ khả năng ông lên làm Thủ tướng hoặc Chủ tịch Duma. Ngày 10 tháng 12 năm 2007, Putin tuyên bố ủng hộ Phó thủ tướng Dmitry Medvedev trở thành người kế nhiệm mình.^[13] Ngay lập tức, Dmitry Medvedev đề nghị Putin trờ thành thủ tướng nếu ông trúng cử Tổng thống.^[14] Ngày 17 tháng 12, Putin tuyên bố đồng ý nắm chức thủ tướng sau cuộc bầu cử năm tới.^[15]

Dù có nhiều thành tựu nhưng dưới thời Putin các chỉ số khả năng cạnh tranh và điều kiện kinh doanh đều giảm còn tình trạng tham nhũng lại gia tăng. Sự phát triển kinh tế hiện nay của nước Nga phần lớn là do giá dầu tăng chứ không phải là do hiệu quả của các chính sách do Putin tiến hành.^[16]

Gần 10 năm thực hiện chính sách tái thiết nước Nga, Putin đã cho xã hội quay lại hoài niệm về cường quốc Xô Viết đồng thời ông cũng công kích Mỹ và các nước phương Tây, kiểm soát chặt chẽ truyền thông và trấn áp những người đối lập.

Nhiệm kỳ Tổng thống thứ ba

Nước Nga đã phát triển bùng nổ trong hai nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của ông Putin từ năm 2000 đến năm 2008 nhờ giá dầu và giá các mặt hàng xuất khẩu của nước này tăng cao trong giai đoạn này. Tăng trưởng trung bình hàng năm của Nga trong giai đoạn này lên tới mức 7% và ông Putin cam kết sẽ nhanh chóng đưa nền kinh tế Nga trở lại các mức tăng trưởng cao này sau khi Nga bị suy giảm tới 7,9% trong cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008-2009.

Trở lại Điện Kremlin từ tháng 5/2012, Putin đã cam kết đưa kinh tế Nga đạt tăng trưởng ở mức 5,0% trong năm 2013, cao hơn mức tăng khoảng 3,4-4,0% trong các năm từ 2010 – 2012 nhưng theo Ủy ban Thống kê quốc gia Nga, tăng trưởng kinh tế của Nga trong quý III/2013 chỉ đạt mức 1,2%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu tăng 3,0% mà chính phủ đặt ra trước đó. Đây cũng là mức tăng thấp nhất trong số các nền kinh tế lớn đang nổi và chưa bằng một nửa so với mức tăng trong cùng kỳ của nền kinh tế Mỹ (2,8%). Mức tăng trưởng không như kỳ vọng này còn là cú giáng mạnh vào những hy vọng của Vladimir Putin về việc đưa nước Nga bước vào một thập niên mới không bị giảm phát.

Bộ trưởng Kinh tế Nga Alexei Ulyukayev cảnh báo rằng nước Nga có nguy cơ đối mặt với hơn 17 năm tăng trưởng thấp do Điện Kremlin không thực hiện các cải cách trong khi giá dầu vẫn ở mức cao. Ulyukayev đã dự báo mức tăng trưởng GDP trung bình hàng năm của Nga chỉ vào khoảng từ 2,5% – 3,0% từ nay cho đến tận năm 2025.

Chính phủ Putin đã liên tục bị chỉ trích rằng đã không tạo ra được một môi trường kinh doanh thân thiện, không đẩy lùi được nạn tham nhũng và không gia tăng đầu tư vào các lĩnh vực có thể đưa nền kinh tế Nga bớt phụ thuộc vào việc xuất khẩu năng lượng. Khu vực dầu mỏ và khí đốt tự nhiên của Nga chiếm tới gần 25% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và khoảng 30% tổng thu nhập ngân sách quốc gia.

Một số kinh tế gia cũng cho rằng Nga đã thất bại trong mục tiêu đạt tăng trưởng do không chú trọng đầu tư vào các lĩnh vực phi năng lượng để duy trì tăng trưởng ổn định và không quá bị phụ thuộc vào sự lên xuống thất thường của giá dầu thế giới. Ngoài ra, bộ máy hành chính cồng kềnh, quan liêu ngày càng phình to và chi tiêu quốc gia thiếu hiệu quả cũng là những nhân tố cản trở tới mức tăng trưởng.

Chechnya

Xem thêm: Chiến tranh Chechnya lần thứ hai.

Việc Putin lên nắm quyền chỉ đạo chính phủ vào tháng 8 năm 1999 trùng khớp với sự tái hiện tình trạng gây hấn của cuộc xung đột hầu như đã yên tĩnh tại Bắc Caucasus, khi những người Chechnya tập hợp với nhau và xâm nhập Daghestan láng giềng. Cả trong nước Nga và bên ngoài, uy tín của Putin trước công chúng ngày càng tăng qua cách xử lý cứng rắn nhiệm vụ khó khăn này. Trong chiến dịch vận động bầu cử Duma mùa thu năm 1999, các phương tiện truyền thông đại chúng do Kremlin kiểm soát hoặc có liên minh với họ đã cáo buộc các đối thủ chính của Putin không cương quyết với chủ nghĩa khủng bố. Khi đã lên nắm quyền tổng thống ngày 31 tháng 12 năm 1999, Putin đã thực hiện một cuộc viếng thăm chưa từng có tới doanh trại quân đội Nga ở Chechnya; một trong những hình ảnh sớm nhất mà dân chúng Nga thấy được là vị tổng thống tạm quyền của họ đang giới thiệu những con dao săn cho các binh sĩ. Suốt mùa đông năm 2000, chính phủ Putin thường xuyên tuyên bố thắng lợi đã ở gần tầm tay. Trong những năm gần đây, khi tình hình trở nên bế tắc, Putin đã tự tách mình khỏi trách nhiệm giải quyết cuộc xung đột đang tiếp diễn đó.

Chính sách đối ngoại

Putin và Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush tại Nhà thờ nông trại

Trong khi tổng thống Putin bị một số nhân vật đồng nhiệm phương Tây chỉ trích là chuyên quyền, các mối quan hệ của ông với Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush, cựu Thủ tướng Đức Gerhard Schröder, Tổng thống Pháp Jacques Chirac, và cựu Thủ tướng Italia Silvio Berlusconi rõ ràng là thân thiện. Mối quan hệ của Putin với Thủ tướng mới của Đức, bà Angela Merkel, được cho là “lạnh” và theo “kiểu thương mại” hơn so với quan hệ với Gerhard Schröder.^[17]

Trong thời gian nhiệm kỳ của mình, Putin đã tìm cách tăng cường quan hệ với các nước thành viên khác thuộc Cộng đồng các quốc gia độc lập. Vùng “đệm” với ảnh hưởng truyền thống của Nga một lần nữa lại trở thành chính sách đối ngoại ưu tiên thời Putin, khi EU và NATO đã mở rộng ảnh hưởng ra đa phần các quốc gia vùng Trung Âu và gần đây là cả các nước Baltic. Trong khi khôn khéo chấp nhận sự mở rộng của NATO tới các nước Baltic, Putin tìm cách tăng cường ảnh hưởng của Nga tại Belarus và Ukraina.

Putin đã làm nhiều người theo chủ nghĩa quốc gia Nga và cả bộ trưởng quốc phòng của ông bất ngờ, khi ngay sau Các vụ tấn công ngày 11 tháng 9, 2001 tại Hoa Kỳ, đồng ý thành lập các căn cứ quân sự liên minh tại Trung Á trước và trong khi diễn ra cuộc tấn công quân sự do Mỹ tiến hành vào Afghanistan. Những người theo chủ nghĩa quốc gia Nga phản đối bất kỳ sự hiện diện quân sự Hoa Kỳ nào tại lãnh thổ thuộc Liên Xô cũ, và đã hy vọng rằng Putin sẽ giữ người Mỹ bên ngoài các nước cộng hòa Trung Á, hay ít nhất buộc Washington phải đảm bảo rút quân ngay lập tức khi hoàn thành sứ mệnh.

Trong cuộc Khủng hoảng Iraq năm 2003, Putin phản đối hành động xâm lược Iraq của Washington khi chưa có một nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc cho phép rõ ràng một sự sử dụng quân sự như vậy. Sau cuộc chiến này được chính thức tuyên bố kết thúc, Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush đã yêu cầu Liên hiệp quốc dỡ bỏ lệnh cấm vận Iraq. Putin ủng hộ thực hiện việc này theo đúng trình tự, cho rằng phái bộ Liên hiệp quốc đầu tiên phải có cơ hội hoàn thành công việc tìm kiếm vũ khí hủy diệt hàng loạt tại Iraq.

Trong cuộc Bầu cử tổng thống Ukraine, 2004, Putin đã tới thăm Ukraine hai lần trước đó để bày tỏ sự ủng hộ Thủ tướng Ukraine Viktor Yanukovych và đã chúc mừng ông trong cái gọi là chiến thắng trước khi các kết quả bầu cử chính thức được ông bố. Sự ủng hộ trực tiếp của Putin với ứng cử viên thân Nga Yanukovych đã bị chỉ trích rộng rãi và bị coi là sự can thiệp trái phép vào các công việc nước Ukraine hậu Xô viết.

Năm 2005, Putin và cựu Thủ tướng Đức Gerhard Schröder đã đàm phán việc xây dựng một đường ống dẫn dầu chính qua Baltic của riêng Nga và Đức. Schröder cũng đa tham dự lễ sinh nhật lần thứ 53 của Putin tại Sankt-Peterburg cùng năm ấy.

Đời tư

Bella Kocharian (Armenia), Laura Bush, Lyudmila Putina và Zorka Parvanova (Bulgaria) (từ trái sang) trong chương trình viết về thiếu nhi-Book Festival hosted của Mrs. Putina, 1 tháng 10 năm 2003, Moskva.

Putin nói tiếng Đức hầu như tương đương tiếng mẹ đẻ, và tiếng Anh ở mức trung bình.

Vợ Putin là Lyudmila Putina, một cựu tiếp viên hàng không và giáo viên dạy tiếng Đức, sinh tại Kaliningrad, (trước kia là Königsberg). Họ có hai con gái, Maria (sinh 1985) và Yekaterina (Katya) (sinh 1986 tại Dresden). Hai người theo học Trường Đức tại Moskva (Deutsche Schule Moskau) cho tới khi ông được chỉ định làm thủ tướng. Tin ngày 7.6.2013 trên BBC cho biết, Putin và vợ đã tuyên bố ly dị sau gần 30 năm chung sống^[18]. Ngày 02.04.2014, phát ngôn viên của Putin, ông Dmitri Peskow, loan báo ở Moskva 2 người đã chính thức ly dị^[19].

Putin là một thành viên của Giáo hội Chính thống giáo Nga. Cha của ông là một “người vô thần hăng hái” nhưng mẹ ông là một “tín hữu Chính thống giáo nhiệt thành”. Dù bà không giữ các bức linh ảnh tại nhà nhưng bà dự lễ nhà thờ thường xuyên, bất chấp việc chính quyền Xô viết đàn áp Giáo hội khi đó. Bà đảm bảo cho việc Putin được báp têm hồi nhỏ và thường đưa ông đi dự lễ. Cha ông biết điều này nhưng phớt lờ đi. Theo tự sự của Putin, sự chấn hưng cảm thức tôn giáo của ông diễn ra sau tai nạn xe hơi nghiêm trọng của vợ năm 1993 và càng sâu sắc hơn sau một đám cháy lớn nguy hiểm tới tính mạng tại ngôi nhà vùng nông thôn dacha của ông vào tháng 8 năm 1996.

Sự ủng hộ cho Putin

Dù có nhiều lời chỉ trích trên các phương tiện truyền thông đại chúng phương Tây về những cuộc cải cách đã và đang diễn ra ở nước Nga ngày nay dưới thời Putin, không ai có thể bác bỏ sự thực rằng quá trình chuyển tiếp đã gây được ấn tượng mạnh mẽ và/hay được nhiều sự ủng hộ của dân chúng bên trong và ngoài nước Nga.

Như được minh chứng tại một cuộc khảo sát ý kiến dân chúng do Ý kiến dân chúng Thế giới tại Hoa Kỳ, 26 tháng 6-2 tháng 7 2006 và Levada Center tại Nga, 9-14 tháng 6, 2006 tiến hành. World Public opinion Chính phủ của Tổng thống Putin được đa số dân chúng trong nước ủng hộ thậm chí cho cả những cải cách “gây tranh cãi nhất” của ông.

Trên thực tế Putin đã buộc gần hết các phương tiện truyền thông quốc gia (ngoại trừ các phương tiện truyền thông của Gorbachev, các đảng phái đối lập ở Nga, và một vài phương tiện truyền thông tư nhân ít ỏi) phải nằm dưới sự kiểm soát gắt gao của chính quyền do Putin lãnh đạo để tô vẽ cho hình ảnh của ông.^[20] Ông Putin vốn không ưa những cuộc tranh luận, phê bình cởi mở về hoạt động của chính quyền.^[21]

Các chỉ trích về sự chuyên quyền

Trong bản tường trình thường niên của Tổ chức Quan sát Nhân quyền Quốc tế công bố ngày 31/01/2008, họ cho rằng nước Nga là quốc gia thứ sáu đang có khuynh hướng đi về thể chế độc tài cùng với các nước Pakistan, Kenya, Nigeria, Thái Lan và Bahrain. Giám đốc Human Rights Watch là ông Kenneth Roth nói: “Nước Nga, giống hệt như Kenya, Pakistan hay Nigeria – đang khoác lên mình chiếc áo choàng dân chủ cho những cuộc bầu cử. Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU) cho rằng, nước Nga có các cuộc bầu cử như vừa qua đã là tốt lắm, để cố tình bỏ qua vấn đề cốt lõi: dân chủ đòi hỏi bầu cử tự do nhưng bên cạnh đó phải có báo chí tự do, quyền được biểu tình, hội họp và một xã hội dân sự”.^[22]

Putin chú trọng phát triển các chương trình xã hội để giành tình cảm của dân chúng hơn là đầu tư vào nền kinh tế. Toàn bộ chính sách kinh tế chủ yếu dựa vào bán dầu mỏ và khí đốt.^{[cần dẫn nguồn]} Có nhận định cho rằng Ánh hào quang uy tín, tài năng của Putin tạo nên nhờ giai đoạn giá dầu tăng vọt đã bắt đầu suy giảm rõ rệt qua thăm dò dư luận. Nội các của Putin đang đối đầu với nhiều nan đề từ hậu quả của việc giảm giá nguyên liệu là nguồn thu nhập chính yếu.^{[cần dẫn nguồn]}

Nước Nga hiện nay đứng hàng thứ ba sau Nam Phi và Columbia về số lượng tội phạm đồng thời có tuổi thọ ngắn hơn người Ba Lan 10 năm, ít hơn người Brazil 6 năm và chết sớm hơn người Indonesia 2 năm.^[22]

Nhà tài chính Mỹ là ông George Soros đã nhận định: “Với Putin, chủ nghĩa dân tộc thay cho chủ nghĩa cộng sản trong vai trò ý thức hệ”.^{[cần dẫn nguồn]}

Tại cuộc họp báo chung với Tổng thống George Bush năm 2005 ở Slovakia, Putin trả lời về các cáo buộc rằng ông là nhà độc tài:

“Nước Nga đã đưa ra lựa chọn của mình theo hướng dân chủ. Mười bốn năm trước, một cách độc lập, không bị bất cứ một sức ép nào từ bên ngoài, nó đã đưa ra quyết định đó trên cơ sở lợi ích của chính mình và lợi ích của người dân – những công dân của nó. Đó chính là lựa chọn cuối cùng của chúng tôi, và chúng tôi không có con đường quay trở lại.

Đầu tiên, chúng tôi không chuẩn bị tạo nên – sáng tạo bất kỳ một kiểu dân chủ đặc biệt nào của Nga; chúng tôi đang chuẩn bị đưa ra các nguyên tắc căn bản của một nền dân chủ từng được thành lập trên thế giới. Nhưng tất nhiên, tất cả các định chế dân chủ hiện đại – các nguyên tắc dân chủ phải tương xứng với tình trạng phát triển hiện tại của nước Nga, với lịch sử và truyền thống của chúng tôi.

Không hề có điều gì bất bình thường ở đây. Về hoạt động của các thể chế dân chủ chính, có thể có một số sự khác biệt, nhưng các nguyên tắc căn bản và nền tảng đang được áp dụng theo cách thức để chúng sẽ được phát triển bởi một xã hội hiện đại và văn minh…

Tôi tin rằng rất nhiều người sẽ đồng ý với tôi, việc áp dụng những nguyên tắc và tiêu chuẩn dân chủ không thể đi liên với sự sụp đổ quốc gia và sự nghèo đói của nhân dân.”

Ngoài lề

Nhu đạo

Putin dành phần lớn thời gian rảnh để luyện tập.^{[cần dẫn nguồn]} Một trong những môn thể thao ưa thích của Putin là môn võ nhu đạo (judo). Putin đã bắt đầu tập judo khi mới 13 tuổi và tiếp tục tập luyện tới tận ngày nay. Putin đã thắng trong những cuộc tỉ thí tại quê nhà Leningrad (hiện nay là Sankt-Peterburg), gồm cả giải vô địch dành cho trẻ em tại Leningrad. Ông là chủ tịch của Yawara Dojo, võ đường tại Sankt-Peterburg nơi ông từng luyện tập thời trẻ. Một cuốn sách do Putin đồng tác giả về môn thể thao ưa thích của mình, đã được xuất bản bằng tiếng Anh với tựa đề Judo: Lịch sử, Lý thuyết, Thực hành.^[23]

Dù ông không phải là lãnh đạo thế giới đầu tiên luyện tập judo, Putin là nhà lãnh đạo thứ nhất đạt tới những cấp bậc cao trong môn này. Hiện nay ông mang đai đen (dan thứ 6) và giỏi nhất đòn Harai Goshi, một cách quật ném bằng hông.^[24]

Sau một chuyến thăm nhà nước tới Nhật Bản, Putin đã được mời tới Học viện Judo Kodokan để trình diễn trước các học viên và quan chức Nhật Bản nhiều kỹ thuật judo.^[24]

Phục sức

Putin đeo một chiếc đồng hồ Patek Philippe Calatrava trị giá 60.000 dollar Mỹ, gần tương đương mức lương tổng thống của ông.^[25] Dù là người thuận tay phải, ông đeo đồng hồ trên tay phải bời vì “…nếu tôi đeo nó trên cổ tay trái, cái núm nhỏ để lên giây cót sẽ chạm vào tay và cọ xát vào nó.“^[26]

Thể thao

Trong quãng thời gian từ 1985 đến 1990, Putin được Ủy ban an ninh quốc gia Nga cử đi công tác tại Dresden (Đông Đức cũ). Tại đó, Putin đã có rất nhiều kỷ niệm như việc cô con gái thứ 2 Yekaterina của ông cũng được sinh ra tại chính mảnh đất Đông Đức (cũ). Là một người đam mê thể thao, Putin đã dành tình cảm của mình cho CLB FC Schalke 04 của Đức, dù đó là giai đoạn mà đội bóng vùng Ruhr không giành được những thành tích nổi trội.

Sở thích cởi trần

Putin trong một cuộc câu cá ở Tuva tháng 8 năm 2007

Ông Putin có sở thích rất đặc biệt, đó chính là cởi trần khi đi dã ngoại. Vào đầu tháng 8, 2009, Putin đã gây sự chú ý thường chỉ dành cho các anh hùng các loại phim hành động ở Hollywood khi điện Kremlin công bố hình ảnh ông câu cá, bơi lội, chèo thuyền và cưỡi ngựa trong lúc cởi trần khoe ngực trong vùng núi Siberi và được các cơ quan truyền thông thế giới sử dụng tối đa. Trong chuyến viếng thăm ngắn ngủi đến vùng đồng cỏ và sông suối ở Cộng hòa Tuva thuộc Nga, vị thủ tướng đã cởi áo để bổ củi, cưỡi ngựa và bơi bướm dưới suối, tất cả để cho các máy hình của chính phủ tha hồ chụp.

Hai đài truyền hình nhà nước Nga đã loan tải hình ảnh những giờ phút hưởng nhàn của Putin vào tối ngày 4 tháng 8, và chỉ trong vài giờ, tất cả mọi cơ quan truyền thông thế giới, từ đài BBC cho đến các tờ báo lá cải đều vội vã khai thác, một phần cũng vì có sự hấp dẫn trong một tháng bị chậm tin – tháng 8 thường là tháng ít tin nhất trong năm. Giới truyền thông Tây Phương có vẻ bị lôi cuốn bởi hình ảnh là một cựu trung tá tình báo KGB nói năng cứng rắn, được coi là sức mạnh cầm quyền thực sự đằng sau cái ngai của Tổng thống Dmitry Medvedev, lại cởi áo khoe hầu như hết cả, cho quần chúng ngưỡng mộ.

Và việc cởi áo khoe thân hình của Putin có vẻ cũng cho thấy ông nay đã đứng cùng hàng ngũ với các chính trị gia thế giới được truyền thông săn đuổi, như Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama và Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy. Ngay cả trang web chuyên bàn tán đời tư giới tài tử Hollywoood cũng nhập cuộc, bằng cách diễu cợt ngực của vị thủ tướng. “Người đàn ông 56 tuổi này đã khoe võ khí hủy diệt của mình, còn được gọi là cặp vú, bằng cách cưỡi ngựa khi cởi trần lúc đang đi nghỉ ở Siberi.” Tờ National Post ở Canada tường thuật rằng Putin “rõ ràng là khoái được chụp hình… Những hình ảnh này có nhiều và người cựu nhân viên KGB này rất dễ dàng để cho ra một cuốn lịch của mình.”

Tổ chức thi hát

Putin ngày 14 tháng 10, 2009, đưa ra đề nghị là Trung Quốc, các nước Trung Á và Nga nên tổ chức một cuộc thi hát hàng năm để có thể gia tăng các mối liên lạc văn hóa. Putin cũng đề nghị là cuộc thi hát này có thể được gọi là “Intervision” để đối đầu với cuộc thi hát nổi tiếng thường niên của lục địa châu Âu mang tên Eurovision. Một cuộc thi như vậy sẽ cho thấy các nam, nữ ca sĩ Trung Quốc tranh tài với các ca sĩ Uzbeek, Tadjik, Kazakh, Nga và Kyrgyzstan.^[27]

Thông tấn xã Interfax tường thuật lời của Putin, nói thêm là: “Việc tổ chức một cuộc thi hát quốc tế hiện đại, Intervision, sẽ củng cố các mối liên lạc văn hóa giữa các nước chúng ta.” Cuộc thi hát hàng năm của lục địa châu Âu, Eurovision, được khởi đầu từ năm 1956, đã thu hút mỗi lần cả trăm triệu khán giả truyền hình, không những của lục địa châu Âu, mà cả của thế giới nữa. Moskva cũng sau đó tổ chức cuộc thi hát Eurovision 2009 này, vào tháng 5 năm 2008.

Thường xuyên trễ giờ

Ông Putin mang tiếng là thường xuyên trễ giờ, thậm chí là cả cuộc hẹn với các nguyên thủ quốc gia và lãnh đạo tôn giáo. Nhiều nhà lãnh đạo châu Âu thường phải đợi ông trên dưới một tiếng.^[28] Ngoại trưởng Mỹ John Kerry phải đi dạo ở Quảng trường Đỏ ba giờ để được gặp ông Putin, còn cựu Tổng thống Ukraina Viktor Yanukovych thậm chí từng phải đợi bốn giờ. Hai lần hội kiến Giáo hoàng Phanxicô ông cũng đều đi trễ. Danh sách những người từng phải đợi ông Putin khi hội họp còn có cả các nữ chính khách như Nữ hoàng Anh Elizabeth II, Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye hay Thủ tướng Đức Angela Merkel.

BBC năm 2013 có dẫn một nguồn tin thân cận với ông Putin nói rằng, ông Putin trễ hẹn là hệ quả của việc ông quá tỉ mỉ. Theo nguồn tin này, trước các cuộc gặp quan trọng, ông Putin thường kiểm tra kỹ các nguồn thông tin và chi tiết, vì vậy ông luôn đi trễ.

Trích dẫn

Wikiquote có sưu tập danh ngôn về: Vladimir Vladimirovich Putin

Chủ nghĩa khủng bố và Chechnya

• Putin nói về những kẻ cực đoan Chechnya, ngày 24 tháng 9, 1999: “Chúng tôi sẽ theo bước những kẻ khủng bố ở bất kỳ đâu. Nếu cần phải bắt chúng trong nhà xí (shithouse), chúng tôi sẽ tấn công chúng trong nhà xí.” (“мочить в сортире” trong tiếng Nga):^[29]

• Trả lời những người kêu gọi Putin đàm phán với những kẻ li khai Chechnya sau vụ Khủng hoảng con tin trường học tại Beslan, tháng 9 năm 2004: “Sao bạn không gặp Osama bin Laden, mời hắn tới Brussels hay Nhà Trắng và bắt đầu đàm phán, hỏi hắn muốn gì và trao cho hắn những thứ đó để hắn cho bạn được sống hòa bình? Bạn sẽ thấy rằng có thể đặt ra một số giới hạn khi bạn phải giải quyết vấn đề với những tên con hoang (bastard) đó, vì thế tại sao chúng tôi phải đàm phán với những kẻ giết hại trẻ em? Không ai có đủ quyền đạo đức để nói với chúng tôi đàm phán với những kẻ giết hại trẻ em.”^[30]

• “Nếu bạn là một tín đồ Thiên chúa giáo, bạn đang gặp nguy hiểm. Thậm chí nếu bạn là một người vô thần, bạn đang gặp nguy hiểm, và nếu bạn quyết định cải sang đạo Hồi thì bạn vẫn gặp nguy hiểm, bởi vì Hồi giáo truyền thống trái ngược với những điều kiện và những mục tiêu do bọn khủng bố đặt ra. Nếu bạn đã chuẩn bị để trở thành một người Hồi giáo cực đoan và đang chuẩn bị cắt bao quy đầu, tôi mời bạn tới Moskva. Tôi sẽ hướng dẫn bạn làm cuộc phẫu thuật đó theo cách để bạn không gặp phải một vấn đề gì cả.” Putin cáu kỉnh trả lời một nhà báo tờ Le Monde hỏi ông một câu có ý chỉ trích về việc tiến hành chiến tranh ở Chechnya, tháng 10, 2002. Đoạn trích dẫn được phiên dịch của ông biểu hiện lại một cách vô thưởng vô phạt, nhưng lời ông đã được ghi lại vào băng và được tái bản nhiều lần ở Nga.^{[cần dẫn nguồn]}

• Khi một phóng viên hỏi Putin tại sao chính phủ của ông không đàm phán với các lãnh đạo li khai Chechnya, Putin đã trả lời “Nước Nga không đàm phán với những kẻ khủng bố. Nước Nga tiêu diệt chúng.”^{[cần dẫn nguồn]}

• Khi một nhà báo hỏi tại sao ông mời Hamas tới Kremlin để đàm phán, Putin đã trả lời “Thiêu cháy những cây cầu – đặc biệt trong chính trị – là cách dễ dàng nhất, nhưng không phải là điều hiệu quả nhất để thực hiện. Đó là lý do tại sao chúng tôi không vội vàng tuyên bố một tổ chức là khủng bố, và tìm cách làm việc với mọi người trong vùng nhiều nguy cơ này.”

• Sau thảm kịch Beslan, Putin đã giải thích sự thất bại của Cơ quan An ninh Nga bằng câu “Chúng tôi yếu kém. Và sự yếu kém đang bị đào thải.”

Xem thêm Bài phát biểu của Putin với nhân dân nước Cộng hòa Chechnya ngày 17 tháng 3, 2003.

• Sau hàng loạt biến cố chính trị tại Trung Đông dẫn tới sự trỗi dậy của chủ nghĩa khủng bố, rong thông điệp liên bang năm 2015, Putin đã nói về trách nhiệm của các nước phương Tây trong nguyên nhân xảy ra tình trạng này:

“	Nguy cơ chủ nghĩa khủng bố đang tăng lên. Vấn đề Afghanistan vẫn chưa được giải quyết. Tình hình ở nước này vẫn đáng lo ngại và không làm cho người ta lạc quan. Còn có những nước cách đây không lâu thì đang ổn định và khá phồn vinh ở Trung Đông và Bắc Phi – như Iraq, Lybia, Syria – đã trở thành khu vực hỗn loạn và vô chính phủ mà từ đó, đã xuất hiện mối đe dọa đối với toàn thế giới. Và chúng ta biết rõ vì sao lại có chuyện đó. Chúng ta biết ai muốn lật đổ những chế độ không hợp ý họ (phương Tây) và áp đặt những điều luật của mình một cách thô bạo. Kết quả là thế nào? Người ta đã gây ra tình trạng hỗn loạn, đã phá vỡ thể chế nhà nước, đã đẩy người dân đến chỗ xung đột nhau và sau đó, đơn giản, như người Nga thường nói, đã “rửa sạch tay” rồi mở đường cho những lực lượng cực đoan và những kẻ khủng bố.	”
— Vladimir Putin[31]

Dân chủ

Trả lời sự chỉ trích từ phía nhà báo Mỹ Mike Wallace rằng kế hoạch của ông chấm dứt các cuộc bầu cử thống đốc trực tiếp và chỉ định họ đi ngược lại tinh thần dân chủ, Putin đã trả lời:

“Nguyên tắc chỉ định các lãnh đạo vùng không phải là một dấu hiệu của sự thiếu dân chủ. Ví dụ, Ấn Độ được gọi là nền dân chủ lớn nhất thế giới. Nhưng những thống đốc của họ luôn được chỉ định bởi chính phủ trung ương và không ai tranh cãi rằng Ấn Độ là một nước dân chủ.”

“Tại Hoa Kỳ, đầu tiên bạn lựa chọn các đại cử tri sau đó họ sẽ bầu ra các tổng thống. Tại Nga, tổng thống được chọn lựa thông qua cuộc bầu cử trực tiếp của toàn dân. Việc ấy thậm chí còn dân chủ hơn,” Putin nói. “Và nước bạn hiện đang gặp phải vấn đề với những cuộc bầu cử của mình,” ông nói với Wallace. “Bốn năm trước cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ phải đưa ra tòa án giải quyết. Hệ thống tòa án đã phải dính vào đó. Nhưng chúng tôi không chọc mũi vào hệ thống dân chủ của nước bạn, điều đó tùy thuộc vào nhân dân Hoa Kỳ.” Toàn bộ cuộc phỏng vấn…

Trả lời câu hỏi trên đài truyền hình Hà Lan “Ông có thể tưởng tượng một tình huống theo đó ông sẽ ở lại chức vụ thêm một nhiệm kỳ thứ ba?“, Putin nói:^[32]

“Tôi nhận ra rằng 2008 sẽ là một cuộc thử nghiệm quan trọng cho nước Nga, và không hề dễ dàng.

Cùng lúc ấy, Hiến pháp Liên bang Nga quy định rằng Tổng thống, lãnh đạo nhà nước, được bầu với nhiệm kỳ bốn năm thông qua bỏ phiếu kín trực tiếp và không được tại nhiệm quá hai nhiệm kỳ liên tục.

Tất nhiên tôi không dửng dưng với câu hỏi ai sẽ đứng ra đảm đương vận mệnh quốc gia Tôi đã cống hiến đời mình để phục vụ. Nhưng nếu mỗi lãnh đạo quốc gia đều thay đổi hiến pháp để phục vụ mình, chúng tôi sẽ nhanh chóng thấy rằng mình không còn là một quốc gia nữa. Tôi nghĩ rằng các lực lượng chính trị khác nhau ở Nga đã đủ trưởng thành để nhận thấy trách nhiệm của họ trước nhân dân Liên bang Nga. Trong bất kỳ trường hợp nào, người nhận được đa số phiếu bầu của các công dân Nga sẽ trở thành tổng thống đất nước.”

Tại cuộc họp báo chung với Tổng thống George Bush năm 2005 ở Slovakia, Putin nói:

“Nước Nga đã đưa ra lựa chọn của mình theo hướng dân chủ. Mười bốn năm trước, một cách độc lập, không bị bất cứ một sức ép nào từ bên ngoài, nó đã đưa ra quyết định đó trên cơ sở lợi ích của chính mình và lợi ích của người dân – những công dân của nó. Đó chính là lựa chọn cuối cùng của chúng tôi, và chúng tôi không có con đường quay trở lại. Không thể có sự trở lại với ngày xưa. Và sự bảo đảm cho điều đó là sự lựa chọn của người dân Nga, chính họ. Không, những sự bảo đảm từ bên ngoài không thể được thực hiện. Đó là điều bất khả thi. Nó sẽ là điều không thể đối với nước Nga ngày nay. Bất kỳ một hình thức quay trở lại nào với chế độ chuyên chế với nước Nga đều là điều không thể, vì điều kiện của xã hội Nga.

Khi mà các vấn đề vẫn còn đang được thảo luận trên các phương tiện truyền thông giữa các đối tác của chúng tôi, tôi chỉ có thể nhắc lại điều đã từng được Tổng thống Hoa Kỳ nói. Đầu tiên, chúng tôi không chuẩn bị tạo nên – sáng tạo bất kỳ một kiểu dân chủ đặc biệt nào của Nga; chúng tôi đang chuẩn bị đưa ra các nguyên tắc căn bản của một nền dân chủ từng được thành lập trên thế giới. Nhưng tất nhiên, tất cả các định chế dân chủ hiện đại – các nguyên tắc dân chủ phải tương xứng với tình trạng phát triển hiện tại của nước Nga, với lịch sử và truyền thống của chúng tôi.

Không hề có điều gì bất bình thường ở đây. Tại mọi quốc gia, các nguyên tắc đó đều được thể hiện theo cách này hay cách kia. Về luật bầu cử, chúng tôi có thể so sánh với Hoa Kỳ và một số nước Châu Âu. Về hoạt động của các thể chế dân chủ chính, có thể có một số sự khác biệt, nhưng các nguyên tắc căn bản và nền tảng đang được áp dụng theo cách thức để chúng sẽ được phát triển bởi một xã hội hiện đại và văn minh.

Trong giai đoạn trước kia của chúng tôi, không thể nghi ngờ sự thực rằng giai đoạn phát triển đó của Liên bang Nga với những nhà chính trị lớp trước, dù có những khó khăn xuất hiện khi có những thay đổi, họ đã mang lại điều chủ yếu cho người dân Nga – đó là tự do. Nhưng tôi tin rằng rất nhiều người sẽ đồng ý với tôi, việc áp dụng những nguyên tắc và tiêu chuẩn dân chủ không thể đi liên với sự sụp đổ quốc gia và sự nghèo đói của nhân dân.

Chúng tôi tin tưởng, và cá nhân tôi tin tưởng rằng việc áp dụng và tăng cường dân chủ trên đất nước Nga sẽ không hủy hoại khái niệm dân chủ. Cần tăng cường vị thế quốc gia và cần cải thiện mức sống của người dân. Đây chính là phương hướng chúng tôi đang hành động.”

Và, sau khi nói về tự do thông tin,

“Khi chúng tôi thảo luận các vấn đề đó, rất thẳng thắn, chúng tôi, và đặc biệt là tôi, không nghĩ rằng phải đặt vấn đề đó với tầm quan trọng quá lớn, các vấn đề mới đó được tạo ra không từ cái gì cả. Và tôi không nghĩ rằng chúng tôi phải hủy hoại quan hệ Nga-Mỹ, bởi vì chúng tôi quan tâm tới sự phát triển mối quan hệ đó. Chúng tôi rất chú trọng tới mọi lời bình luận của báo chí hay các lực lượng đối lập, nhưng trách nhiệm của chúng tôi là, dù có rất nhiều vấn đề như vậy, trách nhiệm của chúng tôi là phát triển một cách chắc chắn mối quan hệ Nga-Mỹ.”

Khi xảy ra sự kiện Wikileaks năm 2010:

“Các vị gọi đấy là dân chủ? Các vị luôn rêu rao rằng mình là nhà dân chủ, còn chúng tôi là độc tài, nhưng nếu các vị mà ra lệnh bắt Julian Assange thì quả là một sự nhục nhã. Tôi có thể khó chịu với ông ta, nhưng không có nghĩa là phải bắt ông ta rồi đem ra tử hình kiểu Mỹ thế này. Thụy Điển, Anh đang đi ngược lại quyền tự do báo chí đó là thế nào? Thật là một kiểu Hoa Kỳ chính gốc: đòi bỏ tù Assange rồi kết án Bradley Manning thì thật là ngớ ngẩn.”

Cuộc sống tại Nga

Putin nói về việc nhân tài đang di cư khỏi nước Nga, ngày 6 tháng 6, 2003: “Nếu chất xám đang bị chảy máu, thì thực sự chất xám đang tồn tại. Đó đã là điều tốt. Nó có nghĩa rằng, họ có chất lượng rất cao, nếu không chẳng ai cần đến họ cả.”

Trích từ bài phát biểu hàng năm của Putin trước Quốc hội, 2005:

“Tôi sẽ nhắc lại lịch sử gần đây của nước Nga thêm một lần nữa.

Trên hết, chúng ta cần biết rằng sự sụp đổ của Liên bang xô viết là một thảm họa địa chính trị lớn của thế kỷ. Đối với quốc gia Nga, nó đã trở thành một bi kịch thực sự. Hàng triệu công dân và những người yêu nước của chúng ta bỗng nhiên thấy họ đang sống bên ngoài lãnh thổ Nga. Hơn nữa, bệnh dịch tan rã ảnh hưởng tới ngay cả nước Nga.

Các khoản tiết kiệm cá nhân mất giá trị, và các lý tưởng cũ bị phá bỏ. Nhiều thể chế đã bị giản tán hay cải cách một cách cẩn trọng. Sự can thiệp khủng bố và sự đầu hàng của Khasavyurt tiếp sau đó đe dọa sự thống nhất quốc gia. Các nhóm đầu sỏ chính trị – nắm quyền kiểm soát tuyệt đối các kênh thông tin – chỉ phục vụ cho lợi ích của riêng họ. Sự nghèo đói của nhân dân bắt đầu được coi là tiêu chuẩn. Và tất cả mọi điều đó đã xảy ra vì nguyên nhân của sự giảm sút kinh tế, tài chính bất ổn định, và sự tê liệt của các thể chế xã hội.

Nhiều người nghĩ hay có vẻ nghĩ rằng ở lúc mà nền dân chủ non trẻ của chúng ta không phải là một sự tiếp nối của nước Nga, nhưng là sự sụp đổ sau cùng của nó, sự đau đớn kéo dài của hệ thống Sô viết.

Nhưng họ đã sai lầm.

Đó chính là giai đoạn khi những sự phát triển đáng chú ý bắt đầu diễn ra ở Nga. Xã hội của chúng ta không chỉ tạo ra sức mạnh tự cường mà còn cả một lòng tin cho một cuộc sống mới và tự do.” Read more…

Trích từ Bài phát biểu hàng năm trước Quốc hội của Putin ngày 10 tháng 5, 2006:

“Những nỗ lực của chúng ta hiện nay tập trung vào các lĩnh vực trực tiếp quyết định tới chất lượng cuộc sống các công dân của chúng ta. Chúng ta dang tiến hành các dự án quốc gia trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, nông nghiệp và xây dựng nhà cửa. Như mọi người biết, các vấn đề trong các lĩnh vực đó đã tích lũy lại không chỉ sau giai đoạn vài năm mà là cả hàng thập kỷ.”

“Trong khi thực hiện kế hoạch quốc gia to lớn với mục tiêu hàng đầu là hạnh phúc cho đại chúng, rõ ràng là bước chân một số người đang đi lên và sẽ đi lên. Nhưng những bước chân đó thuộc về một thiểu số khá nhỏ những người đang tìm cách kiếm địa vị và sự giàu có hay cả hai thứ đó bằng những lối tắt gây hại cho tổng thể đông đảo. Đó là những lời hoa mỹ và đáng tiếc rằng tôi không phải là người nghĩ ra chúng. Đó là những lời nói của Franklin Delano Roosevelt, Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, năm 1934.”

“Chúng ta đã nói rất nhiều về sự cần thiết phải có được tăng trưởng kinh tế cao coi đó là ưu tiên tuyệt đối của đất nước. Bài phát biểu hàng năm năm 2003 lần đầu tiên đã đặt ra mục tiêu tăng gấp đôi GDP trong một thập kỷ. {…} nhưng tôi muốn nhấn mạnh rằng nếu chúng ta không đề cập tới một số vấn đề, không cải thiện các nền tảng kinh tế vi mô của chúng ta, không đảm bảo mức độ tự do cần thiết, không tạo ra được các điều kiện công bằng cho cạnh tranh và không tăng cường quyền sở hữu tài sản, chúng ta sẽ không thể hoàn thành các mục tiêu kinh tế đã đề ra đúng thời hạn.”

“Chúng ta đã bắt đầu những bước vững chắc để thay đổi cơ cấu nền kinh tế và, như chúng ta đã quyết tâm, sẽ mang lại cho nó một chất lượng mang tính đổi mới.”

“Nước Nga phải nhận ra toàn bộ tiềm năng của mình trong các lĩnh vực công nghệ cao như kỹ thuật năng lượng hiện đại, vận tải và thông tin, vũ trụ và chế tạo máy bay. Đất nước chúng ta phải là một nhà xuất khẩu lớn về các dịch vụ tri thức.”

“Sự bảo vệ chắc chắn các quyền sở hữu trí tuệ là một điều kiện quan trọng cho sự phát triển công nghệ mới. Chúng ta phải đảm bảo bản quyền bên trong nước mình – đây cũng là trách nhiệm của chúng ta với các đối tác nước ngoài. Và chúng ta cũng phải đảm bảo sự bảo vệ lớn hơn cho các bản quyền của người Nga ở nước ngoài.”

“Chúng ta cũng phải tiếp tục quá trình ủy thác quyền lực. Đặc biệt, các vùng phải có quyền của mình bên trong những nguồn vốn đầu tư lấy từ ngân sách quốc gia, đó là những cách thức đang được sử dụng hiện nay để cung cấp tài chính cho các cơ cấu quyền lực địa phương. Đã đến lúc tách việc giám sát quá trình xây dựng các trường học, nhà tắm công cộng và các hệ thống thoát nước khỏi Moskva.”

“Mọi người biết rằng dân số nước ta đang giảm bớt với mức trung bình 700.000 người mỗi năm. Chúng ta đã nhiều lần đề cập tới vấn đề này nhưng đa số đều chưa làm gì nhiều để giải quyết nó. Giải quyết vấn đề này đỏi hỏi chúng ta phải tiến hành các bước sau. Đầu tiên, chúng ta cần hạ thấp tỉ lệ tử vong. Thứ hai, chúng ta cần một chính sách nhập cư hữu hiệu. Và thứ ba, chúng ta cần phải tăng mức sinh.”

“Chúng ta đang nói về việc ngăn chặn nhập khẩu và sản xuất rượu lậu. Dự án Chăm sóc sức khỏe quốc gia tập trung vào việc bảo vệ, ngăn chặn và điều trị bệnh tim mạch và các loại bệnh khác gây nên tỷ lệ tử vong cao trong dân số nước ta.

Về chính sách nhập cư, sự ưu tiên của chúng ta là thu hút những người yêu nước từ bên ngoài. Theo phương hướng này, chúng ta cần khuyến khích những người có trình độ tay nghề nhập cư vào trong nước, khuyến khích những người có giáo dục cao đến với nước Nga. Những người đến với chúng ta phải tôn trọng văn hóa và các truyền thống của nước Nga.

Nhưng không một số lượng nhập cư nào có thể giải quyết được các vấn đề nhân khẩu nếu chúng ta không đưa ra các điều kiện và biện pháp khuyến khích tỷ lệ sinh sản ở đây trong chính đất nước chúng ta. Chúng ta không thể giải quyết được vấn đề này trừ khi đưa ra được những chương trình hỗ trợ hiệu quả cho các bà mẹ, trẻ em và các gia đình.

Thậm chí một sự tăng trưởng nhỏ trong tỷ lệ sinh và sự giảm sút nhỏ trong tỷ lệ tử ở trẻ em như chúng ta mới chứng kiến gần đây cũng không mang lại nhiều kết quả bằng sự cải thiện tình hình kinh tế xã hội của đất nước. Sự cải thiện là tốt nhưng vẫn còn chưa đủ.

Công việc chúng ta đã tiến hành với các dự án về những vấn đề đó trong những năm vừa qua đã thiết lập được một nền tảng tốt, gồm cả việc giải quyết vấn đề nhân khẩu, nhưng nó vẫn chưa đủ, và bạn biết lý do tại sao. Tình hình trong lĩnh vực này vẫn còn đáng lo ngại.” ^[33]

Putin cũng đã đề xuất một chương trình lớn nhằm khuyến khích sinh sản, gồm khoản trợ cấp 250.000 rúp^[34] cho người sinh con thứ hai.

“Mối đe dọa khủng bố vẫn còn rất hiện thực. Các cuộc xung đột địa phương vẫn là môi trường tốt nuôi dưỡng khủng bố, một nguồn cung cấp vũ khí và chiến trường để chúng thử nghiệm khả năng của mình. Các cuộc xung đột đó thường phát sinh trên cơ sở dân tộc, thường là những cuộc xung đột giữa các tôn giáo, do những kẻ cực đoan xúi giục và lôi kéo.

Tôi biết rằng có có những người bên ngoài kia muốn thấy nước Nga sa lầy trong các vấn đề đó, không thể giải quyết được những vấn đề của riêng mình và phát triển.”

“Tôi nhấn mạnh rằng chúng ta ủng hộ tuyệt đối sự phát triển vững mạnh của chế độ không vũ khí hủy diệt hàng loạt, không có bất kỳ một ngoại lệ nào, dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế.”

“Vẫn không có sự bảo đảm rõ ràng rằng các loại vũ khí, gồm cả vũ khí hạt nhân, sẽ không được triển khai trên không gian. Có một mối đe dọa tiềm tàng về sự thành lập và phát triển các vũ khí hạt nhân cỡ nhỏ. Hơn nữa, các phương tiện truyền thông đại chúng và giới chuyên gia đã bàn luận về các kế hoạch sử dụng các tên lửa hạt nhân xuyên lục địa để mang các đầu đạn thông thường. Việc phóng các loại tên lửa đó có thể gây ra sự phản ứng không thích hợp từ phía một trong các cường quốc hạt nhân, có thể gây ra sự phản công tổng lực sử dụng các lực lượng hạt nhân chiến lược.”

Khi so sánh chi tiêu quốc phòng của Nga theo tỷ lệ GDP với chi tiêu của Pháp và Anh, Putin đề cập tới Hoa Kỳ:

“Ngân sách quốc phòng của họ theo các con số tuyệt đối lớn gấp 25 lần nước Nga. Đây là điều trong phòng thủ được gọi là ‘ngôi nhà của họ — pháo đài của họ’. Và đó là điều tốt cho họ, Tôi nói. Được đấy!

Nhưng điều đó có nghĩa rằng chúng tôi cũng cần xây dựng ngôi nhà của riêng mình, biến nó trở thành mạnh mẽ và được bảo vệ. Sau mọi điều, chúng tôi thấy cái đang xảy ra trên thế giới hiện này. Con sói biết cần phải ăn thịt ai, như tục ngữ đã nói. Nó biết phải ăn thịt ai và có lẽ cũng không muốn nghe lời bất kỳ ai.” ^[35]

“Khi cần thiết phải phản công một cuộc tấn công trên diện rộng của khủng bố quốc tế tại Bắc Caucasus năm 1999, những vấn đề trong các lực lượng vũ trang trở thành nỗi đau đớn hiển nhiên. {…} Các lực lượng vũ trang của chúng ta có tới 1.400.000 người nhưng không có đủ người để chiến đấu. Đó là việc tại sao những chú bé chưa từng nhìn thấy chiến tranh bị gửi ra chiến trường. Tôi sẽ không bao giờ quên điều này. {…} Tình hình này trong các lực lượng vũ trang hiện đã thay đổi nhiều. Chúng ta đã tạo ra một cơ cấu mới cho các lực lượng vụ trang và các đơn vị hiện đang được trang bị các loại vũ khí, thiết bị mới, hiện đại và đây sẽ là cơ sở căn bản cho nền quốc phòng của chúng ta tới năm 2020.”

“Nước Nga hiện đại cần có một quân đội có mọi khả năng tiến đương đầu thích đáng với mọi mối đe dọa mới mà chúng ta phải đối mặt. Chúng ta cần có các lực lượng vũ trang có khả năng chiến đấu đồng thời trên cả mặt trận quốc tế, khu vực và – nếu cần thiết – trong nhiều cuộc xung đột địa phương. Chúng ta cần các lực lượng vũ trang đảm bảo được sự an minh, sự toàn vẹn lãnh thổ cho nước Nga trong bất kỳ hoàn cảnh nào.”

“Tới năm 2008, các binh lính chuyên nghiệp sẽ chiếm hai phần ba lực lượng vũ trang. Điều này sẽ giúp chúng ta giảm thời gian nghĩa vụ quân sự xuống còn một năm.”

“Các lực lượng vũ trang đóng quân tại Chechnya đều là những người lính chuyên nghiệp. Bởi vì bắt đầu từ ngày 1 tháng 1, 2007, quân đội của Bộ nội vụ tại Chechnya sẽ cũng gồm toàn bộ lính chuyên nghiệp. Nói cách khách, chúng ta sẽ không sử dụng các binh lính nghĩa vụ trong mọi chiến dịch chống khủng bố nữa.”

“Một lượng lớn thanh niên ở tuổi nghĩa vụ quân sự hiện nay bị các bệnh kinh niên và có vấn đề với rượu, thuốc lá và thỉnh thoảng là cả ma tuý. Tôi nghĩ rằng trong các trường học của chúng ta, chúng ta cần không chỉ giáo dục mà còn phải lo lắng đến thể chất cũng như phát triển tinh thần yêu nước của họ. Chúng ta cần tái lập hệ thống huấn luyện tiền quân sự và giúp phát triển các môn thể thao quân sự.”

Trả lời phỏng vấn CNN, Putin cho biết ông chống lại các giá trị phương Tây nhằm bảo vệ nhân dân Nga. Ông nói:

“Có một ý thức hệ nhất định từng thống trị ở Liên Xô cũ, và bất kể chúng ta cảm thấy thế nào về nó, thì nó vẫn dựa trên một số giá trị rõ ràng, gần như mang tính tôn giáo. Quy tắc đạo đức của Người xây dựng Chủ nghĩa cộng sản, nếu bạn đọc nó, chỉ là một bản sao lấy cảm hứng từ Kinh Thánh: ngươi không được giết người, chớ trộm cắp, chớ thèm muốn vợ người hàng xóm. Quy tắc đạo đức của Người xây dựng Chủ nghĩa cộng sản cũng có những điều răn đó, chỉ có điều chúng được viết bằng một ngôn ngữ đơn giản, ngắn gọn.

Tôi muốn nhắc lại đôi điều mà tôi đã phát biểu trong Diễn văn đọc tại Quốc hội Liên bang: Vâng, đây là một cách tiếp cận bảo thủ, nhưng tôi muốn nhắc bạn về những phát ngôn của nhà triết học Nga Berdyaev rằng: chủ nghĩa bảo thủ không cản trở sự chuyển động về phía trước và tiến lên trên mà nó giúp ngăn chặn sự chuyển động thụt lùi và đi xuống. Theo tôi, đó là một công thức rất tốt, và nó là công thức mà tôi đề xuất. Chẳng có gì bất thường với chúng tôi ở đây. Nga là đất nước có một nền văn hóa cổ đại rất sâu sắc, và nếu chúng tôi muốn trở nên mạnh mẽ và phát triển một cách tự tin, chúng tôi phải dựa vào nền văn hóa và những truyền thống này, chứ không chỉ tập trung vào tương lai.”

Chính sách đối ngoại

Sau khi nói rằng Hoa Kỳ không nên là nước đầu tiên tiến vào Iraq: “Nhưng nếu Hoa Kỳ đã rút quân và để mặc Iraq mà không thành lập nên những nền tảng cho một quốc gia thống nhất có chủ quyền, thì đó rõ ràng là một sai lầm thứ hai.” ^[36]

Từ 2006 bài phát biểu trước Quốc hội Liên bang:

“Chính sách đối ngoại hiện đại của nước Nga dựa trên những nguyên tắc thực dụng, có thể dự đoán và tôn trọng luật pháp quốc tế.”

“Tôi muốn nhấn mạnh rằng ở thời điểm toàn cầu hóa hiện nay khi một cấu trúc quốc tế mới đang trong quá trình hình thành, vai trò của Tổ chức Liên hiệp quốc đã có một vị thế quan trọng mới. Đây là diễn đàn mang tính đại diện và quốc tế cao nhất và nó vẫn là xương sống của trật tự quốc tế hiện đại. Rõ ràng rằng những nền tảng của tổ chức quốc tế này đã được đặt ra ở một giai đoạn hoàn toàn khác biệt và vì thế sự cải cách Liên hiệp quốc là điều cần thiết không thể tranh cãi.

Nước Nga, vốn đóng vai trò quan trọng trong công việc này, coi hai nguyên tắc sau là điều quan trọng.

Thứ nhất, cải cách phải khiến Liên hiệp quốc hoạt động hiệu quả hơn. Thứ hai, cải cách phải được đa số các nước thành viên của nó ủng hộ. Nếu không có sự đòng thuận trong Liên hiệp quốc, sẽ rất khó để đảm bảo sự cân đối trên thế giới.”

Từ Cuộc gặp gỡ với các Cơ quan thông tấn các nước thành viên G8:

[Về vai trò của Liên hiệp quốc] “Sự thực rằng các vấn đề hiện nay đang được thảo luận cởi mở bên trong Liên hiệp quốc và rằng Liên hiệp quốc vẫn là một nền tảng để giải quyết các vấn đề quốc tế chứ không phải phục vụ cho lợi ích chính sách đối ngoại của bất kỳ một quốc gia nào biến nó không những mang tính quốc tế lớn hơn mà còn là rất cần thiết cho việc đưa ra những quyết định có thể chấp nhận được cho vũ đài quốc tế hiện nay. Chúng ta không có bất kỳ một tổ chức quốc tế nào tương tự như vậy.”

[Về vấn đề Iran] “Đầu tiên chúng ta phải phát triển những phương cách tiếp cận chung với các đối tác của chúng ta, những cách tiếp cận có thể chấp nhận được với các đối tác Iran của chúng ta và sẽ không làm hạn chế khả năng sử dụng công nghệ hiện đại của họ. Chùng lúc ấy, những cách tiếp cận đó phải hoàn toàn thỏa mãn những lo ngại của cộng đồng quốc tế về việc không phổ biến vũ khí hạt nhân và các công nghệ hạt nhân bị coi là gây nguy hại đến nền hòa bình quốc tế.

Hình thức của những quyết định đó sẽ trở nên rõ ràng sau những cuộc thỏa thuận với các đối tác Châu Âu và Hoa Kỳ của chúng ta. Trong bất kỳ trường hợp nào chúng ta đều hoan nghênh thực tế là Hoa Kỳ đã quyết định tham gia quá trình đàm phán. Tôi coi đó là một bước đi rất quan trọng của chính quyền Mỹ. Và điều này cho phép toàn bộ quá trình được diễn ra với một tính chất hoàn toàn mới. Trong cuộc thảo luận mới đây của tôi với Tổng thống Hoa Kỳ, tôi đã đồng ý rằng nước Nga sẽ tham gia vào quá trình đó. Tất nhiên chúng ta cũng sẽ tham gia vào quá trình đó.

Lập trường chính của chúng ta rất cụ thể. Chúng ta phản đối sử dụng vũ lực trong mọi hoàn cảnh. Đó là điều rõ ràng.

Chúng ta cũng cho rằng bây giờ là quá sớm để nói về những biện pháp trừng phạt. Chúng ta phải tiến hành các cuộc thảo luận chi tiết và sâu sắc với các nhà lãnh đạo Iran. Chỉ sau khi đã hành động như vậy thì mới có thể nói được về những viễn cảnh phát triển của quá trình. Nhưng trong bất kỳ một trường hợp nào, nước Nga sẵn sàng tham gia tích cực vào quá trình này.”

[Về vụ tranh chấp khí đốt với Ukraina] “Nước Nga đã cung cấp năng lượng cho Châu Âu trong 40 năm qua. Chưa từng có một ngày hay một giờ nào sự cung cấp đó bị ngừng trệ. Và vào đầu năm nay nước Nga đã cung cấp toàn bộ, tôi muốn nhấn mạnh điều này, toàn bộ số lượng cung cấp cho các đối tác phương Tây và các khách hàng Châu Âu. Để hiểu tại sao Ukraine, một nước trung gian, lại hút trái phép một khối lượng lớn các nguồn tài nguyên của Châu Âu, bạn không nên hỏi chúng tôi: bạn phải hỏi Ukraina.”

[Về chủ nghĩa ly khai] “Nước Nga không bao giờ quan tâm tới vấn đề tham gia vào bất kỳ một tổ chức khủng bố nào bên ngoài lãnh thổ của nó. Và chúng tôi không có kế hoạch làm như vậy.

Tôi nghĩ rằng chúng ta phải phát triển những cách quảnh lý thống nhất, những tiêu chuẩn và những cách thức tiếp cận các sự kiện diễn ra đồng thời trên các vùng khác nhau của thế giới. Nếu không tình trạng hỗn loạn sẽ xảy ra. {…}

Tôi rất lo lắng về điều này. Và tôi muốn sự lo lắng của nước Nga được truyền đi và chia sẻ. Chúng ta phải hiểu rằng đây không phải là những cuộc ganh đua thể thao theo đó một người nào đó sẽ chiến thắng một thứ gì đó trước người kia.”

Những thành tựu

• Nước Nga dưới sự lãnh đạo của Putin đã khôi phục lại được vị thế cường quốc.
• Nền kinh tế Nga vượt qua khủng hoảng và trở thành nước có tổng sản phẩm quốc dân đứng thứ 5 thế giới (theo sức mua tương đương)
• Khôi phục lại niềm tin của người Nga vào đất nước.
• Vượt qua khủng hoảng do các thắng lợi của các cuộc Cách mạng tại các nước láng giềng như Ukraine và Gruzia cũng như duy trì được các tổ chức CIS, CSTO và tham gia lập 1 tổ chức mới là SCO (Tổ chức hợp tác Thượng Hải).
• Khôi phục lại phần nào thế lực tại những vị trí đã mất ở những khu vực ảnh hưởng truyền thống như Việt Nam, Trung Đông, Ấn Độ, Trung Quốc) và phát triển mối quan hệ với những đối tác mới (các nước châu Mỹ La tinh).^[37]
• Tái sáp nhập bán đảo Crimea vào lãnh thổ Nga sau cuộc trưng cầu dân ý địa phương năm 2014.

Và những hạn chế

• Kinh tế Nga không đủ quy mô để trở thành một nền kinh tế có ảnh hưởng mạnh. Nga không có khả năng trở thành một đối tác hàng đầu đối với những nước thân cận như Trung Quốc và Ấn Độ. Nga cũng không phải là đối tác hàng đầu đối với bất cứ một nền kinh tế chủ chốt nào trên thế giới, thậm chí cả các nước thuộc CIS.
• Không có khả năng gây ảnh hưởng lớn trên thế giới về lối sống, văn hóa và nghệ thuật. Những lãnh thổ mà phần lớn người dân nói tiếng Nga đang nhỏ lại và vị thế của văn hóa và nghệ thuật Nga ở ngoài nước Nga bị sụt giảm.
• Không tạo dựng được một chính sách hiệu quả trong quan hệ với cộng đồng người Nga ở nước ngoài như cách mà Trung Quốc tạo ra với cộng đồng Hoa kiều cũng như mất ảnh hưởng lên 2 nước láng giềng là Gruzia và Ukraina.
• Thất bại trên thị trường hợp tác kỹ thuật quân sự với một số khách hàng. Một số khách hàng mua các loại vũ khí của Nga đã từ chối các hợp đồng mua bán và đưa ra lý do trì hoãn.^[38]

Xem thêm

Những bài phát biểu của Tổng thống trên website chính thức.

Tài sản

Các trang tin phương Tây như theguardian và thesundaytimes của Anh nói Tổng thống Vladimir Putin bị cho là cầm đầu một băng đảng, mà tài sản tổng cộng khoảng 130 tỷ dollars^[39].^[40]. Theo một phim tài liệu đài truyền hình ARD Đức, người ta phỏng đoán là của cải của ông mà được đứng tên bởi các tay chân thân cận khoảng 40 tỷ dollars, trong đó có một lâu đài bên sườn núi, cạnh một hồ, có đường xe thông qua núi chạy lên đó, tổng cộng cả khu vực tốn khoảng 1 tỷ dollars.^[41]

Những lời đồn đại liên quan tới Putin

Truyền thông

• Chương trình truyền hình hàng tuần Kukly sử dụng búp bê thay thế cho các nhân vật chính trị lớn nhất ở Nga, gồm cả một búp bê tổng thống, để châm biếm các sự kiện đang xảy ra. Chương trình này được phát sóng trên kênh NTV từ 1994 đến 2002. Sự thành công của Kukly nhờ phần lớn vào nhà viết kịch bản Victor Shenderovich.
• Những chuyện đồn đại ngắn về đời sống và công việc hàng ngày của Vladimir Vladimirovich Vladimir Vladimirovich™ và liên tục được xuất bản bởi nhà báo Maxim Kononenko, thường được gọi với biệt hiệu “Mr. Parker”. Trong những bài viết đó, thường ám chỉ tới các sự kiện đang xảy ra, Nghị viện được thể hiện như gồm những người máy, một Phó giám đốc Nhân sự vừa là người chế tạo vừa là người lập trình cho chúng; Vladimir Vladimirovich rất thích sưu tập những đồ liên quan tới các sự kiện lịch sử trọng đại hay con người, vân vân. Một bộ sưu tập các câu chuyện như vậy, được bình luận đủ, được xuất bản dưới dạng một cuốn sách tháng 8, 2005. Có cả bản Tiếng Đức và Tiếng Anh của những chuyện đó. Kononenko đã vieets rằng một số câu chuyện đề cập tới Putin.
  • Phiên bản truyền hình của serie Vladimir Vladimirovich™ đã được trình chiếu trên một chương trình phân tích hàng tuần “Realnaya politika” với Gleb Pavlovsky, được phát sóng trên kênh NTV (dù những người máy không được chiếu).
• Quan điểm của Andrey Dorofeev về Putin so sánh Putin (một cựu nhân viên KGB) với Dzerzhinsky, người sáng lập KGB.
• Trong Chúng ta sẽ đi theo một con đường khác, Putin được thể hiện là người kế tục Yeltsin, quyết tâm thực hiện một cách tiếp cận chính trị tốt hơn (để so sánh xem bức tranh này của Belousov).
• Ngày 28 tháng 6, 2005, Putin được đưa lên trang đầu các báo sau một vụ rắc rối bất ngờ liên quan tới tờ New England Patriots Super Bowl XXXIX nhẫn vô địch. Ba ngày trước đó Putin đã gặp gỡ các nhà doanh nghiệp Hoa Kỳ, gồm cả người sở hữu tờ Patriots là Robert Kraft. Gần cuối cuộc gặp Kraft đã giới thiệu chiếc nhẫn gắn 124 viên kim cương với Putin, và vị tổng thống rõ ràng đã rất ấn tượng. Khi ấy Kraft trao chiếc nhẫn để Putin thử đeo, bỏ nó vào túi và nhanh chóng đi ra. Sự kiện này đã gây ra một vụ xôn xao ngắn khi tờ New York Sun ^[42] và các cơ quan thông tin khác cho rằng Kraft không có ý định cho đi một cái nhẫn rất giá trị như vậy. Kraft, người vốn có tổ tiên Nga, sau này đã nói với tờ Associated Press rằng ông đã trao chiếc nhẫn cho Putin làm quà và muốn biểu hiện sự kính trọng của mình.^[43]
• Trong phim hoạt hình hài kịch South Park phần Free Willzyx, Putin được thể hiện là một tổng thống rất cần tiền cho nền kinh tế Nga. Ông cũng được thể hiện rất bị kích động khi được yêu cầu chuyển một con cá voi tới Mặt Trăng với giá 20 triệu dollar bởi vì số tiền này sẽ cứu vãn nước Nga.
• Một số nguồn tin trong ngành sân khấu cho rằng Putin trông giống với nhân vật Dobby trong bộ phim Harry Potter và Căn phòng bí mật.^{[cần dẫn nguồn]}

Phát biểu

• 28 tháng 6, 2006 Putin, trong khi đi qua một đám nhỏ du khách trong sân điện Kremlin, đã “hôn vào bụng” một chú bé sáu tuổi. Khi nói chuyện vài giây với cậu, ông đã kéo mạnh áo cậu trước khi lật lên để hôn vào cái bụng trần. Sự kiện này khiến một số người ngạc nhiên. Dù, vị Tổng thống Nga đã phải nói, “Cậu bé thật dễ thương. Thật vậy, tôi thấy một tình cảm thúc đẩy mình phải âu yếm cậu như một chú mèo nhỏ và điều đó đã dẫn tới hành động của tôi. Thực sự, không hề có điều gì đằng sau nó.”^{[cần dẫn nguồn]}
• Trong một bản dịch được xuất bản ngày 12 tháng 7, 2006, Putin được báo cáo là đã trả lời câu chỉ trích chính trị của Phó tổng thống Hoa Kỳ Dick Cheney nói, “Tôi nghĩ những lời phát biểu kiểu này của Phó tổng thống của các bạn cũng cùng loại với những phát đạn bắn trượt khi đi săn.”^[44] Sau này Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush đã lưu ý rằng lời bình luận “khá thông minh, thật vậy, khá hài hước.” ^[45]
• Trong cuộc Họp thượng đỉnh G8 lần thứ 32 tháng 7, 2006, Putin được trích dẫn đã nói, “Tôi xin nói với các ngài một cách thành thật, chúng ta chắc chắn là không muốn có cùng kiểu dân chủ như họ có ở Iraq.” đối lại những lời buộc tội của Bush về sự giảm sút dân chủ ở Nga.
• Cũng trong cuộc họp thượng đỉnh G8 lần thứ 32, sau khi các nhà báo chỉ trích thành tích Nhân quyền của chính phủ Nga, Putin được trích dẫn đã nói rằng, “Cũng có nhiều câu hỏi khác, những câu hỏi chúng ta cần nói về cuộc chiến chống tham nhũng. Chúng tôi muốn nghe kinh nghiệm của các bạn, gồm cả cách nó đã được áp dụng thế nào với Lord Levy.” Lord Levy, một thành viên của Hạ viện Anh, đã bị bắt (và được bảo lãnh tại ngoại) tuần trước vì liên quan tới vụ “Đổi tiền lấy chức tước” (Cash for Peerages). Cảnh sát điều tra vụ cung cấp các khoản tài chính cho các đảng chính trị Anh nhằm đổi lấy chức tước quý tộc.^[46]

Xếp hạng

• Nhân vật của năm do tạp chí Time bình chọn năm 2007
• Nhân vật có ảnh hưởng thứ nhì năm 2008 do tạp chí Time bình chọn
• Liên tiếp 3 năm (2009, 2010 và 2011) nằm trong danh sách 10 người quyền lực nhất thế giới do tạp chí Forbes bình chọn. Năm 2013, Putin được bầu vào vị trí số 1 trong Danh sách những người quyền lực nhất thế giới của Forbes.^[47]

Xem thêm

• Danh sách các lãnh đạo quốc gia
• Chủ nghĩa Putin

Tham khảo và ghi chú

1. ^ CNN | Putin gets unanimous vote for new role
2. ^ BBC NEWS | Europe | Film ‘reveals’ Putin’s love life
3. ^ “Putin rides high”. telegraph.co.uk. 15 tháng 7, 2006.
4. ^ “How Putin is inspired by history”. BBC. Truy cập 23 tháng 4, 2008.
5. ^ “How President Putin restored national pride”. BBC. Truy cập 22 tháng 4, 2008.
6. ^ “Russians weigh Putin’s protégé”. Moskva. Associated Press. 3 tháng 5, 2008. Truy cập 29 tháng 12, 2008.
7. ^ “GDP of Russia from 1992 to 2007”. International Monetary Fund. Truy cập 12 tháng 5, 2008.
8. ^ Heintz, Jim; Associated Press (7). “Medvedev Takes Presidency from Putin” (bằng tiếng Anh). The St. Petersburg Times (Russia). Truy cập 5 tháng 12, 2008. [I]n his inaugural address, Medvedev referred to civil rights issues several times — a possible indication that his presidency would take a different course from his mentor’s. Under Putin […] the role of civil society came under question, as opposition groups were marginalized and non-governmental organizations came under heavy pressure. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
9. ^ Sergey Morozov, “Putin’s Diplomacy: Russian Judo on World Tatami”. – Saint Petersburg, publishing house “Krylov”, 2008. – 288 pp. ISBN 978-5-9717-0630-4. Chapter “Dracula, Rotten Meat and Dr. Evil”, p. 130: “… in the Kremlin they thought that Russia has become a subject of a series of political propaganda attacks orchestrated by the West and exiled oligarchs.”, p. 139, Dmitry Peskov: “Things we observe in the British media relate more to a usual human hysteria rather than to journalism… President regards this calmly, understanding at the same time that this has nothing to do with journalism and analytics.”
10. ^ Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений, Putin, 1997
11. ^ Putinism.net
12. ^ “The ‘free market’s’ social catastrophees”. World Socialist Web Site. 5 thàng 8, 1999. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
13. ^ {{chú thích báo|url=http://vnexpress.net/Vietnam/The-gioi/2007/12/3B9FD2C3/ Putin chọn phó thủ tướng làm người kế nhiệm], VnExpress, 11/12/2007
14. ^ “Medvedev: ‘Putin nên làm thủ tướng’”. VnExpress. 12 tháng 12, 2007.
15. ^ “Putin đồng ý làm thủ tướng”. VnExpress. 18 tháng 12, 2007.
16. ^ If its economy is growing today, it has more to do with rising oil prices than any efficiency of Putinism. Russia’s ratings for economic competitiveness, corruption and business-friendliness have all fallen under Mr. Putin Those stumbling strongmen
17. ^ Merkel cools Berlin Moscow ties Emma Simpson, BBC, 16/1/2006
18. ^ Vợ chồng ông Putin ly dị BBC, 7.6.2013
19. ^ Ende mit Schrecken: Putin löscht seine Ex-Frau aus Focus, 3.4.2014
20. ^ Development and Democracy-Bruce Bueno de Mesquita and George W. Downs của Tạp chí Foreign Affairs số tháng Mười 2005
21. ^ BBC Vietnamese – Thế giới – Putin, Medvedev và nước Nga thời khủng hoảng
22. ^ ^{a ă} [1]
23. ^ Putin, Vladimir V.; Vasilii Shestakov, Alexey Levitsky, Aleksei Levitskii (tháng 7 năm 2004). Judo: History, Theory, Practice. North Atlantic Books. ISBN 1-55643-445-6.
24. ^ ^{a ă} Tom Ross. “Presidential Judo”. FightingArts.com.
25. ^ “Putin wears a 60.000-dollar watch in comparison with George W. Bush’s Timex for $50”. pravda.ru. Truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2006.
26. ^ “Questions posed to Vladamir Putin”. Kremlin website. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2004. Truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2006.
27. ^ Nga tổ chức thi hát
28. ^ Vì sao ông Putin luôn đi trễ khi hội đàm?
29. ^ Grozny gangsters hold sway in a wasteland created by Russia by Sebastian Smith, ngày 11 tháng 12 năm 2004 from the UK Times, URL accessed ngày 7 tháng 7 năm 2006.
30. ^ “Putin rejects “child-killer talks””. BBC News. Ngày 7 tháng 9 năm 2004. Truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2006.
31. ^ http://vi.sott.net/article/258-Toan-van-Thong-diep-Lien-bang-2015-cua-Tong-thong-Nga-Putin
32. ^ Interview with Television Channel Nederland 1 and Newspaper NRC Handelsblad 31/10/2005
33. ^ A second baby? Russia’s mothers aren’t persuaded., Christian Science Monitor, ngày 19 tháng 5 năm 2006
34. ^ Trên 9000 USD.
35. ^ Một cách dịch khách: Đồng chí Sói biết phải ăn thịt ai, nó ăn mà chẳng cần nghe ngóng gì cả bởi vì rõ ràng nó sẽ không nghe lời bất kỳ ai.
36. ^ Transcript: Vladimir Putin – CBS News
37. ^ vitinfo.com.vn
38. ^ vitinfo.com.vn
39. ^ WikiLeaks cables condemn Russia as ‘mafia state’, theguardian, 1.12.2010
40. ^ The Sunday Times – Putin’s judo cronies put lock on billions in riches
41. ^ Putins geheimes Privatvermögen, ARD, 5.10.2014 (tiếng Đức)
42. ^ Putin Pockets Patriots Ring – The New York Sun
43. ^ Super Bowl ’05 Ring For Putin – CBS News
44. ^ The Times | UK News, World News and Opinion
45. ^ Politics News: Latest Political News and U.S. Elections Coverage – ABC News
46. ^ BBC NEWS | UK | UK Politics | Cherie has Russian rights talks
47. ^ The World’s Most Powerful People 2013 The World’s Most Powerful People 2013

• Vladimir Putin, First Person, Public Affairs, 2000, 208 pp. (collection of interviews). Russian title: Ot Pervogo Litsa. Razgovory s Vladimirom Putinym (From the First Person. Conversations with Vladimir Putin), Moscow, Vagrius, 2000.

Liên kết ngoài và tham khảo

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Vladimir Vladimirovich Putin

Tiếng Việt

• Ông Putin bị mất ánh hào quang « bất khả xâm phạm » như thế nào ?
• Putin người lãnh đạo tuyệt vời Nga
• Putin – người vực dậy một cường quốc
• Putin – Từ Trung tá KGB đến Tổng thống Liên bang Nga

Tiếng Nga và tiếng Anh

• The official site of the President of the Russian Federation
• The Accidental Autocrat, in The Atlantic Monthly, March 2005 (may require subscription)
• Russia’s Foreign Policy in a resurgent mode: An Analysis [2]
• Transcript of the Interactive Webcast with the President, held on ngày 7 tháng 7 năm 2006 (BBC version).
• BBC – Vladimir Putin: Spy turned politician
• Putin and his judo activities
• Vladimir.Vladimirovich.ru political satire site
• noputin.com
• Vladimir Putin Fan Club
• Anatol Lieven (ngày 11 tháng 5 năm 2006). “Putin versus Cheney”. International Herald Tribune.

Tiền nhiệm: Nikolay Kovalev	Giám đốc FSB 1998–1999	Kế nhiệm: Nikolay Patrushev
Tiền nhiệm: Sergei Stepashin	Thủ tướng Nga 8 tháng 8, 1999–7 tháng 5, 2000	Kế nhiệm: Mikhail Kasyanov
Tiền nhiệm: Viktor Zubkov	Thủ tướng Nga 8 tháng 5, 2008–8 tháng 5, 2012	Kế nhiệm: Dmitry Medvedev
Tiền nhiệm: Boris Yeltsin	Tổng thống Nga 31 tháng 12, 1999–7 tháng 5, 2008	Kế nhiệm: Dmitry Medvedev
Tiền nhiệm: Dmitry Medvedev	Tổng thống Nga 6 tháng 5, 2012– Nay	Kế nhiệm: Đương nhiệm

Các Thủ tướng Nga

Các Tổng thống Liên bang Nga

Thể loại:

• Bản mẫu có phiên bản để in
• Tổng thống Nga
• Sinh 1952
• Nhân vật còn sống
• Vladimir Putin
• Judo
• Tín hữu Chính Thống giáo tại Nga
• Bắc đẩu bội tinh hạng nhất

Bài viết mới trên Tình yêu cuộc sống

• Nhớ Đặng Dung đêm thanh mài kiếm
• Ung Khâm Liêm xưa và nay
• Chào ngày mới 30 tháng 12
• Chào ngày mới 29 tháng 12
• Con đường lúa gạo Việt Nam
• Lương Định Của cuộc đời và sự nghiệp
• Lương Định Của quê hương và dòng họ
• Lương Định Của những năm tháng tuổi trẻ
• Lương Định Của luồng gió từ Hà Nội
• Lương Định Của nhà bác học nông dân
• Lương Định Của chính khách giữa lòng dân
• Thầy bạn và học trò Lương Định Của
• Ông bà Của cổ tích giũa đời thường
• Chào ngày mới 28 tháng 12

• Hoàng Kim về với rằm xuân
• Helen Keller người mù điếc huyền thoại
• Chào ngày mới 27 tháng 12
• Trời nhân loại mênh mông
• Chào ngày mới 26 tháng 12
• Chào ngày mới 25 tháng 12
• Đi tìm lịch sử bị quên lãng
• Ông già Noel thật
• Đêm thiêng hạnh phúc
• Chào ngày mới 24 tháng 12
• Mùa xuân quê hương
• Những bài ca bình minh
• Chào ngày mới 23 tháng 12
• Bên lề chính sự: Sự kiện chính cuối năm
• Chào ngày mới 22 tháng 12
• Bên lề chính sự: Nhìn xa hơn 2016
• Chào ngày mới 21 tháng 12
• Chào ngày mới 20 tháng 12
• Thầy bạn là lộc xuân cuộc đời
• Sáu mươi năm ĐHNL tp.HCM
• Trường tôi và tình yêu ở lại
• Chào ngày mới 19 tháng 12
• Bên lề chính sử: Chiến tranh Đông Dương
• Bên lề chính sử: Thư Thủ tướng
• 90 năm Viện KHKTNN miền Nam
• Nhà văn tồn tại ở tác phẩm
• Chào ngày mới 18 tháng 12
• Chào ngày mới 17 tháng 12
• Đến Thái Sơn nhớ Đào Duy Từ
• Chào ngày mới 16 tháng 12
• Đào Duy Từ còn mãi với non sông
• Chào ngày mới 15 tháng 12
• Sông Thương
• Sắn Việt Nam bảo tồn phát triển bền vững
• Chào ngày mới 14 tháng 12
• Chào ngày mới 13 tháng 12
• Đất Mẹ vùng di sản
• Chào ngày mới 12 tháng 12
• Miên Thẩm là Đỗ Phủ văn chương Việt
• Chào ngày mới 11 tháng 12
• Cây Lương thực 12 2015
• Chào ngày mới 10 tháng 12
• Hồ đẹp Tanganyika và Victoria
• Chào ngày mới 9 tháng 12
• Đọc Đỗ Phủ nhớ Đặng Dung
• Chào ngày mới 8 tháng 12
• Lên non thiêng Yên Tử
• Chào ngày mới 7 tháng 12
• Đông Dương tìm tòi và cảm nhận
• Chào ngày mới 6 tháng 12
• Thăm ngôi nhà cũ của Darwin
• Chào ngày mới 5 tháng 12 
• Chào ngày mới 4 tháng 12
• Bí mật cung Đan Dương tại Huế
• Ngày Người khuyết tật Quốc tế nhớ bạn
• Helen Keller người mù điếc huyền thoại
• Chào ngày mới 3 tháng 12
• Tháp vàng hoa trắng nắng Mekong
• Chuyện vỉa hè
• Chào ngày mới 2 tháng 12
• Chào ngày mới 1 tháng 12
• Mark Twain là Lincoln văn học Mỹ
• Chuyện vỉa hè
• Bàn cờ thế sự
• Chu Văn Tiếp ở Đồng Xuân
• Sao Kim kỳ thú
• 24 tiết khí lịch nhà nông
• Kênh ông Kiệt giữa lòng dân
• Công việc này trao lại cho em
• Lời của Thầy theo mãi bước em đi
• Ơn Thầy
• Đọc lại và suy ngẫm
• Gowda địa chỉ xanh ICRISAT Ấn Độ
• Ký ức CIMMYT ở Mexico
• Myanmar đọc lại và suy ngẫm
• Im lặng mà bão giông
• Chuyện vỉa hè
• Angkor nụ cười suy ngẫm
• Cây Lương thực tháng 11.2015
• Lên Yên Tử sưu tầm thơ đức Nhân Tông
• Đọc lại và suy ngẫm
• Biển Đông vạn dặm
• Đọc lại và suy ngẫm
• Giống khoai lang ở Việt Nam

Video yêu thích
KimYouTube

Trở về trang chính
Hoàng Kim  Ngọc Phương Nam  Thung dung  Dạy và học  Cây Lương thực  Dạy và Học  Tình yêu cuộc sống  Kim on LinkedIn  Kim on Facebook

Chào ngày mới 30 tháng 12

CNM365. Chào ngày mới 30 tháng 12. Wikipedia Ngày này năm xưa.  Năm 1075 – Khâm Châu thất thủ trong Chiến dịch đánh Tống, 1075-1076 của quân Đại Việt.(Sông núi Quế Lâm, Khâm Châu, Trung Quốc, hình). Năm 1408 – Chiến tranh Minh-Việt: Quân Hậu Trần giành thắng lợi trước quân Minh trong Trận Bô Cô tại Nam Định ngày nay. Năm 1972 – Chiến tranh Việt Nam: Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tuyên bố chấm dứt Chiến dịch Linebacker II– chiến dịch ném bom miền bắc Việt Nam. Năm 2012 – ngày mất Rita Levi-Montalcini, nhà thần kinh học người Ý, đoạt giải Nobel (sinh năm 1909).

30 tháng 12

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Ngày 30 tháng 12 là ngày thứ 364 (365 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 1 ngày trong năm.

« Tháng 12 năm 2015 »
CN	T2	T3	T4	T5	T6	T7
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Mục lục

• 1 Sự kiện
• 2 Sinh
• 3 Mất
• 4 Những ngày lễ và kỷ niệm
• 5 Tham khảo

Sự kiện

• 1075 – Khâm Châu thất thủ trong Chiến dịch đánh Tống, 1075-1076 của quân Đại Việt.
• 1408 – Chiến tranh Minh-Việt: Quân Hậu Trần giành thắng lợi trước quân Minh trong Trận Bô Cô tại Nam Định ngày nay.
• 1896 – Nhà yêu nước và chủ trương cải cách Philippines José Rizal bị chính quyền Tây Ban Nha hành hình tại Manila vì tội nổi loạn.
• 1918 – Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản của nước Đức bắt đầu tổ chức tại Berlin.
• 1922 – Đại diện của bốn nước cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết là Nga, Ngoại Kavkaz, Ukraina, Belorussia ký vào bản hiệp định thành lập nên Liên Xô tại Moskva.
• 1945 – Hội xúc tiến dân chủ Trung Quốc được thành lập tại Thượng Hải.
• 1965 – Ferdinand Marcos trở thành Tổng thống Philippines, chức vụ mà ông tiếp tục nắm giữ trong 21 năm sau đó.
• 1972 – Chiến tranh Việt Nam: Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tuyên bố chấm dứt Chiến dịch Linebacker II– chiến dịch ném bom miền bắc Việt Nam.
• 1993 – Quân đội Nga rút khỏi Mông Cổ.
• 2006 – Cựu lãnh đạo Iraq Saddam Hussein bị hành hình sau khi bị tòa án kết luận phạm tội ác chống nhân loại.
• 2011 – Samoa và Tokelau quyết định chuyển đổi múi giờ từ UTC-11 thành UTC +13, tại hai quốc gia này sau ngày 29 tháng 12 là ngáy 31 tháng 12.

Sinh

• 39 – Titus, hoàng đế của Đế quốc La Mã (m. 81)
• 159 – Biện thị, thái hậu của triều Tào Ngụy, tức ngày Kỉ Tị (3) tháng 12 năm Kỉ Hợi (m. 230)
• 1673 – Ahmed III, sultan của Đế quốc Ottoman (m. 1736)
• 1809 – Wilhelm von Tümpling, tướng lĩnh quân đội người Đức (m. 1884)
• 1822 – Hans Lothar von Schweinitz, tướng lĩnh quân đội người Đức (m. 1901)
• 1838 – Émile Loubet, chính trị gia người Pháp, tổng thống của Pháp (m. 1929)
• 1851 – Asa Griggs Candler, doanh nhân, chính khách người Mỹ (m. 1929)
• 1865 – Rudyard Kipling, nhà văn người Anh, đoạt giải Nobel (m. 1936)
• 1884 – Hideki Tojo, tướng lĩnh và chính trị gia người Nhật Bản, thủ tướng của Nhật Bản (m. 1948)
• 1910 – Hoàng Như Tiếp, kiến trúc sư người Việt Nam (m. 1982)
• 1933 – Trần Thị Lý, nhà hoạt động vũ trang người Việt Nam (m. 1992)
• 1935 – Omar Bongo, chính trị gia người Gabon, tổng thống của Gabon
• 1937 – Gordon Banks, cầu thủ bóng đá người Anh
• 1945 – Davy Jones, ca sĩ và diễn viên người Anh (m. 2012)
• 1946 – Berti Vogts, cầu thủ bóng đá người Đức
• 1948 – Randy Schekman, nhà sinh học người Mỹ, đoạt giải Nobel
• 1950 – Bjarne Stroustrup, nhà khoa học máy tính người Đan Mạch
• 1954 – Lê Thanh Cung, chính trị gia người Việt Nam
• 1961 – Nguyễn Thị Diệu Thảo, nhà ẩm thực, nhà nghiên cứu giáo dục người Việt Nam
• 1962 – Alessandra Mussolini, diễn viên, người mẫu, chính trị gia người Ý
• 1974 – Kim Sul-song, quân nhân và chính trị gia người Triều Tiên
• 1975 – Tiger Woods, vận động viên golf người Mỹ
• 1980 – Quan Trí Bân, ca sĩ, diễn viên người Philippines-Hồng Kông
• 1981 – K.Will, ca sĩ, vũ công và diễn viên người Hàn Quốc
• 1982 – Kristin Kreuk, diễn viên người Canada
• 1986 – Ellie Goulding, ca sĩ và nhà sản xuất âm nhạc người Anh
• 1989 – Ryan Sheckler, vận động viên trượt ván người Mỹ
• 1989 – Dương Thị Việt Anh, vận động viên điền kinh người Việt Nam

Mất

• 274 – Giáo hoàng Fêlix I
• 1591 – Giáo hoàng Innôcentê IX (s. 1519)
• 1644 – Johan Baptista van Helmont, nhà hóa học sinh tại lãnh thổ nay là Bỉ (s. 1577)
• 1886 – Hans Alexis von Biehler, tướng lĩnh quân đội người Đức (s. 1818)
• 1896 – José Rizal, nhà hoạt động chính trị người Philippines (b. 1861)
• 1919 – Karl von Wedel, quân nhân người Đức (s. 1842)
• 1940 – Robert Anderson, danh nhân và tướng người Úc (s. 1865)
• 1944 – Romain Rolland, nhà văn người Pháp, đoạt giải Nobel (s. 1866)
• 1968 – Kirill Meretskov, tướng lĩnh quân đội tại Liên Xô (s. 1897)
• 2000 – Nguyễn Xuân Huy, nhà báo, nhà văn và nhà thơ người Việt Nam (s. 1915)
• 2003 – Mai Diễm Phương, ca sĩ và diễn viên người Hồng Kông (s. 1963)
• 2006 – Saddam Hussein, chính trị gia người Iraq, tổng thống của Iraq (s. 1937)
• 2010 – Bùi Danh Lưu, chính trị gia người Việt Nam (s. 1935)
• 2012 – Rita Levi-Montalcini, nhà thần kinh học người Ý, đoạt giải Nobel (s. 1909)

Những ngày lễ và kỷ niệm

Tháng 1 | Tháng 2 | Tháng 3 | Tháng 4 | Tháng 5 | Tháng 6 | Tháng 7 | Tháng 8 | Tháng 9 | Tháng 10 | Tháng 11 | Tháng 12

Tham khảo

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về 30 tháng 12

Thể loại:

• Tháng mười hai
• Sơ khai ngày
• Ngày trong năm

Lich Vạn Niên ngày 30 tháng 12 năm 2015

Tháng 12 Năm 2015

30

Thứ tư

Trái tim ta là chim sa mạc, Đã thấy trời trong mắt của em, Là chiếc nôi của sớm mai êm, Mắt em là xứ sở của trời đêm sao sáng.Tagor

Năm ất Mùi

Tháng Mậu Tí

Ngày Canh Thìn

Giờ Canh Thìn

07:08:20

Giờ Hoàng Đạo

Mậu Dần (3h-5h)

Canh Thìn (7h-9h)

Tháng Một (Đ)

20

Tân Tỵ (9h-11h)

Giáp Thân (15h-17h)

Ngày Hắc đạo

Mệnh ngày:

Kim – Bạch lạp kim

(Kim bạch lạp)

Tiết khí

Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ)

ất Dậu (17h-19h)

đinh Hợi (21h-23h)

Thứ tư, Ngày 30 Tháng 12 Năm 2015 Âm lịch: Ngày 20 Tháng 11 Năm 2015 Ngày Julius: 2457387 Bát tự: Giờ Bính Tí, ngày Canh Thìn, tháng Mậu Tí, năm ất Mùi 0:00 Giờ: Bính Tí Ngày Hắc đạo Sao: Thiên Lao Giờ Hoàng đạo Mậu Dần, Canh Thìn, Tân Tỵ, Giáp Thân, ất Dậu, đinh Hợi Giờ Hắc đạo Bính Tí, đinh Sửu, Kỷ Mão, Nhâm Ngọ, Qúy Mùi, Bính Tuất Năm Kim Sa trung kim Mùa: Mùa đông Vượng: Thủy Khắc: Thổ Trọng Ngày Kim Bạch lạp kim Kim bạch lạp Tuổi xung Giáp Tuất, Mậu Tuất, Giáp Thìn Tiết khí Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ) Sao Cơ Ngũ hành Thủy Động vật Báo Trực Định – Tốt cho các việc giao dịch, buôn bán, làm chuồng lục súc, thi ơn huệ. – Xấu cho các việc xuất hành, thưa kiện, châm chích, an sàng. Xuất hành Hỷ thần Tây Bắc Tài thần Tây Nam Kê thần Tây Cát tinh Tốt Kỵ Minh tinh Tốt mọi việc Thánh tâm Tốt mọi việc, nhất là cầu phúc, tế tự Tam Hợp Tốt mọi việc Sát tinh Kỵ Ghi chú Đại Hao Xấu mọi việc Thiên địa chính chuyển Kỵ động thổ Mặt trời Giờ mọc Giờ lặn Hà Nội 06:35 17:22 TP.Hồ Chí Minh 06:13 17:38 Thiên Lao Hắc đạo 1:00 Giờ: đinh Sửu NGuyên Vũ Hắc đạo 3:00 Giờ: Mậu Dần Tư Mệnh Hoàng đạo 5:00 Giờ: Kỷ Mão Câu Trận Hắc đạo 7:00 Giờ: Canh Thìn Thanh Long Hoàng đạo 9:00 Giờ: Tân Tỵ Minh Đường Hoàng đạo 11:00 Giờ: Nhâm Ngọ Thiên Hình Hắc đạo 13:00 Giờ: Qúy Mùi Chu Tước Hắc đạo 15:00 Giờ: Giáp Thân Kinh Quỹ Hoàng đạo 17:00 Giờ: ất Dậu Kim Được Hoàng đạo 19:00 Giờ: Bính Tuất Bạch Hổ Hắc đạo 21:00 Giờ: đinh Hợi Ngọc Đường Hoàng đạo 23:00 Giờ: Bính Tí Thiên Lao Hắc đạo Lịch vạn niên 2015, ngày 20 tháng 11, năm 2015 – Âm lịch Xem ngày giờ tốt và hướng xuất hành Trong một tháng có 2 loại ngày tốt, ngày xấu; trong một ngày lại có 6 giờ tốt, 6 giờ xấu gọi chung là Ngày/giờ Hoàng đạo (tốt) và Ngày/giờ Hắc đạo (xấu). Người Việt Nam từ xưa đều có phong tục chọn ngày tốt và giờ tốt để làm những việc lớn như cưới hỏi, khởi công làm nhà, nhập trạch, ký kết, kinh doanh v.v.v. Ngày 20 tháng 11, năm 2015 là ngày Hắc đạo , các giờ tốt trong ngày này là: Mậu Dần, Canh Thìn, Tân Tỵ, Giáp Thân, ất Dậu, đinh Hợi Trong ngày này, các tuổi xung khắc nên cẩn thận trong chuyện đi lại, xuất hành, nói chuyện và làm các việc đại sự là: Giáp Tuất, Mậu Tuất, Giáp Thìn Xuất hành hướng Đông Bắc gặp Hỷ thần: niềm vui, may mắn, thuận lợi. Xuất hành hướng Nam gặp Tài thần: tài lộc, tiền của, giao dịch thuận lợi. Xem sao tốt và việc nên làm và nên kiêng Trong Lịch vạn niên, có 12 trực được sắp xếp theo tuần hoàn phân bổ vào từng ngày. Mỗi trực có tính chất riêng, tốt/xấu tùy từng công việc. Ngày 20 tháng 11, năm 2015 là Trực Định: Tốt cho các việc giao dịch, buôn bán, làm chuồng lục súc, thi ơn huệ. Xấu cho các việc xuất hành, thưa kiện, châm chích, an sàng. Mỗi ngày đều có nhiều sao Tốt (Cát tinh) và sao Xấu (Hung tinh). Các sao Đại cát (rất tốt cho mọi việc) như Thiên đức, Nguyệt đức, Thiên ân, Nguyệt ân. Có những sao Đại hung (rất xấu cho mọi việc) như Kiếp sát, Trùng tang, Thiên cương. Cũng có những sao xấu tùy mọi việc như Cô thần, Quả tú, Nguyệt hư, Không phòng, Xích khẩu… – xấu cho hôn thú, cưới hỏi, đám hỏi nói chung cần tránh. Hoặc ngày có Thiên hỏa, Nguyệt phá, Địa phá… xấu cho khởi công xây dựng, động thổ, sửa chữa nhà cửa nói chung cần tránh. Khi tính làm việc đại sự, cần kiểm tra ngày Hoàng Đạo, Hắc Đạo. Xem công việc cụ thể nào, để tránh những sao xấu. Chọn các giờ Hoàng đạo để thực hiện (hoặc làm tượng trưng lấy giờ)

Khâm Châu

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Khâm Châu
—  Địa cấp thị  —
钦州市
Chuyển tự Trung văn
• Giản thể	钦州市
• Phồn thể	欽州市
• Bính âm	Qīnzhōu shì
Qinzhou
Vị trí tại Quảng Tây
Khâm Châu Vị trí tại Trung Quốc
Tọa độ: 21°57′50″B 108°37′11″Đ
Quốc gia	Trung Quốc
Khu tự trị	Choang Quảng Tây
Diện tích
• Địa cấp thị	4,187 mi2 (10.843 km2)
Dân số (2006)
• Địa cấp thị	3.100.000
• Mật độ	740/mi2 (290/km2)
• Vùng đô thị	944.000
Múi giờ	Giờ chuẩn Trung Quốc (UTC+8)
Mã bưu chính	535000
Biển số xe	桂N
Trang web	http://www.qinzhou.gov.cn/

Khâm Châu (钦州市) là một địa cấp thị thuộc tỉnh Quảng Tây, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Khâm Châu nằm bên vịnh Bắc Bộ. Khâm Châu có dân số 3,1 triệu người, diện tích 10.843 kilômét vuông. Khâm Châu trước đây thuộc tỉnh Quảng Đông.

Địa lý

Khâm Châu nằm ở phía nam Quảng Tây, trên vùng bờ biển thuộc vịnh Bắc Bộ. Phía bắc tiếp giáp với địa cấp thị Nam Ninh, phía tây tiếp giáp địa cấp thị Phòng Thành Cảng, phía đông tiếp giáp địa cấp thị Ngọc Lâm, phía đông bắc tiếp giáp Quý Cảng, phía đông nam giáp Bắc Hải. Nằm trong khoảng từ 20°54′ tới 22°41′ vĩ bắc, 107°27′ tới 109°56′ kinh đông. Đường bờ biển dài 311,44 km. Phía đông bắc và tây bắc có 2 dãy núi là Lục Vạn Đại Sơn và Thập Vạn Đại Sơn, với độ cao đều trên 1.000 m. Là hải cảng chủ yếu phục vụ cho xuất khẩu cho vùng duyên hải tây nam Trung Quốc.

Phân chia hành chính

Về mặt hành chính, địa cấp thị Khâm Châu được chia thành các đơn vị cấp huyện sau:

• Quận Khâm Nam (钦南区, Qīnnán Qū)
• Quận Khâm Bắc (钦北区, Qīnběi Qū)
• Huyện Linh Sơn (灵山县, Língshān Xiàn)
• Huyện Phố Bắc (浦北县, Pǔběi Xiàn)

Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây Lịch sử • Chính trị • Kinh tế Nam Ninh Thanh Tú  • Hưng Ninh  • Tây Hương Đường  • Lương Khánh  • Giang Nam  • Ung Ninh  • Vũ Minh  • Long An  • Mã Sơn  • Thượng Lâm  • Tân Dương  • Hoành Liễu Châu Thành Trung  • Ngư Phong  • Liễu Bắc  • Liễu Nam  • Liễu Giang  • Liễu Thành  • Lộc Trại  • Dung An  • Dung Thủy  • Tam Giang Quế Lâm Tượng Sơn  • Tú Phong  • Điệp Thái  • Thất Tinh  • Nhạn Sơn  • Lâm Quế  • Dương Sóc  • Linh Xuyên  • Toàn Châu  • Bình Lạc  • Hưng An  • Quán Dương  • Lệ Phố  • Tư Nguyên  • Vĩnh Phúc  • Long Thắng  • Cung Thành Ngô Châu Vạn Tú  • Trường Châu  • Long Vu  • Sầm Khê  • Thương Ngô  • Đằng  • Mông Sơn Bắc Hải Hải Thành  • Ngân Hải  • Thiết Sơn Cảng  • Hợp Phố Phòng Thành Cảng Cảng Khẩu  • Phòng Thành  • Đông Hưng  • Thượng Tư Khâm Châu Khâm Nam  • Khâm Bắc  • Linh Sơn  • Phố Bắc Quý Cảng Cảng Bắc  • Cảng Nam  • Đàm Đường  • Quế Bình  • Bình Nam Ngọc Lâm Ngọc Châu  • Bắc Lưu  • Dung  • Lục Xuyên  • Bác Bạch  • Hưng Nghiệp Bách Sắc Hữu Giang  • Lăng Vân  • Bình Quả  • Tây Lâm  • Lạc Nghiệp  • Đức Bảo  • Điền Lâm  • Điền Dương  • Tĩnh Tây  • Điền Đông  • Na Pha  • Long Lâm Hạ Châu Bát Bộ  • Chung Sơn  • Chiêu Bình  • Phú Xuyên Hà Trì Kim Thành Giang  • Nghi Châu  • Thiên Nga  • Phượng Sơn  • Nam Đan  • Đông Lan  • Đô An  • La Thành  • Ba Mã  • Hoàn Giang  • Đại Hóa Lai Tân Hưng Tân  • Hợp Sơn  • Tượng Châu  • Vũ Tuyên  • Hân Thành  • Kim Tú Sùng Tả Giang Châu  • Bằng Tường  • Ninh Minh  • Phù Tuy  • Long Châu  • Đại Tân  • Thiên Đẳng Xem thêm: Danh sách đơn vị cấp huyện Quảng Tây

Tham khảo

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Khâm Châu

Thể loại:

• Sơ khai hành chính Trung Quốc
• Thành phố tỉnh Quảng Tây

Chiến tranh Tống-Việt, 1075-1076

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(đổi hướng từ Chiến dịch đánh Tống, 1075-1076)

Chiến dịch đánh Tống 1075-1076 Một phần của Chiến tranh Tống – Việt, 1075-1077 Thời gian 27 tháng 10 năm 1075 – 1 tháng 3 năm 1076 Địa điểm Khâm Châu, Liêm Châu, Ung Châu thuộc Trung Quốc Kết quả Đại Việt chiến thắng Tham chiến Nhà Lý Đại Việt Nhà Tống Trung Quốc Chỉ huy Lý Thường Kiệt Lưu Kỷ Nùng Tông Đản Hoàng Kim Mãn Vi Thủ An Thân Cảnh Phúc Lưu Di Tô Giám  † Trương Thủ Tiết  † Trần Vĩnh Thái  † Thẩm Tông Cổ  † Phan Nhược Cốc  † Cổ Cấn Lặc Lực lượng 8[1]-10 vạn[2][3] 2.800 quân chính quy (thành Ung Châu)[1] 5.000 quân (toàn Ung Châu)[4] Khâm Châu: 500 quân[5] Liêm Châu: ít nhất 8.000 thổ binh[5] Không rõ số lượng[4] quân Quế Châu, Tân Châu, Bạch Châu, Dung Châu và các nơi khác Tổn thất Hơn 20.000 quân 70.000 [6]-100.000 quân và dân thiệt mạng[7] .

Chiến tranh Tống – Việt, 1075-1077

Chiến dịch đánh Tống 1075-1076 là tên gọi chiến dịch do tướng nhà Lý là Lý Thường Kiệt phát động nhằm tấn công quân Tống ở 3 châu dọc theo biên giới Tống – Việt năm 1075–1076.

Mục lục

• 1 Hoàn cảnh lịch sử
  • 1.1 Ý định nam tiến của Tống
  • 1.2 Đại Việt ra tay trước
• 2 Trận châu Khâm-châu Liêm
• 3 Phát “Phạt Tống lộ bố văn”
• 4 Trận Ung Châu
  • 4.1 Quân Lý vây thành
  • 4.2 Viện binh Quế Châu
  • 4.3 Quân Lý hạ thành
• 5 Đại Việt rút quân
• 6 Kết quả và ý nghĩa
• 7 Xem thêm
• 8 Tham khảo
• 9 Chú thích

Hoàn cảnh lịch sử

Năm 1010, Lý Công Uẩn lập ra nhà Lý. Để củng cố khu vực biên giới phía bắc, nhà Lý dùng chính sách gả công chúa cho các thủ lĩnh miền núi để gắn chặt mối quan hệ với họ. Trải qua 3 triều vua Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông và Lý Thánh Tông, nước Đại Việt phát triển ổn định, khá vững mạnh.

Ở phương bắc, nhà Tống từ khi thành lập (năm 960) đã phải khắc phục những hậu quả do thời chia cắt Ngũ đại Thập quốc để lại. Ngoài việc đánh dẹp các nước cát cứ, nhà Tống phải đối phó với nước Liêu của người Khiết Đan lớn mạnh ở phương bắc – quốc gia được vua nhà Hậu Tấn cắt cho 16 châu Yên Vân ở phía bắc từ năm 936 nên lãnh thổ bành trướng nhiều về phía Trung Quốc và thường nhân đó can thiệp vào trung nguyên. Đến thời Tống Thái Tông, dù dẹp hết các nước trong Thập quốc nhưng nguy cơ uy hiếp từ phía nhà Liêu vẫn luôn tiềm ẩn với nhà Tống.

Sang thời Tống Nhân Tông, nhà Tống lại bị thêm sự uy hiếp của nước Tây Hạ của người Đảng Hạng phía tây bắc mới nổi. Nhà Tống phải cống nộp nhiều của cải và bị mất nhiều phần lãnh thổ cho Liêu và Tây Hạ. Trong nước, triều Tống bị rối loạn bởi những cải cách của Vương An Thạch.

Chủ trương tiến đánh các nước phía nam Trung Quốc để giải tỏa các căng thẳng trở thành một chiến lược của nhà Tống.

Ý định nam tiến của Tống

Từ năm 1070, Vương An Thạch chú ý đến phương nam và muốn lập công ở ngoài biên, tâu lên vua Tống rằng:

“Giao Chỉ vừa đánh Chiêm Thành bị thất bại, quân không còn nổi một vạn, có thể lấy quân Ung Châu sang chiếm Giao Chỉ.”^[8].

Năm 1073, vua Tống Thần Tông phái Thẩm Khởi làm Quảng Tây kinh lược sứ lo việc xuất quân. Thẩm Khởi đặt các doanh trại, sửa đường tiếp tế, phủ dụ 52 động thuộc Ung Châu sung công các thuyền chở muối để tập thủy chiến.

Thẩm Khởi sau đó làm trái ý vua Tống, bị điều đi nơi khác và Lưu Di thay chức. Lưu Di được lệnh tăng cường binh lực, tiếp tục điểm dân, tích lương, đóng chiến thuyền, luyện tập thủy binh và cấm người Đại Việt sang đất Tống buôn bán vì sợ bị do thám.

Đặc biệt, nhà Tống đã biến Ung Châu thành một căn cứ xuất phát để đánh Đại Việt và giao cho Tô Giám, một viên tướng dày dặn kinh nghiệm trong cuộc chiến chống Nùng Trí Cao trước đây chỉ huy căn cứ này.

Đại Việt ra tay trước

Năm 1072 vua Lý Thánh Tông qua đời, thái tử Càn Đức mới 7 tuổi lên thay, tức là vua Lý Nhân Tông. Thái phi Ỷ Lan làm nhiếp chính, được sự phò tá của các đại thần Lý Thường Kiệt, Lý Đạo Thành nên tình hình quốc gia vẫn khá ổn định.

Tuy Tống cố gắng giữ bí mật, nhưng tình báo của Đại Việt vẫn nắm được ý đồ của quân Tống. Đặc biệt, năm 1073, một tiến sỹ nhà Tống là Từ Bá Tường vì không được trọng dụng nên đã thông báo với nhà Lý. Bởi thế Đại Việt đã nắm được khá đầy đủ tình hình chuẩn bị chiến tranh của nhà Tống.

Lúc này số quân Tống đang tập hợp ở các căn cứ Ung, Khâm, Liêm khoảng 10 vạn đang luyện tập, song chưa thể đánh ngay được vì số quân này là quân Hoa Nam vừa mới tuyển. Nhà Tống sẽ rút 45 ngàn cấm binh thiện chiến ở phương bắc để lập đạo quân chủ lực, thì việc đó làm chưa xong.^[9][10].

Trước tình hình đó, thái úy Đại Việt là Lý Thường Kiệt cho rằng:

Ngồi yên đợi giặc sao bằng đánh trước để bẻ gãy mũi nhọn của nó

Chủ trương thực hiện một chiến lược đánh đòn phủ đầu, Tiên phát chế nhân. Ông quyết định mở trận tiến công quy mô sang đất Tống^[11][12].

Trận châu Khâm-châu Liêm

Vị trí Khâm Châu tại Quảng Tây

Vị trí Ung Châu (ngày nay là Nam Ninh) tại Quảng Tây

Đại Việt đã huy động 10 vạn quân sang đánh phá căn cứ châu Ung của Tống, bao gồm cả lực lượng chính quy của triều đình lẫn quân của các thủ lĩnh dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc.

Đạo quân của triều đình ở phía Đông do đích thân Lý Thường Kiệt chỉ huy, gồm cả thủy lục quân xuất phát từ vùng Móng Cái ngày nay tiến vào đất Tống nhằm tới châu Khâm.

Còn đạo quân của các thủ lĩnh dân tộc thiểu số ở phía Tây đặt dưới sự chỉ huy của Tông Đản chia làm 4 mũi tiến vào đất Tống: Lưu Kỷ từ Quảng Nguyên (Cao Bằng), Hoàng Kim Mãn từ Môn Châu (Đông Khê – Cao Bằng), Thân Cảnh Phúc từ Quang Lang (Lạng Sơn) và Vi Thủ An từ Tô Mậu (Quảng Ninh) và nhắm tới châu Ung^[13]. Đạo quân phía Tây sẽ “dương Tây” để đạo quân phía Đông bất ngờ “kích Đông”.

Phòng ngự châu Ung gồm hai phần, tổng số có 5.000 quân^[4]. Giữ biên thuỳ Đại Việt và đóng quân trong thành: 2.000 quân đóng ở thành Ung, 3.000 chia đóng ở 5 trại tiếp giáp biên giới Đại Việt: Hoành Sơn, Thái Bình, Vĩnh Bình, Cổ Vạn, Thiên Long^[4]. Khâm Châu và Liêm Châu sát biển tiếp giáp Quảng Ninh và Lạng Sơn ngày nay, đặt viên Phòng biên tuần sứ cai quản đoàn quân Đằng Hải để hợp với quân của hai viên tuần kiểm, không quá 500 người, đóng ở hai trại: Như Tích giáp biên thuỳ châu Vĩnh Anh và Để Trạo ở cửa sông Khâm Châu.^[5]

Ngày 27 tháng 10 năm 1075, Vi Thủ An dẫn 700 quân từ Tô Mậu vào đánh Cổ Vạn, chiếm được trại Cổ Vạn. Tin tức đến tận ngày 21 tháng 12 mới tới được triều đình nhà Tống. Tiếp theo, các mũi quân phía Tây lần lượt đánh chiếm trại Vĩnh Bình, Thái Bình, các châu Tây Bình, châu Lộc, trại Hoành Sơn^[14][15].

Quân Tống bị thu hút vào phía Tây, nên lơ là phía Đông. Đã có người Khâm châu phát hiện và báo cho tướng giữ thành là Trần Vĩnh Thái nhưng Thái không tin. Khi có tin đạo quân phía Đông của Đại Việt đến tập kích, Thái vẫn thản nhiên bày tiệc uống rượu. Quân Tống đã không chống đỡ nổi. Ngày 30 tháng 12 năm 1075, châu Khâm bị chiếm, Trần Vĩnh Thái và các thủ hạ Văn Lương, Ngô Phúc, Tưởng Cẩn, Tống Đạo đều bị bắt và bị giết. Quân Lý không phải giao phong một trận nào, lấy hết của cải mang đi^[14]. Người dân địa phương của Bắc Tống dù sau này thương Thái bị giết mà lập đền thờ nhưng vẫn chê cười Thái là người ngu muội; hễ thấy ai không thông tuệ thì gọi là Trần Thừa Chỉ (Thừa chỉ là hàm chức của Vĩnh Thái)^[16].

Nghe tin Khâm châu thất thủ, quân Tống ở Liêm châu cố phòng bị nhưng không chống nổi. Ngày 2 tháng 1 năm 1076, châu Liêm thất thủ^[14][15] Chúa các trại Như Tích và Để Trạo đều tử trận. Phía Tống bị bắt tới 8.000 tù binh dùng để đưa đồ vật cướp được xuống thuyền sau cũng đem giết hết. Quan trấn thủ châu Khâm là Lỗ Khánh Tôn và các thủ hạ Lương Sở, Chu Tông Thích, Ngô Tông Lập đều bị giết.

Sau đó, Lý Thường Kiệt dẫn quân đến châu Ung cùng đạo quân phía Tây quyết tâm hạ thành châu Ung.

Phát “Phạt Tống lộ bố văn”

Bài chi tiết: Phạt Tống lộ bố văn

Lý Thường Kiệt kéo quân tiến sâu vào nội địa. Phía Tống không còn quân cản đường quân Lý kéo đến thành Ung châu^[17]. Nhưng Lý Thường Kiệt vẫn lo ngại dân Tống sẽ cản đường về của quân Lý, do đó nhằm phô trương danh nghĩa cuộc bắc phạt, Lý Thường Kiệt viết Phạt Tống lộ bố văn và sai yết ở dọc đường để kể tội nhà Tống.

Dân Tống thấy lời tuyên cáo đều vui mừng đồng tình, mang rượu thịt ra khao quân Lý. Từ đó mỗi khi dân Tống thấy cờ hiệu Lý Thường Kiệt từ xa đều nói đó là quân của cha họ Lý người nước Nam và cùng nhau bày án bái phục trên đường. Do đó uy danh quân Lý lan rất xa^[17].

Trận Ung Châu

Quân Lý vây thành

Tô Giám

Ngày 10 tháng 12, Tông Đản kéo đến Ung Châu. Cánh quân chiếm được Khâm Châu tiến lên Ung Châu. Cánh chiếm được Liêm Châu tiến sang miền Đông Bắc chiếm châu Bạch^[18].

Nửa tháng sau Ty kinh lược Quảng Tây mới hay tin về cuộc tấn công này để thông báo về triều. Vua tôi nhà Tống hết sức bối rối. Rồi nhiều nơi khác bị mất lại được cáo cấp về, nhà Tống càng hoang mang, sau đó có lệnh của Tống Thần Tông cho Quảng Châu, Quảng Tây phải cố thủ ở các nơi hiểm yếu nhất, vận chuyển tiền, vải, lương thực để khỏi lọt vào tay quân Lý, cách chức Lưu Di, cử Thạch Giám thay coi Quế Châu và đưa viện binh tới các thị trấn đang bị uy hiếp.

Ngày 18 tháng 1 năm 1076, đạo quan của Lý Thường Kiệt cũng tới thành Ung. Mấy vạn quân của Lý Thường Kiệt, Lưu Kỷ và các tù trưởng khác vây thành Ung vài vòng kín như bưng. Tướng giữ thành là Tô Giám thấy thế quân Đại Việt mạnh nên đã áp dụng triệt để chính sách cố thủ để chờ viện quân, tính chỉ hai tuần lễ có thể đến nơi. Tô Giám ban đầu tin rằng Ung Châu cách Quế Châu chỉ có 14 ngày đường, nên viện binh thế nào cũng sẽ đến kịp cho nên đóng cửa thành cố thủ. Kiểm điểm binh lương, trong thành Ung lúc ấy chỉ có 2.800 quân. Dân thành Ung tất cả được gần 6 vạn người bấy giờ sợ hãi đạp nhau mà chạy. Ông đem hết công nhu (tiền công) phát hết cho dân khích lệ mọi người vững lòng, kiên trí. Kẻ nào bỏ trốn phải tội theo quân lệnh (Địch Tích là một bộ hạ dưới trướng của Tô Giám bị chém trong trường hợp này). Ông còn phao tin viện binh không còn xa thành là bao nhiêu.

Trước đó con Tô Giám là Tử Nguyên làm quan ở Quế Châu đem gia đình đến thăm cha, lúc sắp trở về thì thành Ung bị vây, Tô Giám lại bắt Tử Nguyên để vợ con ở lại chỉ được về Quế Châu một mình, vì sợ nếu để người nhà đi đông thì nhân dân cũng bỏ trốn hết.

Viện binh Quế Châu

Lúc này Lưu Di giữ Quế Châu nghe tin thành Ung bị nguy liền phái Trương Thủ Tiết đem quân đi cứu. Thủ Tiết nghe tin quân Lý đông và mạnh, không dám tiến thẳng đến Ung châu, đi vòng theo đường Quý Châu tới Tân Châu rồi hạ trại ở Khang Hòa nghe ngóng.

Ung Châu bị vây gấp quá, Tô Giám cho người mang lạp thư – thư viết vào giấy rồi bọc trong nến – mà ngậm vào miệng phá vòng vây ra báo cho Tống Cầu ở Quế Châu. Tống Cầu giục Trương Thủ Tiết đi gấp. Tiết bất đắc dĩ kéo quân đi, đến núi Hỏa Giáp^[19] rồi ra giữ ải Côn Lôn giữa châu Tân và châu Ung, cách Ung 40 km.

Lý Thường Kiệt biết tin viện binh Tống đến, bèn cho quân đón đánh. Ngày 4 tháng Giêng âm lịch, tức ngày 11 tháng 2 năm 1076, quân Lý kéo thẳng đến ải Côn Lôn, quân Tống hốt hoảng bỏ chạy. Trương Thủ Tiết, Nguyên Dụ, Trương Biện, Hứa Dự, Vương Trấn là các chỉ huy của lực lượng viện binh nhà Tống đều bị giết tại trận. Nhiều quân sĩ Tống đầu hàng quân Lý^[16].

Quân Lý hạ thành

Thành Ung châu vững chắc, chính Vương An Thạch tin rằng quân Lý sẽ không phá nổi.

Để công phá Ung Châu, mấy vạn quân Lý bắc thang mây để leo thành. Quân Tống dùng đuốc mà đốt nên không thể bắc gần được. Lý Thường Kiệt lại dùng tên độc mà bắn, người ngựa trên thành chết nằm gối lên nhau. Quân Tống dùng thần tư (một loại nỏ) ra bắn. Thành cao và chắc, quân Lý đánh phá hơn 40 ngày không hạ được. Có tù bình bên Tống hiến kế với Lý Thường Kiệt dùng phép thổ công, tức là chèo qua bao đất vào thành. Quân Đại Việt liền lấy túi cho đất vào, cứ thế đắp vào chân thành. Khi các bao đất cao lên, quân Lý theo đó mà leo lên mặt thành. Lý Thường Kiệt theo đó mà tiến đánh.

Ngày 1 tháng 3 năm 1076, sau 42 ngày kiên cường kháng cự^[20], thành Ung thất thủ. Tô Giám cố gắng đốc thúc cùng bọn tàn quân chiến đấu đến phút cuối cùng. Khi đã kiệt sức ông cho 36 thân nhân tự sát rồi tự thiêu mà chết. Không tìm thấy Tô Giám, quân Đại Việt giết hết dân trong thành, tổng cộng hơn 50.000 người^[20]. Trận này quân Lý bị thiệt hại 15.000 quân, cùng một số voi chiến^[21].

Đại Việt rút quân

Lấy xong Ung châu, Lý Thường Kiệt kéo quân lên phía bắc, tỏ ý muốn đánh tiếp Tân châu. Tướng giữ Tân châu nhà Tống là Cổ Cắn Lặc nghe tin, sợ hãi bỏ thành chạy.

Lý Thường Kiệt ra lệnh tiêu hủy thành lũy, phá kho tàng dự trữ trong vùng Tả Giang và lấy đá lấp sông chặn đường cứu viện của quân Tống^[22].

Liệu chừng đại quân Tống từ phương bắc sắp kéo xuống, nếu tiến gấp có thể qua vùng khê động đánh vào châu Quảng Nguyên của Đại Việt, mà quân Lý công phá thành Ung châu hơn 1 tháng đã mệt mỏi, Lý Thường Kiệt quyết định thu quân trở về Đại Việt để lo bố phòng.

Tháng 3 năm 1076, quân Lý rút khỏi Ung châu.

Kết quả và ý nghĩa

Nhà Tống chủ trương tập trung căn cứ hậu cần tại các cứ điểm phía nam để chuẩn bị đánh Đại Việt. Nhà Lý đánh phá các châu Liêm, Khâm và Ung, đốt hết các trại Vĩnh Bình, Thái Bình, Thiên Long, Cổ Vạn đã đạt được mục tiêu ra quân chặn thế mạnh của Tống.

Sau thất bại này, cả Tống Thần Tông và Vương An Thạch đều quy lỗi cho các tướng dưới quyền. Thẩm Khởi và Lưu Di bị truy xét tội trạng. Vương An Thạch viết trong Tư kỷ:

Vua sai Khởi kinh chế kín việc Giao Chỉ, các đại thần không hay. Phàm Khởi tâu xin gì, vua cũng nghe.

Nhưng Tống Thần Tông từ chối việc từng sai Thẩm Khởi chuẩn bị đánh Đại Việt, tự tay viết chiếu nói:

Trước Thẩm Khởi ở Quảng Tây nói dối là nhận được mật chỉ của triều đình bảo soạn đánh Giao Chỉ^[23]

Cả Tống Thần Tông và Vương An Thạch đều hối tiếc vì không đánh Đại Việt sớm, ngay khi Lý Nhân Tông mới lên ngôi. Sau khi Ung châu thất thủ, phía nhà Tống thừa nhận không còn cơ hội “đánh úp Giao Chỉ” nhưng vẫn chuẩn bị kế hoạch phục thù.

Nhà nghiên cứu Hoàng Xuân Hãn cho rằng:

Tống tiếc rẻ không đánh Đại Việt trước, nhưng không biết rằng sở dĩ Tống bị đánh trước vì dự định đánh Đại Việt. Trong cuộc chiến này, phía Đại Việt nhờ có Lý Thường Kiệt chủ động đi bước trước nên đã giành thắng lợi hoàn toàn và tránh khỏi được thất bại về sau (trong toàn cuộc chiến với Tống)^[24].

Xem thêm

• Nhà Lý
• Lý Thường Kiệt
• Lý Nhân Tông
• Nùng Tông Đản
• Phạt Tống lộ bố văn
• Chiến tranh Tống – Việt, 1075-1077

Tham khảo

• Đại Việt sử lược
• Đại Việt sử ký toàn thư
• Hoàng Xuân Hãn (1996), Lý Thường Kiệt, lịch sử ngoại giao và tông giáo triều Lý, Nhà xuất bản Hà Nội
• Phạm Văn Sơn, Việt Sử Toàn Thư – bản điện tử
• Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2003), Lịch sử quân sự Việt Nam, tập 3, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia
• Tống Sử
• Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược – bản điện tử

Chú thích

1. ^ ^{a ă} Tống sử: Quyển 446, Liệt truyện 205: Tô Giám truyện
2. ^ Đại Việt Sử Lược, Quyển II, Vua Nhân Tông, trích: “Nhà vua biết vậy, bèn trước tiên cho xuất phát các đạo binh gồm 100.000 người, chia làm hai đạo như sau: Sai Nguyễn Thường Kiệt lãnh đạo thủy quân xuất phát từ Vĩnh Yên tiến đến Châu Khâm, châu Liêm (hai châu đều thuộc tỉnh Quảng Đông- ND). Tông Đản lãnh đạo lục quân xuất phát từ Vĩnh Bình tiến đánh Châu Ung (tức là thành Nam Ninh thuộc tỉnh Quảng Tây- ND).”
3. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, bản kỷ quyển 3
4. ^ ^{a ă â b} Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2003), sách đã dẫn, tr 237. Lỗi chú thích: Thẻ <ref> không hợp lệ: tên “VLSQS237” được định rõ nhiều lần, mỗi lần có nội dung khác
5. ^ ^{a ă â} Hà Hữu Nga (2000), Hạ Long Lịch Sử, Ban quản lý Vịnh Hạ Long xuất bản, tr.102-103.
6. ^ Phạm Văn Sơn. Việt Sử Toàn Thư, tr. 148-150
7. ^ Đại Việt sử lược
8. ^ Phạm Văn Sơn, Việt Sử Toàn Thư, tr 146
9. ^ Hoàn Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 165
10. ^ Phạm Hồng Sơn, Viện quân sự cấp cao, Nghệ thuật đánh giặc giữ nước của dân tộc Việt Nam, 1990, tr10
11. ^ Phạm Hồng Sơn, Viện quân sự cấp cao, Nghệ thuật đánh giặc giữ nước của dân tộc Việt Nam, 1990, tr 10
12. ^ Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2003), sách đã dẫn, tr 238.
13. ^ Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, sách đã dẫn, tr 241.
14. ^ ^{a ă â} Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 172
15. ^ ^{a ă} Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, sách đã dẫn, tr 242. 
16. ^ ^{a ă} Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 173
17. ^ ^{a ă} Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 174
18. ^ Việt Sử Toàn Thư, tr 148
19. ^ Có sách nói là núi Đại Giáp.
20. ^ ^{a ă} Đại Việt Sử Lược-Quyển II
21. ^ Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 183
22. ^ Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, sách đã dẫn, tr 245.
23. ^ Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 189
24. ^ Hoàng Xuân Hãn, sách đã dẫn, tr 192

Nhà Lý (1010-1225)

Thể loại:

• 1075
• 1076
• Chiến tranh Tống-Việt

Trận Bô Cô

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Trận Bô Cô Một phần của Chiến tranh Minh-Việt (1407-1414) Thời gian 30 tháng 12 năm 1408 (14 tháng 12 ÂL) Địa điểm Bến Bô Cô, xã Hiếu Cổ, huyện Vọng Doanh (nay thuộc xã Yên Bằng, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định) Kết quả Quân Hậu Trần chiến thắng Tham chiến Quân khởi nghĩa Nhà Hậu Trần Nhà Minh Chỉ huy Giản Định Đế Đặng Tất Đặng Dung Mộc Thạnh Lưu Tuấn † Lữ Nghị † Lưu Dục † Liễu Tông † Lực lượng không rõ ~60.000 quân (số liệu của sử Trung Quốc)[1] Tổn thất không rõ 100.000 (số liệu của sử Việt Nam)[2]. .

Trận Bô Cô hay Bồ Cô diễn ra vào ngày 30 tháng 12 năm 1408 (tức 14 tháng 12 năm Mậu Tý) tại bến Bô Cô, thuộc tỉnh Nam Định ngày nay. Đây có lẽ là trận đánh lớn nhất trong cuộc chiến giữa nhà Minh và nhà Hậu Trần. Quân Minh do Chinh Di tướng quân Mộc Thạnh chỉ huy đã bị quân nhà Hậu Trần đánh bại.

Mục lục

• 1 Bối cảnh
• 2 Lực lượng
• 3 Diễn biến
• 4 Ý nghĩa và hậu quả
• 5 Tài liệu tham khảo
• 6 Chú thích

Bối cảnh

Giữa năm 1407, nhà Hồ bị quân Minh đánh bại. Nước Đại Ngu bị diệt và bị quân Minh chiếm đóng. Tuy ban đầu dùng danh nghĩa giúp nhà Trần chống nhà Hồ nhưng khi chiếm được Đại Ngu, Minh Thành Tổ lại hạ lệnh lùng bắt con cháu họ Trần và biến Đại Ngu thành quận Giao Chỉ nội thuộc Trung Quốc. Sự đô hộ tàn bạo của nhà Minh đã dẫn đến việc nhân dân Đại Việt nổi dậy mong muốn giành lại độc lập, hàng loạt các cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ nổi ra trên phạm vi cả nước.^[3]

Tháng 11 năm 1407, Trần Triệu Cơ tôn tông thất nhà Trần cũ là Trần Ngỗi lên làm vua, lập lại nhà Trần tại Yên Mô (Ninh Bình), dấy binh chống lại quân Minh.

Thời gian đầu, nhà Hậu Trần yếu thế và bị mãnh tướng Trương Phụ nhà Minh đánh bại, quân Hậu Trần phải rút vào Hóa châu. Ngay lúc đó, chiến tranh giữa nước Minh và các bộ tộc Bắc Nguyên lại bùng phát dữ dội. Trương Phụ đã nhận được lệnh triệu hồi, cùng Mộc Thạnh rút về Đông Quan (Hà Nội) rồi phải mang đại quân về nước, giao quyền đánh dẹp lại cho các tướng người Hán và các hàng tướng người Việt.

Nắm bắt thời cơ, nhà Hậu Trần mở đợt tấn công mới đánh thẳng ra Nghệ An, sau đó đến cuối năm 1408 thì tiến chiếm toàn bộ các vùng Thanh Hóa, Nghệ An, Diễn Châu, Tân Bình, Thuận Hóa. Theo lệnh của Giản Định Đế, Đặng Tất mang toàn quân tấn công ra bắc. Khi quân Hậu Trần đến Tràng An thì rất đông hào kiệt ra hưởng ứng.

Cùng lúc, quân tiếp viện của Mộc Thạnh lại kéo sang họp cùng số quân ở thành Đông Quan tiến về hướng nam. Quân Giản Định đế sau khi giải phóng được một vùng rộng lớn thì cũng ra sức dưỡng quân, tuyển quân, trữ lương, rèn khí cụ, đóng chiến thuyền.

Lực lượng

Sử sách không ghi rõ số quân nhà Hậu Trần, chỉ ghi khi quân Hậu Trần gồm 5 trấn từ Thanh Hóa đến Thuận Hóa và khi ra đến Tràng An thì số người theo rất đông^[2].

Về lực lượng quân Minh, sử Trung Quốc ghi nhận gồm đạo quân viện binh của Chinh Di tướng quân Mộc Thanh và Thượng thư Bộ Binh Lưu Tuấn là 4 vạn; còn quân của Đô ty Lã Nghị ở Giao Chỉ là 2 vạn quân^[1]. Sử Việt Nam cũng ghi chép khác nhau, Đại Việt sử ký toàn thư cho rằng quân Minh có ít nhất 10 vạn người, trong đó đạo viện binh của Mộc Thạnh là 5 vạn^[2], còn Việt sử tiêu án không ghi số quân Minh, Khâm định Việt sử thông giám cương mục ghi số quân viện binh của Mộc Thạnh là 4 vạn^[4].

Diễn biến

Chi tiết về trận đánh được các sách sử mô tả rất sơ sài. Theo mô tả trong sử sách, đạo quân viện binh của Mộc Thạnh từ Vân Nam kéo sang, hợp với quân của Lã Nghị và tiến đến Bô Cô. Phía quân Hậu Trần được mô tả là “quân ngũ nghiêm chỉnh”^[5] hay “quân dung nghiêm chỉnh”^[2], dưới quyền chỉ huy của Quốc công Đặng Tất, có vua Giản Định cùng đi thân chinh, tiến từ Tràng An đến Bô Cô và chạm trán quân Minh.

Cả quân Hậu Trần và quân Minh đều chia ra hai cánh thủy và bộ cầm cự với nhau^[4].

Nhân lúc gió to và nước triều thổi mạnh, Giản Định Đế và Đặng Tất lệnh cho quân sĩ đóng cọc để giữ và đắp lũy hai bên bờ. Mộc Thạnh chia quân thủy bộ để chống lại hai cánh quân Hậu Trần^[5].

Hai bên giáp chiến ác liệt, vua Giản Định Đế tự mình cầm dùi đánh trống khích lệ tướng sĩ, thúc các cánh quân Hậu Trần xông vào trận^[4][5]. Hai bên giao chiến từ giờ Tỵ (khoảng 11 giờ) đến giờ Thân (16 giờ)^[2]. Sử sách Việt Nam ghi nhận quân Hậu Trần chém được Binh bộ thượng thư là Lưu Tuấn, Đô ty Lã Nghị^[2][4] và Tham chính ty Bố Chính Giao Chỉ là Lưu Dục^[5]. Sử Trung Quốc cho rằng Lưu Tuấn không phải tử trận mà đã thắt cổ tự vẫn trong lúc bị vây hãm^[6].

Quân Minh đại bại, Mộc Thạnh dẫn tàn quân chạy vội vào thành Cổ Lộng gần đó^[2].

Về thiệt hại của quân Minh, Đại Việt sử ký toàn thư ghi là 10 vạn người^[2], nhưng các sử gia hiện đại căn cứ theo số quân Minh cũ và mới chỉ có khoảng 6 vạn nên cho rằng con số của Toàn thư mang tính khuếch trương^[7]. Các sách Việt sử tiêu án và Khâm định Việt sử thông giám cương mục không ghi thiệt hại của quân Minh. Riêng Đại Việt sử ký tiền biên của Ngô Thì Sĩ thận trọng hơn, cho rằng có trên 10 vạn quân Minh tham chiến, gần như toàn bộ bị giết và tan vỡ chạy^[8].

Không có tài liệu nào nói về thiệt hại của quân Hậu Trần.

Ý nghĩa và hậu quả

Trận Bô Cô là trận thắng lớn nhất của quân Hậu Trần. Một bộ phận lớn quân Minh đồn trú và viện binh sang Giao Chỉ đã bị tiêu diệt^[7].

Trước thời cơ lớn, Giản Định Đế muốn nhân đà thắng lợi đánh ngay vào lấy Đông Quan, nhưng Đặng Tất lại chủ trương đánh xong số quân địch còn sót lại rồi mới tiến. Vua tôi bàn mãi chưa quyết định được, viện binh quân Minh ở Đông Quan đã tiếp ứng cho Mộc Thạnh chạy về cố thủ Đông Quan. Đặng Tất chia quân vây các thành và gửi hịch đi các lộ kêu gọi hưởng ứng đánh quân Minh^[2]

Do bất đồng về sách lược, vua Giản Định không bằng lòng với Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân, nội bộ vua tôi nhà hậu Trần trở nên chia rẽ. Vài tháng sau, sau khi nghe theo lời gièm pha, vua Giản Định sợ uy tín của hai người quá cao, lại nghi ngờ hai tướng “có ý khác” nên tháng 3 năm 1409, vua Giản Định giết chết Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân.^[9]

Hai người con hai ông là Đặng Dung và Nguyễn Cảnh Dị bất bình vì cha bị giết oan, bỏ đi lập Trần Quý Khoáng làm vua, tức là Trần Trùng Quang Đế.^[9]

Vì bất đồng ý kiến về chiến thuật sau trận đánh, nhà Hậu Trần đã không tận dụng được trận thắng lớn để đánh quân Minh mà cuối cùng lại chia rẽ và tự suy yếu.

Tài liệu tham khảo

• Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 9
• Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, quyển VII
• Việt Nam sử lược
• Viện sử học (2007), Lịch sử Việt Nam, tập 3, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
• Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký tiền biên, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin
• Minh thực lục – Quan hệ Trung Quốc – Việt Nam thế kỷ 14-17, Hồ Bạch Thảo dịch, Nhà xuất bản Hà Nội, 2010

Chú thích

1. ^ ^{a ă} Viện sử học, sách đã dẫn, tr 81. Dẫn theo Minh sử
2. ^ ^{a ă â b c d đ e ê} Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 9
3. ^ Trần Trọng Kim, tr. 78
4. ^ ^{a ă â b} Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Chính biên quyển 12
5. ^ ^{a ă â b} Ngô Thì Sĩ, sách đã dẫn, tr 642
6. ^ Minh Thực lục, tập 1, tr 317
7. ^ ^{a ă} Viện Sử học, sách đã dẫn, tr 82
8. ^ Ngô Thì Sĩ, sách đã dẫn, tr 642: “quân cũ và mới hơn 10 vạn người chết, tan chạy gần hết”
9. ^ ^{a ă} Trần Trọng Kim, tr. 79

Thể loại:

• Xung đột năm 1408
• Trận đánh liên quan tới Việt Nam
• Nhà Hậu Trần

Chiến dịch Linebacker II

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Chiến dịch Linebacker II Một phần của Chiến tranh Việt Nam Máy bay ném bom chiến lược B-52 đang ném bom rải thảm . Thời gian Từ 18 tháng 12 đến 30 tháng 12 năm 1972 Địa điểm Miền Bắc Việt Nam: Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên, Hà Bắc, Lạng Sơn. Kết quả Chiến thắng của VNDCCH buộc Mỹ nối lại đàm phán tại Paris, dẫn đến ký kết Hiệp định Paris với nội dung về cơ bản không khác với bản đã ký tắt vào tháng 10 năm 1972 – bản mà Hoa Kỳ đã từ chối ký kết. Tham chiến Không lực Hoa Kỳ Quân đội Nhân dân Việt Nam Chỉ huy John Dale Ryan John W. Vogt Jr Văn Tiến Dũng Phùng Thế Tài Lê Văn Tri Lực lượng 197 đến 207 máy bay ném bom chiến lược B-52, 14 liên đội không quân chiến thuật gồm 1.077 máy bay các loại từ 3 căn cứ không quân và 6 tàu sân bay[1] Lực lượng phòng không và không quân và dân quân (trong đó có 23 tiểu đoàn tên lửa SA-2 và khoảng 50 máy bay tiêm kích MiG).[2] Tổn thất Số liệu từ Hoa Kỳ:[3] 12 phi cơ chiến thuật bị bắn rơi 16 B-52 bị bắn rơi 4 B-52 bị hư hại nặng 5 B-52 bị hư hại trung bình 43 tử thương 49 bị bắt làm tù binh[3][4] Số liệu của Việt Nam:[5] 81 phi cơ bị bắn rơi gồm có 34 B-52 (16 rơi tại chỗ) và 5 F-111[6] 1.624 thường dân thiệt mạng Thương vong về quân sự không rõ[7]3 MiG-21 bị bắn rơi[8] .

[hiện] x t s Chiến dịch trong Chiến tranh Việt Nam

Chiến dịch Linebacker II là chiến dịch quân sự cuối cùng của Hoa Kỳ chống lại Việt Nam Dân chủ Cộng hoà trong Chiến tranh Việt Nam, từ 18 tháng 12 đến 30 tháng 12 năm 1972 sau khi Hội nghị Paris bế tắc và đổ vỡ do hai phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ bất đồng về các điều khoản trong hiệp định.

Chiến dịch này là sự nối tiếp của chiến dịch ném bom Linebacker diễn ra từ tháng 5 đến tháng 10 năm 1972, ngoại trừ điểm khác biệt lớn là lần này trọng tâm sẽ là các cuộc tấn công dồn dập bằng máy bay ném bom chiến lược B-52 thay vì các máy bay ném bom chiến thuật và mục đích là dùng sức mạnh và biện pháp không hạn chế đánh thẳng vào các trung tâm đầu não của Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Tại chiến dịch này Hoa Kỳ đã sử dụng lực lượng không quân chiến lược với B-52 làm nòng cốt ném bom rải thảm huỷ diệt xuống Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên và các mục tiêu khác liên tục trong 12 ngày đêm. Đây là những cuộc ném bom dữ dội nhất trong Chiến tranh Việt Nam và là một trong những cuộc tập kích có cường độ cao nhất trong lịch sử các cuộc chiến tranh. Trong 12 ngày, Mỹ đã thả hơn 36.000 tấn bom, vượt quá khối lượng bom đã ném trong toàn bộ thời kì từ 1969 đến 1971.^[9]

Cuộc ném bom tuy có gây những tổn thất nặng nề cho phía Việt Nam Dân chủ Cộng hoà nhưng đã không làm thay đổi được lập trường của lãnh đạo nước này về vấn đề cơ bản của hiệp định hoà bình, đồng thời nó gây một làn sóng bất bình lớn của người Mỹ, dư luận và chính giới của các nước trên thế giới trong đó có cả các đồng minh lâu dài của Hoa Kỳ, uy tín của Chính phủ Hoa kỳ bị xuống thấp nghiêm trọng. Bị phản đối trong nước, bị cô lập trên trường quốc tế, gặp phải sự chống trả hiệu quả gây thiệt hại lớn cho lực lượng không quân chiến lược, lại không thể buộc đối phương thay đổi lập trường, Tổng thống Richard Nixon đã phải ra lệnh chấm dứt chiến dịch vào ngày 30 tháng 12, đề nghị nối lại đàm phán tại Paris và cuối cùng nhanh chóng ký kết Hiệp định Paris trên cơ sở dự thảo mà phía Mỹ trước đó đã từ chối ký kết. Sau chiến dịch ném bom khí thế, lòng tự hào trong Quân đội nhân dân Việt Nam và người dân tại miền Bắc Việt Nam lên rất cao: họ đã đánh thắng được “thần tượng B-52”, đó là những cơ sở để phía Việt Nam Dân chủ Cộng hoà coi chiến dịch này là một thắng lợi to lớn của họ.

Chiến dịch này còn có một ý nghĩa tâm lý nặng nề cho giới quân sự Hoa Kỳ: đây là chiến dịch mà phía Mỹ đã chủ động lựa chọn mục tiêu, thời điểm, phương thức chiến đấu và đặc biệt là sử dụng sở trường của mình để chống lại sở đoản của đối phương (trình độ khoa học công nghệ), một cuộc đấu mà đối phương sẽ không thể sử dụng yếu tố “du kích” – một cách hình tượng: phía Mỹ thách đấu và được quyền lựa chọn vũ khí và đã thất bại.

Chiến dịch này cũng cho thấy điểm yếu của vũ khí máy bay ném bom chiến lược của Hoa Kỳ: một trong những vũ khí chiến lược dùng để chống chọi đối thủ tiềm tàng xứng tầm là Liên Xô cho một cuộc chiến tranh công nghệ cao đã thể hiện điểm yếu ngay khi đối phương có trình độ kinh tế, quân sự, khoa học – công nghệ kém hơn nhiều và vũ khí chống trả chưa phải là loại cao cấp của đối phương (vào thời điểm 1972, tên lửa SA-2 mà Việt Nam sử dụng đã bị Liên Xô thay thế bằng SA-4 và SA-5 mạnh hơn nhiều). Ngay sau Chiến tranh Việt Nam, vì lý do này Hoa Kỳ đã phải nỗ lực rất cao trong chạy đua vũ trang trong lĩnh vực máy bay ném bom mà ngày nay đã có kết quả là các máy bay ném bom B-1 Lancer và B-2 Spirit tàng hình.^{[cần dẫn nguồn]}

Ở Việt Nam sự kiện này thường được gọi là “12 ngày đêm” và báo chí, truyền thông hay dùng hình tượng “Điện Biên Phủ trên không” để nhấn mạnh ý nghĩa thắng lợi cuối cùng và to lớn của sự kiện.

Mục lục

• 1 Mục tiêu của các bên
  • 1.1 Hoa Kỳ
  • 1.2 Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
• 2 Lực lượng
  • 2.1 Không lực Hoa Kỳ
  • 2.2 Quân đội nhân dân Việt Nam
    • 2.2.1 Phòng không
    • 2.2.2 Không quân
    • 2.2.3 Radar cảnh giới quốc gia
    • 2.2.4 Dân quân tự vệ phòng không
• 3 Chiến thuật của các bên
  • 3.1 Không quân Mỹ
  • 3.2 Quân đội nhân dân Việt Nam
• 4 Diễn biến
  • 4.1 Ngày 18/12/1972
  • 4.2 Ngày 21/12/1972
  • 4.3 Ngày 27/12/1972
  • 4.4 Ngày 28/12/1972
• 5 Kết quả
• 6 Sự phản đối của quốc tế
• 7 Đánh giá
• 8 Tưởng nhớ
• 9 Chú thích
• 10 Liên kết ngoài
• 11 Xem thêm

Mục tiêu của các bên

Hoa Kỳ

Sau thất bại của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa trong chiến dịch Lam Sơn 719, quân đội Nhân dân Việt Nam tại miền Nam liên tục mở các cuộc tấn công vào các căn cứ và vị trí chiến lược của Việt Nam Cộng Hòa qua chiến dịch Xuân Hè 1972, làm thất bại kế hoạch Việt Nam hóa chiến tranh của Mỹ. Nhằm giữ thể diện của một siêu cường quân sự và để rút quân trong danh dự, Hoa Kỳ đã tiến hành chiến dịch đánh bom lần cuối này với ý định “đưa miền Bắc về thời kỳ đồ đá”, giảm bớt sự hỗ trợ quân sự của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cho chiến trường miền Nam.

Tại Paris đầu tháng 12, cuộc đàm phán Việt Nam – Hoa Kỳ một lần nữa lâm vào bế tắc. Việt Nam Cộng hòa (vốn không tham gia họp kín để đàm phán về điều khoản hiệp định) ra sức phản đối bản dự thảo hiệp định, theo đó Quân đội Nhân dân Việt Nam được giữ những vị trí của họ tại miền Nam. Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu cho rằng Hoa Kỳ làm vậy là để rũ bỏ trách nhiệm với họ. Nixon không muốn mang tiếng là đã bỏ mặc Việt Nam Cộng hòa, nên phía Hoa Kỳ đòi thay đổi lại nội dung cốt lõi nhất của dự thảo hiệp định, đó là về quy chế của Quân đội Nhân dân Việt Nam tại chiến trường miền Nam Việt Nam. Theo đó, Hoa Kỳ muốn “có đi có lại”, khi quân Mỹ rút khỏi Việt Nam thì quân Giải phóng cũng phải rút khỏi miền Nam Việt Nam. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không chấp nhận, vì đề nghị như vậy đặt họ ngang hàng với “kẻ xâm lược“ là Mỹ, đồng thời sẽ khiến quân Giải phóng gặp rất nhiều khó khăn sau này.

Ngày 4 đến 13 tháng 12, đàm phán tiếp tục tại Paris suôn sẻ cho đến khi phía Mỹ một lần nữa lật lại vấn đề cốt lõi: quy chế của lực lượng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, và nêu vấn đề khu phi quân sự. Phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phản ứng bùng nổ bằng cách thu hồi các nhượng bộ từ các buổi họp trước đó và đưa ra đòi hỏi mới, trong đó có việc lật lại vấn đề cơ bản về trao trả tù binh Mỹ. Tháng 10, phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã đồng ý trao trả tù binh Mỹ vô điều kiện trong vòng 60 ngày. Nay họ muốn gắn việc trao trả tù binh với việc thả hàng ngàn tù chính trị tại Nam Việt Nam – một vấn đề mà họ đã từng đồng ý dành nó cho các thương thảo cụ thể sau này giữa các bên Việt Nam. Nixon triệu hồi Kissinger về Mỹ và ngừng đàm phán.^[10]

Ngày 5 tháng 12, Nixon điện cho Kissinger: “Hãy để một chỗ hở ở cửa cho cuộc họp tiếp. Tôi có thể sẵn sàng cho phép ném bom ồ ạt miền Bắc Việt Nam trong thời gian nghỉ ngơi đó”^[11] (ám chỉ kỳ nghỉ lễ Giáng Sinh). Đêm 12 tháng 12, Chánh văn phòng Nhà trắng Heizman thừa uỷ quyền của Richard Nixon gửi một bức điện cho Kissinger có đoạn viết: “Chúng ta cần tránh làm bất cứ điều gì có vẻ như là chúng ta phá vỡ thương lượng một cách đột ngột. Nếu xảy ra tan vỡ thì phải làm như là do họ chứ không phải do chúng ta. Trong bất cứ trường hợp nào, Hoa Kỳ không được chủ động cắt đứt cuộc nói chuyện. Chúng ta cần yêu cầu hoãn cuộc họp để tham khảo thêm”.^[12] Tuy cố tình trì hoãn ở hậu trường, nhưng khi tuyên bố chính thức, Hoa Kỳ đổ lỗi cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã không chịu “đàm phán nghiêm chỉnh”. Do vậy, nhiều tài liệu phương Tây vẫn cho rằng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã bỏ họp trước, và chiến dịch ném bom của Mỹ là để khiến Việt Nam “biết điều” mà chấp nhận họp lại.

Ngày 14 tháng 12, Tổng thống Nixon họp với cố vấn an ninh Kissinger, tướng Alexander Haig và chủ tịch Hội đồng tham mưu truởng liên quân – đô đốc Thomas Moorer thông qua lần cuối cùng kề hoạch Chiến dịch Linerbacker II. Nixon nói với đô đốc Thomas H. Moorer, Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Hoa Kỳ: “Điều may mắn của ông là được sử dụng một các cách hiệu quả sức mạnh quân sự của chúng ta để thắng cuộc chiến tranh này. Nếu ông không làm được việc đó, tôi sẽ coi ông là người chịu trách nhiệm”.

Mục tiêu mà Hoa Kỳ đặt ra trong chiến dịch Linebacker II là duy trì nỗ lực tối đa để phá hủy tất cả các tổ hợp mục tiêu chính ở khu vực Hà Nội và Hải Phòng, trong đó phá hủy đến mức tối đa những mục tiêu quân sự chọn lọc tại vùng lân cận của Hà Nội/Hải Phòng. Linebacker II cũng loại bỏ các rất nhiều các hạn chế trong các chiến dịch trước đó ở Bắc Việt Nam, ngoại trừ cố gắng để “giảm thiểu nguy hiểm cho dân thường tới mức có thể cho phép mà không ảnh hưởng hiệu quả” và “tránh các khu giam giữ tù binh, bệnh viện và khu vực tôn giáo“.^[13] Mục tiêu của Linebacker II cũng vẫn là mục tiêu của Linebacker nhưng với cường độ, sức công phá và mật độ lớn đến mức khủng khiếp để buộc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải chấp nhận điều khoản của Mỹ, đồng thời tỏ rõ cho Nguyễn Văn Thiệu thấy rằng Hoa Kỳ đã cố làm hết trách nhiệm bảo vệ Việt Nam Cộng Hòa, thay vì rút lui mà không chiến đấu. Cũng trong ngày 14 tháng 12, Nixon gửi một tối hậu thư cho Hà Nội: trong 72 giờ đồng hồ để quay lại ký theo phương án Hoa Kỳ đề nghị, nếu không sẽ ném bom lại Bắc Việt Nam.^[10]

Về lý do quân sự, chính trị thì cuộc ném bom này không cần thiết vì khi đó Hoa Kỳ đã quyết tâm rút quân khỏi cuộc chiến. Hoa Kỳ biết rõ rằng không thể nào bắt Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhượng bộ một vấn đề cốt lõi mà họ đã chiến đấu gần 20 năm, với chỉ bằng một cuộc ném bom dù ác liệt đến đâu. Nó chỉ làm dư luận Mỹ và thế giới bất bình với chính phủ Hoa Kỳ.^[14] Đây thực chất chỉ là cách để thể hiện trách nhiệm nghĩa vụ cuối cùng đối với đồng minh Việt Nam Cộng hoà: khi dự thảo hiệp định đã được ký tắt với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chính phủ Việt Nam Cộng hoà đã phản đối kịch liệt và không chấp nhận, Hoa Kỳ quyết định dùng nấc thang quân sự mạnh tay nhất này để chứng tỏ họ đã cố gắng hết mức cho quyền lợi của đồng minh.^[15][16]

Ngày 15 tháng 12, Lê Đức Thọ và Kissinger chia tay nhau tại sân bay Le Bourger (Paris). Ngày 16 tháng 12, Kissinger họp báo tại Washington DC đổ lỗi cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kéo dài đàm phán. Tối 18 tháng 12, khi Lê Đức Thọ vừa về đến nhà (sau khi ghé qua Moskva và Bắc Kinh) thì những trái bom đầu tiên từ B-52 trong Chiến dịch Linebacker II rơi xuống Hà Nội.^[17]

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Với kinh nghiệm chính trị dày dặn, ngay từ mùa xuân năm 1968, chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói với tướng Phùng Thế Tài, lúc này là Phó Tổng tham mưu trưởng lời dự báo:

“	Sớm muộn đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B-52 ra ném bom Hà Nội rồi có thua mới chịu thua. Chú nên nhớ trước khi đến Bàn Môn Điếm ký hiệp định đình chiến ở Triều Tiên, Mỹ đã cho không quân hủy diệt Bình Nhưỡng. Ở Việt Nam, Mỹ nhất định thua, nhưng nó chỉ chịu thua sau khi thua trên bầu trời Hà Nội	”
— Hồ Chí Minh.[18]

Loạt bài Chiến tranh Việt Nam
Giai đoạn 1954–1959
Thuyết Domino
Hoa Kỳ can thiệp
Miền Bắc – Miền Nam
Giai đoạn 1960–1965
Diễn biến Quốc tế – Miền Nam
Kế hoạch Staley-Taylor
Chiến tranh đặc biệt
Đảo chính Chính phủ Ngô Đình Diệm
Giai đoạn 1965–1968
Miền Bắc Chiến dịch: Sự kiện Vịnh Bắc Bộ Mũi Tên Xuyên –Sấm Rền
Miền Nam Chiến tranh cục bộ Chiến dịch: Các chiến dịch Tìm-Diệt Phượng Hoàng –Tết Mậu Thân, 1968
Diễn biến Quốc tế
Giai đoạn 1968–1972
Diễn biến Quốc tế
Việt Nam hóa chiến tranh
Hội nghị Paris
Hiệp định Paris
Chiến dịch: Lam Sơn 719 – Chiến cục năm 1972 – Hè 1972 –Mặt trận phòng không 1972 –Phòng không Hà Nội 12 ngày đêm
Giai đoạn 1973–1975
Chiến dịch: Xuân 1975 Phước Long
Tây Nguyên  –Huế – Đà Nẵng Phan Rang – Xuân Lộc
Hồ Chí Minh
Trường Sa và các đảo trên Biển Đông
Sự kiện 30 tháng 4, 1975
Hậu quả chiến tranh
Tổn thất nhân mạng
Tội ác của Hoa Kỳ và đồng minh
Chất độc da cam
Thuyền nhân
sửatiêu bản

Từ tháng 5/1972, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các cán bộ tham mưu tác chiến của Quân chủng Phòng không đặt vấn đề: “Tỷ lệ B-52 bị bắn rơi mức độ nào thì Nhà Trắng rung chuyển, mức độ nào thì Mỹ không chịu nổi, phải thua?”. Sau mấy tuần, câu trả lời đã được đưa ra:

• N1 – tỷ lệ Mỹ chịu đựng được là 1-2% (trên tổng số B-52 tham chiến của Mỹ);
• N2 – tỷ lệ làm Nhà Trắng rung chuyển là 6 – 7%;
• N3 – tỷ lệ buộc Mỹ thua cuộc là trên 10%.

Quân chủng Phòng không-Không quân loại trừ N1, quyết tâm đạt N2 và vươn tới N3. Quân chủng Phòng không Không quân đã thực hiện vượt mức chỉ tiêu N3. Trong 12 ngày đêm mùa đông năm 1972, tỷ lệ B-52 bị bắn hạ là 17,6% (34/197 chiếc, Hà Nội góp công trong đó 23 chiếc).

Lực lượng

Không lực Hoa Kỳ

Theo Karl J. Eschmann Mỹ đã huy động^[19]:

• Gần 50% B-52 của toàn nước Mỹ (197 trên tổng số 400 chiếc). Thực tế xuất kích 741 lần chiếc
• Gần 1/3 số máy bay chiến thuật của toàn nước Mỹ (1.077 trên tổng số 3.041 chiếc). Thực tế xuất kích 3920 lần chiếc.
• 1/4 số tàu sân bay (6 trên tổng số 24 chiếc),cùng nhiều tàu chỉ huy – dẫn đường, tàu khu trục, tàu tên lửa, tàu radar, tàu bảo vệ, tàu cấp cứu,…
• Tập đoàn không quân 7 và 8 (Seventh air force và Eighth air force): trong đó có các liên đội không quân chiến lược B-52 (Strategic Wing) số 43 và 72 đóng tại căn cứ không quân Andersen trên đảo Guam gồm 143 chiếc B-52G, B-52D và liên đội không quân chiến lược số 307 gồm 54 máy bay B-52D đóng tại căn cứ Utapao (Thái Lan); 6 liên đội không quân chiến thuật (Tactical Fighter Wing) gồm 455 máy bay đóng căn cứ tại các căn cứ không quân Ubon Korat và Takhli trên đất Thái Lan, 2 liên đội 124 máy bay đóng tại miền Nam Việt Nam (Đà Nẵng).
• Không đoàn đặc nhiệm 77 (Task force 77) là các máy bay trên các tàu sân bay của hải quân gồm 6 liên đội với 420 máy bay trên các tàu sân bay:

  USS America: liên đội số 8 (Carrier Air Wing 8) là các máy bay F-4, A-6, A-7.

  USS Enterprise: liên đội 14 (F-4, A-6, A-7)

  USS Midway: liên đội 5 (F-4, A-7)

  USS Oriskany: liên đội 19 (F-8, A-7)

  USS Ranger: liên đội 2 (F-4, A-6, A-7)

  USS Saratoga: liên đội 3 (F-4, -6, A-7)

Quân đội nhân dân Việt Nam

Phòng không

• Sư đoàn 361 bảo vệ Hà Nội do đại tá Trần Quang Hùng làm tư lệnh, đại tá Trần Văn Giang làm chính ủy. Các đơn vị trực thuộc gồm 3 trung đoàn tên lửa SA-2 (có 1 trung đoàn thiếu) và 5 trung đoàn cao xạ:^[20]
  • Trung đoàn tên lửa “Thành Loa” do trung tá Trần Hữu Tạo chỉ huy, gồm 4 tiểu đoàn hỏa lực và 1 tiểu đoàn kỹ thuật, mỗi tiểu đoàn hỏa lực có 6 bệ phóng và cơ số đạn sẵn sàng chiến đấu 12 quả:
    • Tiểu đoàn hỏa lực 57 do thượng úy Nguyễn Văn Phiệt chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 59 do đại úy úy Nguyễn Thăng chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 93 do đại úy Nguyễn Mạnh Hùng chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 94 do thượng úy Trần Minh Thắng chỉ huy.
    • Tiểu đoàn kỹ thuật 95 do đại úy Đỗ Bỉnh Khiêm chỉ huy.
  • Trung đoàn tên lửa “Cờ Đỏ” do trung tá Nguyễn Ngọc Điển chỉ huy, biên chế hỏa lực và kỹ thuật như Trung đoàn 261:
    • Tiểu đoàn hỏa lực 76 do đại úy Lê Văn Hệ chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 77 do thượng úy Đinh Thế Văn chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 78 do thượng úy Nguyễn Chấn chỉ huy.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 79 do thượng úy Nguyễn Văn Chiến chỉ huy.
    • Tiểu đoàn kỹ thuật 80 do thượng úy Vương Toàn Tước chỉ huy.
  • Trung đoàn tên lửa “Hùng Vương” vùa hành quân từ Vĩnh Linh ra, lúc bắt đầu chiến dịch chỉ còn một tiểu đoàn có khí tài sẵn sàng chiến đấu.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 86 do đại úy Phạm Đình Phùng chỉ huy: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 87 do đại úy Đỗ Ngọc Mỹ chỉ huy: không có khí tài
    • Tiểu đoàn hỏa lực 88 do thượng úy Lê Ký chỉ huy: sẵn sàng chiến đấu từ 26 tháng 12.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 89 do đại úy Nguyễn Thế Thức chỉ huy: sẵn sàng chiến đấu từ 26 tháng 12.
    • Tiểu đoàn kỹ thuật 90 do đại úy Nguyễn Trắc chỉ huy.
  • Các trung đoàn cao xạ “Sông Đuống”, “Tam Đảo”, “Đống Đa”, “Tháng Tám”.
  • Trung đoàn cao xạ “Sông Thương”, “Ba Vì”: tăng cường cho Sư đoàn 361 từ 25 tháng 12
  • Dân quân tự vệ Hà Nội (phối thuộc 361): gồm 226 trung đội, được trang bị 741 súng pháo các loại, trong đó có 18 pháo cao xạ 100 mm.
• Sư đoàn 363 bảo vệ Hải Phòng do đại tá Bùi Đăng Tự làm tư lệnh, thượng tá Vũ Trọng Cảng làm chính ủy, biên chế gồm 2 trung đoàn Tên lửa SA-2, mỗi trung đoàn có 3 tiểu đoàn hỏa lực, 1 tiểu đoàn kỹ thuật trong tư thế sẵn sàng chiến đấu; 1 trung đoàn cao xạ và 1 cụm tiểu cao.^[21]
  • Trung đoàn tên lửa “Hạ Long” do trung tá Đào Công Thận chỉ huy, 3/4 tiểu đoàn hỏa lực trong tình trạng đủ khí tài và cơ số đạn tiêu chuẩn.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 81: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 82: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 83: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 84: không đủ khí tài.
    • Tiểu đoàn kỹ thuật 85: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
  • Trung đoàn tên lửa “Nam Triệu” do trung tá Nguyễn Đình Lâm chỉ huy, 3/4 tiểu đoàn hỏa lực trong tình trạng đủ khí tài và cơ số đạn tiêu chuẩn.
    • Tiểu đoàn hỏa lực 71: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch, từ 21-12 được điều động phối thuộc Sư đoàn 361
    • Tiểu đoàn hỏa lực 72: do thượng úy Phạm Văn Chắt chỉ huy, sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch, từ 21-12 được điều động phối thuộc Sư đoàn 361
    • Tiểu đoàn hỏa lực 73: do thượng úy Kiều Thanh Tịnh chỉ huy, sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch
    • Tiểu đoàn hỏa lực 74: không đủ khí tài.
    • Tiểu đoàn kỹ thuật 75: sẵn sàng chiến đấu từ đầu chiến dịch.
  • Trung đoàn cao xạ “Sông Cấm” gồm 3 đại đội pháo 37 mm, 1 đại đội pháo 57 mm, 2 đại đội pháo 100 mm và 1 cụm súng máy phòng không 14,5 mm và 12 mm.
  • Dân quân tự vệ Hải Phòng (phối thuộc Sư đoàn 363) gồm 92 trung đội, được trang bị hơn 200 súng bộ binh (RPD, AK-47 và K-44).
• Sư đoàn phòng không 365 bảo vệ khu vực từ Nam đồng bằng Bắc bộ đến Quảng Bình, biên chế gồm 3 trung đoàn tên lửa và 3 trung đoàn cao xạ. Trong đó, chỉ có 6/12 tiểu đoàn hỏa lực tên lửa trong tình trạng đủ khí tài sẵn sàng chiến đấu.^[22]
  • Trung đoàn tên lửa “Quang Trung” có các tiểu đoàn hỏa lực 41 và 42 trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu.
  • Trung đoàn tên lửa “Điện Biên” có các tiểu đoàn hỏa lực 52 và 53 trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu.
  • Trung đoàn tên lửa “Sóc Sơn” có các tiểu đoàn hoa lực 66 và 67 trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu.
  • Các trung đoàn cao xạ “Sông Lam”, “Hoa Lư”, “Sông Gianh”.
• Sư đoàn phòng không 375 bảo vệ đường 1 Bắc từ Bắc Giang đến Đồng Mỏ, khu công nghiệp Thái Nguyên và tuyến đường sắt Vĩnh Yên – Lào Cai, biên chế gồm 1 trung đoàn tên lửa và 5 trung đoàn cao xạ:^[23]
  • Trung đoàn tên lửa “Hồng Kỳ” trang bị tên lửa Hunqi 1 (Trung Quốc) đã bị hỏng khí tài, không khôi phục được.
  • Các trung đoàn cao xạ “Sông Cầu”, “Chi Lăng”, “Vạn Kiếp”
  • Trung đoàn cao xạ 256 thuộc Quân khu Việt Bắc (phối thuộc Sư đoàn 375) bảo vệ Thái Nguyên.
  • Trung đoàn cao xạ 254 thuộc Quân khu Tây Bắc (phối thuộc Sư đoàn 375) bảo vệ Yên Bái.

Không quân

Các trung đoàn “Sao Đỏ”, “Yên Thế”, “Lam Sơn”, được trang bị các máy bay MiG-21, MiG-19 và MiG-17

Radar cảnh giới quốc gia

Các trung đoàn “Phù Đổng”, “Sông Mã”, “Ba Bể”, “Tô Hiệu” và Tiểu đoàn 8

Dân quân tự vệ phòng không

Gồm 364 đội với 1428 khẩu súng hoặc pháo các loại. Trong đó có 769 khẩu trung-đại liên (RPD, RPK, PK…); 284 khẩu trọng liên 12,7mm; 263 khẩu trọng liên 14,5mm; 61 khẩu pháo cao xạ 37mm; 19 khẩu pháo cao xạ 57mm, 32 khẩu pháo cao xạ KS-19 100mm.

Chiến thuật của các bên

Vệt bom sau khi B-52 rải thảm. 1 nhóm 3 chiếc B-52 có thể tạo ra 1 vệt bom dài 3 km và rộng 1,5 km, gồm chi chít các hố bom

Tên lửa SAM và pháo cao xạ trong 12 ngày đêm Điện Biên Phủ trên không

Không quân Mỹ

Trước khi diễn ra chiến dịch, B-52 đã nhiều lần bay vào oanh tạc không phận miền Bắc Việt Nam. Lần đầu tiên máy bay B-52 tham chiến chính là tại Việt Nam, và tại đây nó đã thể hiện sức tàn phá rất ghê gớm. Trong một phi vụ oanh tạc, máy bay B-52 thường đi thành nhóm ba chiếc theo đội hình mũi tên, trên độ cao 9–10 km và ném khoảng gần 100 tấn bom (mỗi chiếc hơn 30 tấn) với mật độ dày đặc xuống một khu vực khoảng 2,5 km². Nếu một quả bom tiêu chuẩn là 500 lb (gần 250 kg) thì mật độ bom rơi là khoảng 130 quả trên 1 km², tức là khoảng cách trung bình giữa hai hố bom cạnh nhau là khoảng 80 mét. Với mật độ ném bom cao như vậy, xác suất hủy diệt sinh mạng và phá hủy công trình trong bãi bom B-52 sẽ là cực cao.

Không quân Mỹ có một thuận lợi đến từ đồng minh của mình. Trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967, Israel đã tịch thu được hơn 20 hệ thống SAM-2 nguyên vẹn bị quân Ả Rập bỏ lại khi rút chạy, nhờ vậy Mỹ đã nắm được tường tận chi tiết của hệ thống này.^[24] Năm 1969, đến lượt 1 hệ thống radar cảnh giới P-12 của Ai Cập bị rơi vào tay Israel, toàn bộ kết quả phân tích được chuyển giao cho Mỹ.^[25]

Như vậy đến năm 1970, các loại radar phòng không chủ yếu của Quân đội nhân dân Việt Nam đều đã bị Mỹ nắm bắt, và Mỹ đã chế tạo ra các thiết bị gây nhiễu rất hiệu quả. Như phiên bản B-52D, lúc đầu mang 8 máy gây nhiễu, thì tới tháng 12/1972 đã có tới 15 máy gây nhiễu, 2 máy phóng nhiễu giấy bạc. Một tốp 3 chiếc B-52 có 45 máy, như vậy tất cả nhiễu đó tạo thành giải nhiễu chồng chéo, dày đặc, đan xen, công suất rất lớn và rộng. Phiên bản B-52G có khoang lắp đặt thiết bị điện tử được mở rộng để lắp hệ thống gây nhiễu mới. B52G được trang bị 16 máy gây nhiễu điện tử tích cực, 2 máy gây nhiễu tiêu cực và 2 máy thu tần số ra-đa để tạo màn nhiễu dày đặc che toàn bộ máy bay trước hệ thống ra-đa, tên lửa phòng không của đối phương. Các thiết bị này sẽ tự động thu, phân tích tần số sóng ra-đa của đối phương và cung cấp cho sĩ quan điều khiển để lựa chọn phát tần số sóng để chế áp. Theo một số phi công Mỹ, chỉ riêng hệ thống gây nhiễu trên B-52G đã có giá tương đương một chiến đấu cơ F-4D. Ngoài ra, B-52G còn được lắp 4 đạn tên lửa “chim mồi” ADM-20 Quail (chim cút). Khi được phóng, ADM-20 sẽ giả lập tín hiệu giống máy bay B-52 để tạo mục tiêu giả thay cho B-52.

Với vai trò là máy bay ném bom chiến lược, các phi đội B-52 không hoạt động độc lập mà được hộ tống bởi các máy bay trinh sát điện tử EA-6A, EB-66, EC-121 và các chiến đấu cơ F-4, F-105, A-6, A-7 với các thiết bị gây nhiễu chủ động và thụ động đi kèm. Rất nhiều phi đội F-4 đã giả lập tín hiệu nhiễu của B-52 hòng lừa lưới lửa phòng không đối phương. Các máy bay F-4 còn thả các “bom” gây nhiễu gồm hàng triệu sợi kim loại màu bạc, rất mỏng nhẹ (mỗi quả bom chứa 450 bó nhiễu), các sợi kim loại gây nhiễu này có thể làm ra-đa không thể nhận diện được các mục tiêu, nặng thì làm trắng xóa màn hình ra-đa (mất hoàn toàn khả năng theo dõi và bám mục tiêu). Các biện pháp gây nhiễu tổng hợp của Mỹ khiến rada của hệ thống phòng không gặp nhiễu, không thể phát hiện và khóa bắn được B-52. Các đài radar nhìn vòng P-12 của các tiểu đoàn tên lửa SAM-2 chỉ thu được các giải nhiễu đậm đặc, có lúc làm trắng xóa cả màn hình.

Quân đội nhân dân Việt Nam

Trong khi đó, SAM-2 là loại tên lửa phòng không duy nhất có trong trang bị của Quân đội nhân dân Việt Nam. Được sản xuất vào giữa thập niên 1950, đến thời điểm năm 1972, SAM-2 đã tỏ ra khá lạc hậu. Khi đó, Liên Xô đã thay thế loại tên lửa này bằng những hệ thống SAM-4, SAM-5, SAM-6 có tính năng cao hơn nhiều. Tuy nhiên, do chính sách hòa giải với Mỹ, Liên Xô đã không viện trợ những loại tên lửa mới này cho Việt Nam. Vì vậy, Quân đội Nhân dân Việt Nam không thể trông chờ vào viện trợ bên ngoài để chống lại Mỹ. Để tìm cách chống trả bằng những gì hiện có trong tay, Quân đội Nhân dân Việt Nam phải tìm ra những chiến thuật mới để khắc chế ưu thế công nghệ của Mỹ.

Quân ủy Trung ương chỉ thị cho Quân chủng Phòng không – Không quân nghiên cứu các biện pháp chống nhiễu, nghiên cứu cách đánh, kiên quyết bắn rơi máy bay chiến lược B-52. Sau 19 ngày Mỹ đem thả bom ở đèo Mục Giạ, tây bắc Quảng Bình, Hồ Chủ tịch nói ngày 19/7/1965: “Dù Mỹ có B-57, B-52 hay B gì đi nữa, ta cũng đánh mà đánh là nhất định thắng. Các chú muốn bắt cọp phải vào hang.”^[26]

Từ cuối năm 1968, Bộ tư lệnh Quân chủng Phòng không-Không quân đã cử nhiều đoàn cán bộ kỹ thuật, trong đó có một bộ phận của tiểu đoàn trinh sát đi cùng các tiểu đoàn tên lửa vào nam Quân khu 4 và tuyến vận tải chiến lược đường Trường Sơn theo dõi, nghiên cứu nhận dạng và tìm cách đánh máy bay B-52.

Bản “Dự thảo cách đánh máy bay chiến lược B52”, năm 1969.

Qua theo dõi trong hai mùa khô năm 1968-1969 và 1969-1970, nhóm cán bộ phát hiện có một loại radar máy bay B-52 không gây nhiễu được. Trên cơ sở đó, cuối năm 1971, một tổ cán bộ nghiên cứu đề xuất một công trình nghiên cứu cải tiến kỹ thuật: Dùng loại radar không bị máy bay B-52 gây nhiễu ghép nối với đài điều khiển phục vụ tên lửa đánh B-52.

Tháng 1/1972, tổ nghiên cứu hoàn thành bản vẽ thiết kế, sau đó chuyển đến Tiểu đoàn 76, Trung đoàn tên lửa 257 lắp ráp thành bộ khí tài mới. Tháng 6/1972, Cục Kỹ thuật cung cấp bản vẽ và một số mẫu cho nhà máy Z119 thuộc Cục Quân giới để lắp ráp 6 bộ khí tài mới. Các bộ khí tài mới mang ký hiệu KX.^[27]

Cùng với bộ khí tài KX, các tổ rada cũng nghiên cứu khả năng “vạch nhiễu” ở các loại rada khác, nhằm phát hiện được mục tiêu B-52 vốn rất mờ nhạt trong dải nhiễu. Các dạng nhiễu có đủ kiểu, đủ loại với những tên gọi khác nhau được đặt theo hình dáng như: nhiễu quét, nhiễu giọt mưa, nhiễu xoắn thừng, nhiễu râu… Tháng 10-1972, tập tài liệu mang tên “Cách đánh B-52 của bộ đội tên lửa” được in, gọi tắt là cuốn “Cẩm nang bìa đỏ“, dày 30 trang đánh máy và được bọc ngoài một tờ bìa màu đỏ. Trong cuốn sách là kinh nghiệm phân biệt mục tiêu thật-giả trước màn hiện sóng để bộ đội tên lửa có thể ngắm trúng mục tiêu.

Cuốn “Cẩm nang bìa đỏ” cho biết:

• Tuy không quân Mỹ gây nhiễu dày đặc nhưng trong mớ hỗn loạn các loại tín hiệu nhiễu trên màn hiện sóng, B-52 không phải là hoàn toàn vô hình, nếu tinh mắt vẫn có thể phát hiện được mục tiêu B-52 một cách gián tiếp: đó là các đám nhiễu tín hiệu mịn trôi dần theo tốc độ di chuyển của B-52. Tuy mục tiêu không hiển thị rõ rệt để có thể xác định mục tiêu và điều khiển tên lửa chính xác nhưng cẩm nang đã đề ra biện pháp bắn theo xác suất: bắn một loạt đạn tên lửa vào đám nhiễu theo cự ly giãn cách nhất định sẽ có xác suất tiêu diệt mục tiêu khá cao, phương án bắn xác suất này được “cẩm nang” gọi là “phương án P”.
• Khi mục tiêu B-52 đi thẳng vào đài phát cường độ nhiễu sẽ tăng lên nhưng tín hiệu mục tiêu sẽ tăng mạnh hơn, mục tiêu sẽ hiển thị rõ nét hơn, đây là thời cơ có thể bắn điều khiển tên lửa chính xác theo “phương án T”, khi đó chỉ cần 1 đến 2 quả tên lửa B-52 sẽ phải rơi tại chỗ.
• Trong “cẩm nang” đồng thời cũng đề ra các hướng dẫn cụ thể cho các cấp chỉ huy các tiểu đoàn tên lửa về công tác chỉ huy, cách chọn giải nhiễu, chọn thời cơ phát sóng, cự ly phóng đạn, phương pháp bắn, phương pháp bám sát mục tiêu trong nhiễu…

Một chiến thuật khác là “phương pháp bắn 3 điểm” dựa trên bộ khí tài hiện có. Khi B-52 vào Hà Nội, cường độ gây nhiễu cũng đã bị phân tán. Hướng này bị nhiễu nặng, song ở hướng khác, hai bên sườn, phía trước, phía sau… các đơn vị tên lửa lại có thể phát hiện được B-52 trên nền nhiễu. Quân đội Nhân dân Việt Nam đã bố trí đội hình tên lửa đánh bọc lót cho nhau, sao cho mỗi tốp máy bay Mỹ có thể bị công kích từ nhiều hệ thống tên lửa ở nhiều hướng, sử dụng phương pháp bắn 3 điểm và linh hoạt sử dụng phương pháp bắn đón nửa góc khi thấy mục tiêu.^[28]

Cẩm nang bìa đỏ “Cách đánh B-52 của bộ đội tên lửa”, 1972.

Ngoài ra còn có kỹ thuật điều khiển bắn bằng quang học thay cho radar. Các kíp chiến đấu nhận thấy việc bám sát chia đôi dải nhiễu như trước đây không còn phù hợp và sẽ khó tiêu diệt được máy bay, trắc thủ hai góc phải bám sát dải nhiễu như thế nào để đưa máy bay địch vào đúng tâm cánh sóng thì mới có thể bám bắt và khai hỏa. Phương án sử dụng trắc thủ quang học để chỉ chuẩn cho các trắc thủ tay quay xe điều khiển bám sát. Từ năm 1968, các chuyên gia Liên Xô đã tiến hành lắp thêm kính quang học PA-00 trên nóc anten phương vị của xe thu phát. Thiết bị này được thiết kế để khi hai trắc thủ quang học bám sát chính xác vào một máy bay thì hai trắc thủ góc tà và phương vị của xe điều khiển cũng bám sát đúng vào chiếc máy bay đó, mặc dù trên màn hiện sóng là dải nhiễu tạp. Ngoài ra, đài radar P-12 của tiểu đoàn xác định chính xác cự li mục tiêu để chọn cự ly phóng đạn phù hợp.^[29]

Về phía Hoa Kỳ, vũ khí lợi hại là tên lửa chống radar (như loại AGM-45 Shrike, AGM-78 Standard ARM). Tên lửa Shrike sau khi phóng sẽ tìm và “bắt” mục tiêu theo sóng ra-đa, rồi lao thẳng vào gây nổ, là vũ khí chuyên dụng để phá hủy các hệ thống phòng không đối phương. Khi cách rađa vài chục mét thì tên lửa phát nổ lần thứ nhất, văng ra hàng vạn viên bi vuông để phả hủy rađa, tiếp đó phần còn lại lao xuống đất nổ lần thứ 2 để phá hủy nốt. Tại Trung Đông, hàng chục hệ thống tên lửa phòng không của Khối Ả Rập từng bị loại tên lửa này phá hủy, khiến lực lượng này mất khả năng chiến đấu. Quân đội Việt Nam đã nghiên cứu, vô hiệu hóa bằng cách phát sóng tức thì, tắt máy đột ngột và quay đài ăng-ten đi hướng khác, tên lửa Shrike cứ thế lao theo quán tính và rơi chệch trận địa. Cùng với trận địa chính, bộ đội Việt Nam làm nhiều trận địa giả, sau mỗi lần phóng tên lửa lại nhanh chóng kéo bệ sang trận địa khác. Những quả tên lửa giả được làm bằng cót, phủ sơn trông như thật. Khi tên lửa thật phóng đạn, thì các bệ tên lửa giả cũng đốt rơm, tạo khói mù mịt, đánh lừa máy bay Mỹ.^[30] Nhờ vậy trong suốt 12 ngày đêm của chiến dịch, chỉ có 1 số ít trận địa phòng không bị đánh trúng, lực lượng phòng không Việt Nam vẫn bảo toàn được lực lượng để tiếp tục chiến đấu.

Đại tá Nguyễn Văn, chỉ huy 1 trung đoàn tên lửa phòng không, sau chiến tranh đã trả lời một quân nhân Mỹ: “Việc phát triển chiến thuật để đối phó với đối phương vượt trội về công nghệ là nhiệm vụ thường trực. Rốt cuộc, chính Liên Xô cũng phải học tập những chiến thuật của chúng tôi. Về mặt kỹ thuật, người Liên Xô là thầy của chúng tôi, nhưng về mặt thủ thuật, chúng tôi là thầy của họ”^[31].

Đối với không quân, ngay từ giữa 1972, 12 phi công đã được chọn để lái tiêm kích bay đêm (vốn đòi hỏi kỹ thuật cao hơn so với tiêm kích ban ngày) để sẵn sàng đón đánh B-52. Phi công Phạm Tuân cho biết: “Với không quân thì khó khăn hơn, máy bay B-52 được yểm trợ rất mạnh, lại bay ban đêm, gây nhiễu rađa, gây nhiễu mục tiêu… ngoài ra, bản thân B-52 được trang bị tên lửa mồi, nếu MiG-21 bắn tên lửa thì B-52 thả tên lửa mồi, chưa kể B-52 cũng được trang bị súng phía đuôi có khả năng tiêu diệt máy bay tiêm kích. B-52 còn được bảo vệ bằng các máy bay chiến đấu, tiêm kích đánh chặn, đánh ngay vào mục tiêu như sân bay, trận địa tên lửa. Không quân phải có sân bay, tránh được máy bay F-4 bảo vệ B-52, để có thể nhanh chóng tiếp cận. Vì vậy, không quân phải tập bay ở những sân bay ngắn, mới làm ở các nông, lâm trường, tập bay thấp, bay cao để có thể tiếp cận nhanh được B-52. Những thời điểm như vậy thể hiện trí tuệ, sáng tạo của dân tộc, của Không quân Nhân dân Việt Nam. Chúng ta phải cất cánh trong những điều kiện khó khăn, phải cất cánh lên được để đánh. Điều này đòi hỏi ý chí, nhưng ý chí không đủ, phải sáng tạo. Ví dụ ta làm rất nhiều sân bay dự bị, hoặc cất cánh trên đường băng phụ. Thậm chí, có khi chúng tôi đeo thêm 2 quả tên lửa bổ trợ, khi đó máy bay có thể cất cánh trên đường băng chỉ 200-300m so với đường băng 1,5 km thông thường… Nga sản xuất máy bay và dạy chúng ta cách bay, nhưng đối diện với thực tế bị nhiễu, rất khó biết B52 nằm ở chỗ nào, rất khó biết được chính xác. Thế cho nên, phi công phải chủ động. Ở đây là bản lĩnh của phi công, phải phán đoán được tình huống như thế nào.”^[26]

Một điểm đáng lưu ý, một số nguồn tin cho rằng tên lửa SA-2 đã được cải tiến nối tầng nâng tầm bắn. Nhưng thực tế là không phải, bởi tên lửa SA-2 có thể hạ mục tiêu ở độ cao trên 24.000m trong khi trần bay tối đa của B-52 chỉ là 17.000m (khi bay ném bom thì độ cao bay 10.000m), nên việc nâng tầm bắn là không cần thiết. Trên thực tế, yếu tố giúp bắn hạ B-52 nằm ở việc cải tiến các thiết bị radar để “vạch nhiễu tìm thù”.

Một vấn đề khác liên quan là việc 2 hệ thống SAM-3 của Việt Nam không kịp tham chiến. Được Liên Xô viện trợ cho khối Ả Rập từ năm 1969 nhưng mãi tới năm 1972, Liên Xô mới đồng ý viện trợ SAM-3 cho Việt Nam (chính sách của Liên Xô là ưu tiên khối Ả Rập hơn và không viện trợ vũ khí mới cho Việt Nam để tránh gây căng thẳng với Mỹ, cũng như tránh bị Trung Quốc sao chép công nghệ). Theo kế hoạch, 2 trung đoàn SAM-3 cùng 200 quả tên lửa sẽ được đưa sang Việt Nam vào cuối tháng 12/1972. Theo Trung tướng Nguyễn Văn Phiệt, thì SAM-3 có tốc độ bắn nhanh hơn (có 2 tên lửa trên 1 bệ phóng thay vì 1 tên lửa như SA-2), khả năng chống nhiễu cao hơn do dùng tần số quét khác SAM-2, do đó có xác suất trúng mục tiêu cao hơn SAM-2. Tới đêm 18/12, Trung đoàn 276 – trung đoàn SAM-3 thứ hai về đến ga Kép (Bắc Giang). Trung đoàn 276 tập trung mọi khả năng cho tiểu đoàn hỏa lực 169 hoàn chỉnh đồng bộ bước vào chiến dịch trước. Ngày 30/12/1972, Tiểu đoàn 169 đã chiếm lĩnh và triển khai trận địa ở Bắc Hồng (Đông Anh, Hà Nội), nhân viên kỹ thuật triển khai nhanh dây chuyền lắp ráp được 4 quả đạn SAM-3. Tuy nhiên, khi công tác chuẩn bị chiến đấu hoàn tất thì chiến dịch phòng không đã kết thúc vào đêm hôm trước.^[32]

Diễn biến

Phòng không Quân đội nhân dân Việt Nam

Trong chiến dịch có tổng cộng 741 lượt B-52 vào ném bom Bắc Việt Nam trong đó có 12 lượt bị hủy^[33], trong thời gian đó vẫn có 212 lượt B-52 đi ném bom ở miền Nam Việt Nam. Hỗ trợ cho các máy bay ném bom là 3.920 lượt máy bay ném bom chiến thuật của không quân và hải quân. Tổng cộng đã có hơn 36.000 tấn bom đã được thả xuống những nơi được Mỹ coi là 18 mục tiêu công nghiệp và 14 mục tiêu quân sự (trong đó có 8 địa điểm có tên lửa SAM).

Cuộc tập kích của không quân Mỹ diễn ra liên tục trong ngày với trọng tâm là các cuộc ném bom của B-52 vào ban đêm. Một lực lượng lớn máy bay B-52, mỗi chiếc mang tối đa 66 quả bom 750-pound (340 kg) hoặc 108 quả bom 500-pound (227 kg) thực hiện các cuộc tấn công hủy diệt hàng đêm tại Hà Nội và Hải Phòng. Còn ban ngày các bay chiến thuật thay nhau liên tục đánh phá ác liệt các sân bay của không quân tiêm kích Bắc Việt Nam, các trận địa tên lửa và các trạm radar phòng không.

Trong 12 ngày đêm cuối năm 1972, hơn nửa triệu dân nội đô (xấp xỉ 50% dân số Hà Nội lúc đó) đã được tổ chức sơ tán về các huyện ngoại thành và các tỉnh lân cận để tránh thương vong. Thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh, nguyên phó cục trưởng Cục Tác chiến Bộ Tổng tham mưu, kể rằng việc ông quan tâm và dành thời gian tìm hiểu là cuộc sơ tán thần tốc của người dân Hà Nội trong những ngày chiến tranh ác liệt nhất. Nhờ làm tốt chủ trương này mà Hà Nội đã giảm thiểu được thương vong về người trước sức công phá ác liệt của các loại vũ khí hiện đại.^[34]

Đoàn không quân Sao Đỏ trang bị MiG-21 – đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang trong trận “Điện Biên Phủ trên không”

Để tránh né hệ thống phòng không miền Bắc, Hoa Kỳ đã dùng máy bay B-52 bay ở độ cao lớn rải thảm bom vào các mục tiêu như sân bay Kép, Phúc Yên, Hòa Lạc, hệ thống đường sắt, nhà kho, nhà máy điện Thái Nguyên, trạm trung chuyển đường sắt Bắc Giang, kho xăng dầu tại Hà Nội… Thiệt hại về cơ sở hạ tầng tại miền Bắc Việt Nam là rất nặng nề. Hà Nội, Hải Phòng bị tàn phá, các nhà máy, xí nghiệp, các khu dân cư xung quanh mục tiêu quân sự và dân sự trở thành đống gạch vụn. Ở Hà Nội, ngày 26/12, riêng tại phố Khâm Thiên, bom trải thảm đã phá sập cả dãy phố, sát hại 287 dân thường, làm bị thương 290 người, 178 đứa trẻ trở thành mồ côi, trong đó có 66 trẻ em mồ côi cả cha lẫn mẹ^[35]. Bệnh viện Bạch Mai, cơ sở y tế lớn nhất miền Bắc Việt Nam đã bị phá huỷ hoàn toàn khiến 30 bác sĩ, y tá và 1 bệnh nhân bên trong thiệt mạng. Số dân thường bị thiệt mạng trong chiến dịch là 2.200 người^[36], trong đó con số tại Hà Nội được thống kê là 1.318 người^[37]. Chiến dịch này đã phá hoại nặng nề nhiều cơ sở vật chất, kinh tế, giao thông, công nghiệp và quân sự ở miền Bắc Việt Nam nhưng mục tiêu cốt lõi là làm thay đổi được lập trường của lãnh đạo Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thì đã không đạt được.

Trước khi chiến dịch diễn ra ít ngày, ngày 22/11/1972, bộ đội tên lửa Quân đội Nhân dân Việt Nam đã thành công trong việc bắn trúng 1 chiếc B-52 tại Thanh Hóa. Chiếc máy bay B-52 bị hư hại nặng, nhưng tổ lái đã cố gắng xoay xở để lái chiếc máy bay “rách nát” về tới sân bay ở Thái Lan rồi hạ cánh, thoát ra ngoài trước khi chiếc B-52 bị bốc cháy hoàn toàn trên đường băng.

Ngày 18/12/1972

Một đơn vị tên lửa SA-2 của QĐNDVN trước giờ chiến đấu

Ngày 18/12/1972, những tốp B-52 đầu tiên xuất kích. Trên bảng tiêu đồ tại Sở chỉ huy, một trong số ba nữ tiêu đồ viên có tên Nguyễn Thị Vân lo lắng khi thấy tín hiệu báo những chiếc B-52 bay tới. Cô nhớ lại: “Thoạt tiên là một tốp, rồi tiếp tới 2 tốp, sau đó là hàng loạt tốp xuất hiện như một bầy ruồi. Nhưng tinh thần hoàn thành nhiệm vụ của một người lính đã giúp tôi lấy lại bình tĩnh và tiếp tục đánh dấu đường bay”. Sở chỉ huy Sư đoàn 361 theo dõi hướng tấn công của các tốp mục tiêu trước khi phân công số tốp và nhiệm vụ tiêu diệt mục tiêu cho các phân đội hỏa lực.

Tiểu đoàn 57 Trung đoàn tên lửa 261 có trận địa ngay bờ bắc sông Hồng là phân đội tên lửa đầu tiên chặn đánh đội hình tập kích. Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 57 Nguyễn Văn Phiệt là một chỉ huy dày dạn, từng lăn lộn chiến đấu chống các trận không kích của Mĩ trong suốt 5 năm nhưng cũng chưa bao giờ gặp trường hợp nhiễu nặng như vậy. Ông nhớ lại: “Tất cả các tín hiệu mục tiêu đều biến mất trong đám nhiễu trắng lóa khắp màn hiện sóng. Màn hiện sóng trước mặt sĩ quan điều khiển và các trắc thủ hiện lên các vạch xanh đậm đan chéo chằng chịt với nhau và biến đổi không ngừng, các dải nhiễu nhằng nhịt nối tiếp nhau xuất hiện, tụ vào rồi lại tan ra trước khi xuất hiện hàng trăm, hàng nghìn đốm sáng trùm lên màn hiện sóng giống cả đám tín hiệu mục tiêu đang di chuyển hỗn loạn. Với cả mớ tín hiệu hỗn loạn đi kèm với màn hiện sóng radar chập chờn trôi xuống liên tục giống như trận mưa trút nước…”. Trên các xe điều khiển, các kíp trắc thủ điều khiển tên lửa cố gắng bám theo dải nhiễu B-52 nhờ đài radar cảnh giới P-12 thay vì bật radar điều khiển Fan Song để tránh làm lộ vị trí đài phát trước đám máy bay tiêm kích chế áp phòng không Wild Weasel mang tên lửa chống radar. Nhưng việc bám mục tiêu thụ động cũng không mấy hiệu quả do bị nhiễu quá nặng.^[38]

Về mặt quân sự, Hoa Kỳ đã đánh giá thấp lực lượng phòng không của đối phương.^[39] Không lực Hoa Kỳ quá tin tưởng vào các biện pháp kỹ thuật gây nhiễu điện tử để bịt mắt radar và tên lửa phòng không của đối phương. Để đáp lại, các lực lượng tên lửa phòng không Quân đội nhân dân đã giải quyết vấn đề bằng những biện pháp chiến thuật sáng tạo và hợp lý. Dù Hoa Kỳ sử dụng các thiết bị gây nhiễu rada mạnh, phòng không Việt Nam đã tìm ra cách dò dấu vết B-52 trong dải nhiễu, bắn các máy bay B-52 theo xác suất và đã thành công vượt xa mức trông đợi^[40].

Trong ngày chiến đấu đầu tiên, khi đội hình máy bay tập kích tiến tới, tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 78 Nguyễn Chấn nhìn thấy “tầng tầng lớp lớp các loại nhiễu nhìn giống những chiếc nan quạt lớn chồng chéo lên nhau cùng xổ xuống, xóa nhòa tất cả các dải tần, làm lóa mắt kíp trắc thủ. Tín hiệu mục tiêu xoắn quện, vón cục rối bời với nhau trông như một cuộn len.” Khi đội hình B-52 tới gần mà radar cảnh giới của đơn vị vẫn không phát hiện được mục tiêu, Chấn đã quyết định mở máy phát sóng sục sạo mục tiêu. Ngay sau đó sĩ quan điều khiển Nguyễn Văn Luyện đã bám được vào dải nhiễu của một chiếc B-52 và nhấn nút chuyển tín hiệu bám mục tiêu sang màn hiện sóng của 3 trắc thủ. Trắc thủ cự li Đinh Trọng Duệ hô to “B-52” rồi cùng các trắc thủ khác thao tác tinh chỉnh cự li, phương vị và góc tà bám sát dải nhiễu.

Phần còn lại của chiếc B-52G số hiệu 58-0201 bị hạ đêm 18 tháng 12 được trưng bày tại Bảo tàng chiến thắng B-52 (Đội Cấn, Ba Đình, Hà Nội)

Cách Hà Nội vài cây số về hướng bắc, Tiểu đoàn tên lửa 59 phóng cả 4 đạn đều trượt, mà lại còn bị đối phương quăng bom trùm lên trận địa. Lúc này, trong khi đang quan sát đội hình ném bom của đối phương bay vào trên màn hiện sóng radar P-12 và bảng tiêu đồ kế bên, tiểu đoàn trưởng Nguyễn Thăng nhận được lệnh từ sở chỉ huy Trung đoàn 261 giao nhiệm vụ diệt tốp mục tiêu 671 có độ cao 10.000 mét. Tiểu đoàn trưởng Thăng lệnh ngay cho sĩ quan điều khiển Dương Văn Thuận: “Mục tiêu, phương vị 350, cự li 30 km, độ cao 10.000 mét, phát sóng”. Thuận đánh tay quay chỉnh an-ten về góc phương vị 350 rồi bật công tắc phát sóng bắt mục tiêu. Sau 4 giây lên sóng, khi thấy trên màn hiện sóng hiện lên các dải nhiễu cho thấy đội hình một biên đội 3 chiếc B-52, Thuận báo cáo tiểu đoàn trưởng Thăng: “Phát hiện mục tiêu, phương vị 352, không rõ cự li, độ cao 10.000 mét, theo tốp, bay vào”. Thăng chuyển qua ngó màn hiện sóng trước mặt sĩ quan điều khiển rồi quay lại vị trí để kiểm tra tín hiệu tốp mục tiêu trên màn hiện sóng chỉ huy và đường bay trên bảng tiêu đồ, sau đó ra lệnh cho Thuận chuẩn bị phóng 2 đạn.

Ngay cả trong điều kiện chiến đấu bình thường thì điều khiển tên lửa bằng tay bám theo tín hiệu mục tiêu hiện rõ trên màn hiện sóng đã là một việc khó, huống hồ là lái tên lửa vào dải nhiễu của B-52. Chỉ cần vê tay quay điều khiển giật cục hay lỡ trớn thì tên lửa đã bay trệch mục tiêu tới hàng cây số hay phát nổ ngay trên không. Khi chiếc B-52 tiến vào, Thuận đã nhấn nút phóng liền 2 đạn rồi cùng các trắc thủ tập trung vào màn hiện sóng và tay quay, vừa bám sát mục tiêu vừa lái đạn. 24 giây sau khi các quả đạn được phóng đi, đèn báo hiệu ngòi nổ cận đích của quả đạn đầu tiên rồi quả thứ hai nháy sáng trên bảng điều khiển báo hiệu đạn nổ tốt. Trắc thủ phương vị Nguyễn Văn Độ và trắc thủ góc tà Lê Xuân Linh lần lượt báo cáo tín hiệu dải nhiễu của mục tiêu biến mất trên màn hiện sóng phương vị và nhanh chóng tụt độ cao trên màn hiện sóng góc tà. Chiếc B-52 có mật danh liên lạc Charcoal 1 của Bob Certain bị bắn hạ khi đã tới sát mục tiêu rải bom, 3 trong số 6 phi công tử trận. Đó là chiếc B-52 đầu tiên bị hạ trong chiến dịch.^[38]

Ngày 21/12/1972

Địa điểm và thời gian bắn rơi tại chỗ 16 chiếc B52.

Đêm 20 rạng ngày 21 tháng 12 chứng kiến nỗ lực phòng thủ mãnh liệt nhất của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chống lại các máy bay B-52, đó là ngày B-52 phải chịu tổn thất cao nhất trong toàn chiến dịch. Trong đêm đó, lực lượng phòng không Việt Nam đã phóng 36 tên lửa SAM trong suốt 3 đợt tấn công. Lưới lửa được tổ chức và điều khiển rất khôn ngoan. Đôi khi Quân đội Nhân dân Việt Nam không tấn công biên đội đầu tiên trên vùng trời mục tiêu mà dùng nó để xác định đường bay và các điểm lượn vòng, tiếp đó các biên đội sau phải chịu hỏa lực mạnh ở gần các điểm thả bom, nơi mà họ phải bay ổn định, và trên đường rút khỏi mục tiêu.

Trong một tình huống có tới cả 3 tiểu đoàn tên lửa cùng phóng đạn vào một chiếc B-52 vừa mở khoang bom khiến nó nổ tung. Chớp lửa từ vụ nổ của 30 tấn bom mạnh đến nỗi một máy bay trinh sát của Mĩ hoạt động trên Vịnh Bắc bộ cách đó tới 80 dặm vẫn còn nhìn thấy. Chỉ 2 trong số 6 thành viên kíp lái trên chiếc máy bay này sống sót. Tại hầm Sở chỉ huy Sư đoàn 361 nữ phát thanh viên liên tục thông báo tình hình chiến sự cho biết hết chiếc này tới chiếc khác B-52 bị bắn rơi. Tư lệnh Quân chủng phòng không Lê Văn Tri điện xuống Sư đoàn 361 thông báo: “Đội hình tấn công của đối phương đã rối loạn. Chúng đang réo gọi nhau một cách hoảng loạn và kêu gào lực lượng tìm cứu phi công…”.

Vào nửa đêm hôm đó, Bộ tư lệnh Không quân chiến lược Hoa Kỳ đã hủy lệnh cho B-52 ném bom đợt 2 xuống các mục tiêu ở Hà Nội mà chuyển sang mục tiêu khác ở tít trên phía bắc. Các kíp tên lửa phòng không Việt Nam đã làm được cái điều mà người Nhật, Đức, Bắc Triều Tiên, Trung Quốc chịu không làm được trong các cuộc chiến trước, đó là lần đầu tiên và duy nhất trong lịch sử các chiến dịch tập kích đường không của Mĩ, đội hình máy bay ném bom đang trên đường tới tấn công mục tiêu đã phải thúc thủ quay về vì vấp phải hệ thống phòng không của đối phương. Dù đã cho hủy lệnh tấn công đợt hai nhưng SAC vẫn cố tung đợt tấn công thứ 3 tới đánh phá Hà Nội vào 4 giờ sáng ngày hôm sau, lúc mà lực lượng tên lửa phòng không Việt Nam đã được tiếp đạn đầy đủ, thêm 3 chiếc B-52 bị hạ. Tổng cộng trong đêm đó, 4 máy bay B-52G và 2 máy bay B-52B bị bắn rơi, một máy bay B-52D bị bắn hỏng.^[38]

Ngày 27/12/1972

Phi công Phạm Tuân được ghi nhận đã bắn rơi 1 máy bay B-52 trong đêm 27/12/1972

Cũng trong chiến dịch này, vào đêm ngày 27-12, lần đầu pháo đài bay B-52 bị hạ bởi một máy bay tiêm kích MiG-21, do Phạm Tuân điều khiển. B-52 tuy chỉ có khả năng không chiến yếu, nhưng nó luôn có đội hình gồm hàng chục chiếc tiêm kích F-4 bay theo để bảo vệ, nên việc công kích là rất khó. Phạm Tuân kể lại: Do B-52 trang bị nhiều mồi nhiệt làm nhiễu đầu dò tên lửa nên ông đã cố gắng áp sát B-52 ở cự ly 2–3 km rồi mới phóng tên lửa (dù tầm bắn của tên lửa là 8 km), ở cự ly này tên lửa chỉ mất 2-3 giây để tới mục tiêu nên chiếc B-52 sẽ không kịp thả mồi nhiễu. Rút kinh nghiệm từ vụ của Vũ Đình Rạng (chỉ phóng 1 quả tên lửa thì không đủ để hạ tại chỗ B-52) nên ông đã phóng liền cả 2 tên lửa vào mục tiêu, không giữ lại tên lửa dự phòng. Sau khi bắn, Phạm Tuân giảm tốc, kéo máy bay lên cao và lật ngửa để thoát ly thì nhìn thấy chiếc B-52 nổ, sau đó máy bay lao vượt qua phía trên điểm nổ. Tuy nhiên do động tác cơ động thoát ly cấp tốc này nên máy ảnh phía mũi chiếc MiG-21 đã không thể chụp lại khoảnh khắc đó làm tư liệu.

Phạm Tuân kể tiếp: “Khi lên trời rồi, phi công phải nhanh chóng đi vào điều kiện thuận lợi, vậy chúng ta phải phán đoán F-4 thường chặn chúng ta ở đâu, tầm cao nào để chúng ta tránh. Nếu F-4 bay ở độ cao 3 km thì chúng ta phải bay cao hơn, tốc độ hơn. Tất cả những kinh nghiệm đó để xây dựng thành phương án bay để tránh F-4. Lên thấy F-4 nhiều lắm, bên phải có, bên trái có. Bên dưới chỉ huy là vượt qua mà đi. Vậy vượt qua bằng cách nào? Ở đây là bản lĩnh của phi công, phải phán đoán được tình huống như thế nào. Trận đánh B-52 của tôi rất nhanh, tiếp cận B-52 chưa đầy một phút. Khi tiếp cận đằng sau B-52 với tốc độ rất cao, 1.500 km/h so với tốc độ của B52 là 900 km/h nên đã vượt qua tất cả. Vượt qua phải bao gồm tất cả nỗ lực, từ tổ chức chỉ huy, sân bay cất cánh, dẫn đường, để có được điều kiện tốt nhất. Hiệp đồng với binh chủng tên lửa phải chặt, khi tên lửa bắn lên F-4 phải dạt ra tránh, chúng tôi tranh thủ để vượt qua. Rồi lựa chọn hướng vào tiếp cận B-52 như thế nào. Tất cả tạo nên điều kiện thuận lợi nhất đánh B-52. Tôi bắn B-52 xong rồi mà F-4 vẫn ở đằng sau nhưng không làm gì được.”

Một số nguồn tài liệu Hoa Kỳ cho rằng tên lửa của ông đã bắn trượt, chiếc B-52 đã trúng tên lửa SA-2 rồi nổ trên không trung, khiến Phạm Tuân nghĩ rằng tên lửa của ông đã phá hủy mục tiêu.^[41] Nhưng nếu phân tích, điều này là rất khó xảy ra. Thời gian từ khi phóng tên lửa tới khi thoát ly của Phạm Tuân chỉ kéo dài 4-5 giây. Trong số các phi công Mỹ bị bắt, trung úy Paul Louis Granger, phi công phụ lái B-52 khai máy bay của anh ta bị MiG bắn trước, sau đó lại bị tên lửa SA-2 bồi thêm.^[42] Tuy nhiên đó là trường hợp của chiếc B-52D số hiệu 56-0622, mật danh “Orange 03” bị bắn rơi tại Yên Viên lúc 20 giờ 32 phút (tức 13 giờ 32 phút giờ GMT) ngày 20 tháng 12 năm 1972.^[43][44]

Ngày 28/12/1972

Ngày hôm sau tức đêm 28-12, phi công Vũ Xuân Thiều cũng được ghi nhận đã hạ được B-52 trên bầu trời Sơn La, nhưng Thiều và máy bay bị mất cùng với máy bay địch.

Kết quả

Thiệt hại của Không quân Mỹ theo phía Mỹ công bố là 11 chiếc B-52 đã bị bắn rơi trên lãnh thổ Bắc Việt Nam, 5 chiếc khác rơi tại Lào hoặc Thái Lan^[45]. 26 phi công B-52 được cứu thoát, 33 người khác bị chết hoặc mất tích, 33 bị bắt làm tù binh chiến tranh^[45]. Đồng thời không quân chiến thuật Mỹ mất 12 máy bay (2 F-111, 3 F-4, 2 A-7, 2 A-6, 1 EB-66, 1 trực thăng cứu hộ HH-53 và 1 máy bay RA-5C), 10 phi công chiến thuật bị chết, 8 bị bắt, và 11 được cứu thoát. Trong số 28 máy bay cả B-52 và chiến thuật bị bắn rơi, 17 trường hợp do trúng tên lửa SA-2, 3 trường hợp do bị máy bay MiG tấn công vào ban ngày, 3 do pháo phòng không, và 3 trường hợp không rõ nguyên nhân. 4 chiếc B-52 khác bị trúng đạn hư hại nặng nhưng vẫn bay về được sân bay và 5 chiếc khác bị hỏng mức trung bình.

Một mảnh xác máy bay B-52 bị bắn rơi tại hồ Hữu Tiệp, Hà Nội, trong Chiến dịch Linebacker II

Theo số liệu của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa^[46], tổng cộng trong 12 ngày đêm có 81 máy bay bị bắn rơi, trong đó có 34 chiếc B-52 (có 16 chiếc rơi tại chỗ), 5 chiếc F-111 (có 2 chiếc rơi tại chỗ).

Theo ước tính của Hoa Kỳ, Việt Nam đã phóng hơn 1.000 tên lửa sau 12 ngày đêm, nghĩa là theo Mỹ thì lượng đạn tên lửa của Quân đội Nhân dân Việt Nam đã sắp cạn kiệt, có những ý kiến cho rằng nếu Hoa Kỳ kiên trì đánh phá thêm vài ngày thì có thể đã giành được chiến thắng. Tuy nhiên theo thống kê của Quân đội Nhân dân Việt Nam, thực ra trong toàn chiến dịch họ chỉ phóng 334 đạn tên lửa SA-2 (bao gồm 241 tên lửa phóng ở Hà Nội)^[47], bằng 60% dự trữ số đạn tốt của Hà Nội, Hải Phòng. Việc Hoa Kỳ ước tính số tên lửa đã phóng cao gấp 3 lần thực tế là do chiến thuật bắn “tên lửa giả” của Việt Nam (tên lửa vẫn nằm dưới đất nhưng lại phát sóng tên lửa ra ngoài để làm đội hình F-4 bảo vệ B-52 của Mỹ tưởng bị nhắm bắn, phải tìm cách né tránh làm rối loạn đội hình)^[47] Mặt khác, trong 12 ngày đêm, quân đội Việt Nam cũng phục hồi được hơn 300 tên lửa cũ để tái sử dụng, như vậy thực ra kho tên lửa dự trữ của Việt Nam chỉ sụt đi khoảng 6% (khoảng 30 quả).

Cùng với đạn tên lửa là 2.036 viên đạn pháo 100mm, 15.669 viên đạn 57mm, 19.454 viên đạn 37mm, 1.147 viên đạn 14.5mm đã được bắn, chiếm 66% lượng dự trữ của Hà Nội và Hải Phòng. Như vậy nếu tiếp tục duy trì cường độ này, Quân đội Nhân dân Việt Nam vẫn có đủ đạn dược để chiến đấu thêm 20 ngày nữa. Ngoài ra, trong trường hợp kho đạn tại Hà Nội-Hải Phòng cạn kiệt thì có thể huy động hàng trăm đạn tên lửa từ các kho ở Khu IV (Thanh Hóa, Nghệ An) để tiếp tục chiến đấu thêm khoảng 10 ngày (tổng cộng có thể kéo dài chiến đấu thêm 30 ngày). Chưa kể 2 trung đoàn tên lửa SA-3 mới có năng lực cao hơn SA-2 cùng 200 tên lửa được dự kiến sẽ đưa vào chiến đấu vào ngày 31 tháng 12 năm 1972. Trên thực tế, khi các cuộc không kích của Hoa Kỳ tiếp diễn tại Khu IV trong tháng 1 năm 1973, các đơn vị tên lửa SA-2 của Việt Nam đóng ở Thanh Hóa vẫn đủ sức tiếp tục chiến đấu, bắn rơi và bắn hỏng thêm 4 chiếc B-52^[48]

Một số thống kê khác của Việt Nam:^[49]

• Trong 34 B-52 bị bắn rơi, 29 chiếc là do tên lửa phòng không, 3 chiếc là do pháo cao xạ 100mm, 2 chiếc là do tiêm kích MiG-21.
• Tên lửa phòng không bắn rơi 36 máy bay các loại, không quân tiêm kích bắn rơi 12 máy bay, còn lại là pháo hoặc súng máy cao xạ bắn rơi.
• Đơn vị phát hiện B-52 đầu tiên: Đại đội radar 16 trung đoàn 291 – 19h10 ngày 18 tháng 12.
• Đơn vị đầu tiên đánh B-52: Tiểu đoàn 78 trung đoàn 257 – 19h44 ngày 18 tháng 12.
• Đơn vị bắn rơi B-52 đầu tiên: Tiểu đoàn 59 trung đoàn 261 – 20h13 ngày 18 tháng 12.
• Trung đoàn 261 bắn rơi nhiều B-52 nhất: 12 chiếc.
• Trung đoàn 257 bắn rơi tại chỗ nhiều B-52 nhất: 8 chiếc.
• Tiểu đoàn 57 (trung đoàn 261) bắn rơi nhiều B-52 nhất: 4 chiếc.
• Tiểu đoàn bắn rơi tại chỗ nhiều B-52 nhất: Tiểu đoàn 77 (trung đoàn 257) và Tiểu đoàn 93 (trung đoàn 261): mỗi tiểu đoàn bắn rơi 3 chiếc B-52.
• Tiểu đoàn 79 (trung đoàn 257) bắn rơi chiếc B-52 cuối cùng: 23h16 ngày 29 tháng 12
• Tiểu đoàn 72 (trung đoàn 285) bắn quả tên lửa cuối cùng trong chiến dịch: 23h29 ngày 29 tháng 12

Sự phản đối của quốc tế

Thủ tướng Thụy Điển Olof Palme dẫn đầu đoàn biểu tình đòi Mỹ chấm dứt ném bom Việt Nam. Stockholm năm 1972

Chiến dịch ném bom bị phản đối rất mạnh mẽ trên khắp thế giới, công dân ở các nước Xã hội Chủ nghĩa gây áp lực để yêu cầu chính phủ của mình chính thức lên án các cuộc ném bom. Trung Quốc và Liên Xô đều đặn thể hiện sự bất bình trước việc tái ném bom, nhưng họ đã không có một động thái nào khác. Thực tế, các chỉ trích mạnh mẽ hơn lại là ở các nước phương Tây. Tại Paris, báo Le Monde so sánh với cuộc ném bom hủy diệt Guernica do Phát-xít Đức thực hiện trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Tờ báo lớn nhất của Anh, the Daily Mirror, bình luận: “Việc Mỹ quay lại ném bom Bắc Việt Nam đã làm cho cả thế giới lùi lại vì ghê sợ”. Các chính phủ Anh, Ý và Thụy Điển đã lên tiếng. Một trong những phản ứng dữ dội nhất là của Thủ tướng Thụy Điển, ông đã lên án cuộc ném bom là một tội ác chống lại loài người trên quy mô đạo đức của sự tàn bạo của phát xít tại trại tập trung Treblinka. Palme còn đích thân đến một cửa hàng tổng hợp để thu thập chữ ký cho một kiến nghị toàn quốc đòi chấm dứt ném bom – để gửi tới Nixon.^[50]

Tại Mỹ, Nixon bị chỉ trích là điên rồ (madman). Nhiều người trong số những người đã từng ủng hộ cuộc ném bom hồi tháng 5 nay chất vấn cả sự cần thiết và tính tàn bạo bất thường của Linebacker II.^[51] Quyển Võ Nguyên Giáp – Tổng tập hồi ký dẫn bài báo của hãng AP có đăng lời của Nguyễn Văn Thiệu vào tháng 8/1972 kêu gọi Mỹ “hãy ném bom tan nát miền Bắc Việt Nam”. Quyển hồi ký của Võ Nguyên Giáp cũng dẫn bài trên báo Nhân đạo (L’humanité) của Pháp bình luận rằng: “Ngay cả trong Thế chiến thứ hai, những viên tướng Pháp phản bội cũng không dám đề nghị đồng minh của chúng (Đức Quốc xã) tàn phá Paris (để ngăn quân Anh-Mỹ). Thế mà nay Thiệu lại muốn Mỹ ném bom tàn phá đất nước mình. Thiệu thật đáng xấu hổ hơn cả sự xấu hổ”^[52]

Ngày 30 tháng 12 năm 1972, Tổng thống Nixon ra lệnh chấm dứt ném bom (với lý do duy nhất được phát ngôn viên của ông đưa ra là “có dấu hiệu rõ ràng rằng đàm phán nghiêm túc có thể được nối lại”) và hội đàm lại để ký kết hiệp định. Có hai xu hướng bình luận về sự kiện này. Một xu hướng cho rằng đó là do áp lực của dư luận thế giới và nhân dân Mỹ, và thất bại trong việc buộc Hà Nội nhượng bộ. Xu hướng khác^[33] lại cho rằng đó là do chiến dịch đã đạt được mục tiêu là chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã tỏ ý muốn quay lại đàm phán, nhưng đại tướng Võ Nguyên Giáp thì khẳng định phía Mỹ bỏ họp trước và chính phía Mỹ đề nghị nhóm họp lại bằng một công điện gửi vào ngày 22/12 (1 ngày sau khi 7 chiếc B-52 bị bắn hạ chỉ trong 1 đêm)^[53] Dù sao, điều quan trọng là Hiệp định Paris có phương án cuối cùng về cơ bản không khác mấy so với phương án đã được ký tắt trước khi đàm phán bị đình trệ do Hoa Kỳ từ chối ký kết. Điều này có nghĩa rằng Chiến dịch Linebacker II mà Hoa Kỳ tiến hành đã không thu được một kết quả nào.

Đánh giá

Danh sách các đơn vị phòng không và không quân Việt Nam đã bắn hạ máy bay B52 được trưng bày tại Bảo tàng Phòng không Không quân, Hà Nội.

Sách báo Việt Nam gọi chiến dịch Linebacker II này là trận Điện Biên Phủ trên không, như một cách nêu bật thắng lợi của lực lượng phòng không Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong chiến dịch.

Charles Barrows, đại úy hoa tiêu B-52 bị bắt làm tù binh đặt vấn đề ngay khi còn ngồi ở Hỏa Lò: “Hệ thống điện tử trên máy bay B-52 rất tinh vi và đắt tiền nhưng vẫn không gây nhiễu nổi rađa Bắc Việt Nam. Siêu pháo đài bay B-52 đã cải tiến nhiều lần, máy móc rất tốt… Các phi công B-52 được huấn luyện công phu, thành thạo các chiến thuật hiện đại và B-52 được bảo vệ dày đặc, nhưng vẫn bị bắn rơi vì đạn phòng không… Không quân chiến lược của Mỹ không thể chịu đựng nổi tỷ lệ tổn thất về B.52 trên bầu trời Hà Nội”.^[54]

Trên tạp chí Không quân Mỹ, John L. Frisbee viết: “Trong thời kỳ Thế chiến thứ 2, tổn thất máy bay ném bom bị phòng không hay máy bay chiến đấu đối phương bắn hạ tại hai chiến trường chính yếu được ước tính trung bình: cứ 64 phi xuất thì có 1 chiếc bị bắn hạ. Trái lại, trên không phận Hà Nội và Hải Phòng thì cứ 49 phi xuất lại có một B-52 bị bắn rơi”.

Cựu Phó Tham mưu trưởng không quân Mỹ khi trả lời tạp chí AirForce vào tháng 6/1973 cũng thừa nhận: “Bắc Việt Nam rõ ràng là có nhiều kinh nghiệm bắn tên lửa SAM cũng như các loại súng phòng không khác. Họ cũng có nhiều kinh nghiệm trong việc phát hiện máy bay từ các đài điều khiển mặt đất… Không quân Mỹ đã tiến hành chiến tranh điện tử trên quy mô lớn, nhưng các máy bay vẫn dễ bị tổn thương. Chúng tôi cho rằng Bắc Việt Nam đã phát triển được các lực lượng phòng không dày dạn kinh nghiệm nhất thế giới. Rõ ràng họ có kinh nghiệm hơn bất cứ nước nào trong việc phóng tên lửa để hạ máy bay”.^[54]

Ngay khi mặt trời mọc vào sáng hôm 19-12, 2 chiếc B-52 đã bị hạ ngay trong đêm đầu tiên. Điện mừng từ khắp nơi tới tấp gửi về Bộ tư lệnh phòng không Thủ đô. Tướng Nhẫn nhớ lại: “Một bầu không khí đặc biệt tràn ngập sở chỉ huy các cấp từ các tiểu đoàn tới Bộ tổng tham mưu, từ hậu phương miền Bắc tới tiền tuyến miền Nam. Việc lực lượng phòng không Thủ đô đã đương đầu và giáng trả được loại vũ khí mạnh nhất của Mĩ, điều đó đã làm nức lòng quân dân cả nước”.^[38]

Đại tá Markov Lev Nicolayevich, từ tháng 10-1971 đến tháng 8-1972 từng giảng dạy tại Trường Sĩ quan Phòng không và huấn luyện các kíp trắc thủ tên lửa cho Việt Nam. Ông cho rằng: “Tôi đã nghiên cứu kỹ chiến lược chiến tranh của nhiều nước và thấy rằng, trên thế giới ít có cuộc chiến nào mà bên phòng vệ thắng bên tấn công, nhất là khi có sự chênh lệch quá lớn về tiềm lực quân sự, vũ khí trang bị như giữa quân đội Việt Nam và quân đội Mỹ, đặc biệt là “siêu pháo đài bay B-52“, mà người Mỹ khoe là không thể bị bắn hạ! Vậy mà Việt Nam đã đánh thắng rất giòn giã. Đó thực sự là cuộc chiến tranh của trí tuệ với trí tuệ, thông minh “chọi” thông minh, chứ không phải là cuộc chiến tranh thông thường!”.^[55]

Tác giả Marshall Michael viết: “Sau này hai phía mới chỉ dừng ở việc cùng công nhận rằng Linebacker II là trận đấu quan trọng quyết định cục diện chiến tranh. Đối với người Mỹ, Hiệp định hòa bình Paris đã giúp tổng thống Nixon hoàn thành mục tiêu đưa tù binh về nước và chấm dứt sự can dự của Mỹ vào cuộc chiến Việt Nam mà vẫn thực hiện cam kết làm chỗ dựa cho chính quyền Nam Việt Nam. Người Việt Nam lại cho rằng chiến dịch ném bom của Mỹ là nhằm mục đích buộc họ khuất phục và rút quân khỏi Miền Nam. Vậy nên khi bản Hiệp định cho phép họ vẫn được giữ quân ở Miền Nam, người Việt Nam cho rằng chiến dịch Linebacker II đã thất bại và niềm tin này càng được củng cố khi quân đội của họ trú quân ở phía nam tiến hành chiến dịch tổng tiến công thống nhất đất nước vào năm 1975. Nhưng để hiểu một cách tường tận sự khác biệt quan điểm này, tôi đã phải ghi nhận cách hiểu của người Việt rằng Linebacker II đơn giản chỉ là một thắng lợi trong chuỗi thắng lợi trong suốt 30 năm kháng chiến giành độc lập. Bằng chứng cho thắng lợi đó là việc họ đã hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước.”^[38]

Tưởng nhớ

Khu phố Khâm Thiên, Hà Nội sau trận ném bom của B-52 đêm 26 tháng 12 năm 1972

Trong trận bom rải thảm phố Khâm Thiên, Hà Nội đêm 26 tháng 12 năm 1972 đã làm chết 278 người, trong đó có 91 phụ nữ, 40 cụ già, 55 trẻ em; làm cho 178 cháu mồ côi trong đó có 66 cháu mồ côi cả cha lẫn mẹ; 290 người bị thương, 2.000 ngôi nhà, trường học, đền chùa, rạp hát, trạm xá bị sập, trong đó có 534 ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn.^[56]

Ngôi nhà số 51 phố Khâm Thiên chỉ còn là một hố bom, bảy người sống trong ngôi nhà này không còn ai sống sót. Mảnh đất này trở thành một đài tưởng niệm với một tấm bia mang dòng chữ “Khâm Thiên khắc sâu căm thù giặc Mỹ” và một bức tượng bằng đồng tạc hình một phụ nữ bế trên tay một đứa trẻ đã chết vì bom Mỹ, tượng được lấy nguyên mẫu từ chính chủ nhân của ngôi nhà bị hủy diệt này. Kể từ sau trận bom ấy, hàng năm, đến những ngày kỉ niệm trận bom, người dân trên phố, và nhiều nơi khác tới đây thắp hương tưởng niệm những người đã chết vì bom Mỹ.

Trong sân bệnh viện Bạch Mai có tấm bia mang chữ “Căm thù” để ghi nhớ về vụ B-52 ném bom trúng bệnh viện này vào ngày 22 tháng 12. khiến 1 bệnh nhân và 30 y tá, bác sĩ thiệt mạng, có 1 y tá đang mang thai 3 tháng^[57]. (khi đó hầu hết bác sĩ, bệnh nhân đã được sơ tán. Mỗi khoa chỉ giữ lại vài ba người để trực cấp cứu. Có khoảng 300 bệnh nhân ở dưới hầm).

Chú thích

1. ^ James R. McCathy and Robert E. Rayfield. Linebacker II a view from the rock. page 29-34
2. ^ Nghiêm Đình Tích (Chủ biên). Lịch sử Bộ đội Tên lửa phòng không 1965-2005. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội 2005. trang 361-362.
3. ^ ^{a ă} B-52_Stratofortress, Project Get Out and Walk
4. ^ Robt. F. Dorr and Lindsay Peacock. Boeing’s Cold War Warrior: B-52 Stratofortress. Published 1995.
5. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện biên phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 218-221.
6. ^ Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tập VI
7. ^ John Morocco, Rain of Fire. Boston: Boston Publishing Company, 1985, p. 150.
8. ^ “Nga nói gì về cuộc đấu MiG-21 và F-4 ở Việt Nam(2)”. Kienthuc.net.vn. Truy cập 14 tháng 10 năm 2015.
9. ^ George Herring, America’s Longest War, John Wikey & Sons, 1979, tr. 248
10. ^ ^{a ă} Chronology: How Peace Went off the Rails 1 tháng 1, 1973. TIME.
11. ^ Richard Nixon. The memory of Nixon. Grosset and Dunlap. London.1978.page 730,734.
12. ^ Henry Kissinger. A la Maison Blanch. 1968-1973. Ed. Fayard. Paris. 1979.
13. ^ Clashes: Air Combat Over North Vietnam, 1965-1972, Marshall L. Michell III, Naval Institute Press, ISBN/SKU: 9781591145196, page 271, trích “Linebacker II was completely different from the interdiction policy of Rolling Thunder and Linerbacker I; Linerbacker II would be a sustained maximum effort to destroy all major target complexes in the Hanoi and Haiphong areas. This could be done by Phantoms, even with LGBs; it required a massive application of force, which could only be exerted by B-52 strikes. Linebacker II also involved the removal of many of the restrictions surrounding the previous operations over North Vietnam, except an atempt to “minimize the danger to civillian population to the extent feasible without compromising effectiveness” and to “avoid known POW compounds, hospitals and religious structures.“
14. ^ George Ireken, The Diary of Senate (US), 1977, page 55, 57 và 136
15. ^ George C. Herring, Cuộc chiến tranh dài ngày nhất của nước Mỹ, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998.
16. ^ Gabriel Kolko. Giải phẫu một cuộc chiến tranh. Dịch giả: Nguyễn Tấn Cưu. NXB Quân đội Nhân dân. Hà Nội. 2003. trang 64, 66
17. ^ Lưu Văn Lợi – Nguyễn Anh Vũ. Các cuộc thương lượng Lê Đức Thọ-Kissinger tại Paris. NXB Công an nhân dân. Hà Nội. 2002
18. ^ Nghiêm Đình Tích (chủ biên). Lịch sử bộ đội tên lửa phòng không (1965-2005). NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2005. trang 357.
19. ^ Linebacker: Karl J. Eschmann. The Untold Story of the Air Raids Over North Vietnam
20. ^ Nghiêm Đình Tích (chủ biên). Lịch sử bộ đội tên lửa phòng không (1965-2005). NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2005. Trang 361.
21. ^ Nghiêm Đình Tích (chủ biên). Lịch sử bộ đội tên lửa phòng không (1965-2005). NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2005. Trang 361-362.
22. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 30.
23. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 29-30.
24. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 37-38
25. ^ Cuộc tập kích căn cứ radar Ai Cập năm 1969 của Israel, VnExpress, 21/1/2004
26. ^ ^{a ă} “Điện Biên Phủ trên không”: Các anh hùng không quân giải nghĩa chiến thắng, Infonet – Báo điện tử của Bộ Thông tin và Truyền thông, Thứ hai 10/12/2012
27. ^ Bộ khí tài KX “vạch nhiễu” tìm B52, Đại tá, TS DƯƠNG ĐÌNH LẬP, Báo điện tử Quân đội nhân dân, ngày 16/11/2012
28. ^ Những ngày “vạch nhiễu tìm thù”, Bùi Vũ Minh, Báo điện tử Quân đội nhân dân, Chủ Nhật, 19/12/2010
29. ^ Phương pháp bắn 3 điểm – sáng tạo độc đáo của bộ đội tên lửa, Nguyễn Đình Kiên, Báo điện tử Quân đội nhân dân, ngày 12/05/2012
30. ^ Bộ đội tên lửa Việt Nam rất dũng cảm, sáng tạo…, QUÂN THỦY, Báo điện tử Quân đội nhân dân, 08/12/2012
31. ^ Chân trần Chí thép. James Zumwalt. NXB tổng hợp TP Hồ Chí Minh. Trang 173
32. ^ “Rồng lửa” xuất trận, ác quỷ rùng mình…, Thái Hà, Pháp luật & Xã hội, Thứ Bảy, 08/12/2012
33. ^ ^{a ă} LINEBACKER II, Walter J. Boyne, November 1997, Vol. 80, No. 11, Air Force Magazine Online
34. ^ Hà Nội – những tháng ngày sơ tán, báo Tuổi trẻ
35. ^ Nguyễn Thị Tâm Bắc, Hà Nội máu và hoa, báo Quân đội Nhân dân, 22/12/2007
36. ^ George Herring, tr. 248
37. ^ “North Vietnam Says 1,318 Dead in the Raids on Hanoi,” New York Times, tháng 5, 1973, tr. 3.
38. ^ ^{a ă â b c} Chiến dịch ném bom Giáng Sinh. Tác giả: Marshall Michael – Tạp chí Hàng không và Vũ trụ số 1/1/2001
39. ^ “American airmen not only underestimated the North Vietnamese defenses, they especially underestimated the impact of flak”.
    Kenneth P. Werrell, Linebacker II: The Decisive Use of Air Power?, Air University Review, January-March 1987
40. ^ Điện Biên Phủ trên không, 35 năm ôn lại, Hoàng Liêm, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, 18/12/2007
41. ^ Michel 2002, pp. 205–206.
42. ^ Lê Kim. Trên những chặng đường giải phóng miền Nam, (tập ký sự). NXB Công an nhân dân. Hà Nội. 2004. trang 201 (trong phần 2: “Kể chuyện giặc lái B-52”)
43. ^ Thống kê máy bay bị bắn rơi của USAF từ ngày 18 đến ngày 19 tháng 12 năm 1972 (bản này ghi là B-52G)
44. ^ Tài liệu thống kê các trường hợp bị rơi của máy bay B-52
45. ^ ^{a ă} McCarthy, Brig. Gen. James R. and LtCol. George B. Allison, Linebacker II: A View from the Rock, page 172, 173. Maxwell Air Force Base AL: Air University Press, 1979
46. ^ Hiệp định Pari-Mốc son chói lọi của nền ngoại giao cách mạng Việt Nam , Bộ Ngoại giao Việt Nam, 25/1/2003
47. ^ ^{a ă} http://dantri.com.vn/xa-hoi/b52-sap-bay-ten-lua-sam-2-tren-bau-troi-ha-noi-672699.htm
48. ^ Nghiêm Đình Tích (chủ biên). Lịch sử bộ đội tên lửa phòng không. NXB Quân đội nhân dân. 2005. trang 411-412
49. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 221-224
50. ^ 40 năm chiến thắng Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không: Dư luận cô lập Richard Nixon, Báo Lao Động số 303 – Thứ tư 26/12/2012
51. ^ George Herring, tr. 248,249
52. ^ Võ Nguyên Giáp – Tổng tập hồi ký. NXB Quân đội nhân dân. Trang 1148
53. ^ Võ Nguyên Giáp, Tổng tập hồi ký Võ Nguyên Giáp, Tổng hành dinh trong mùa xuân toàn thắng, Chương 1, trang 1155, Nxb Quân đội Nhân dân, 2006
54. ^ ^{a ă} CHẶN ĐỨNG “PHÁO ĐÀI BAY”, Trường Minh, Báo VietNamNet, 03/12/2012
55. ^ Cố vấn Liên Xô: Chiến thắng B-52 của Việt Nam là độc nhất
56. ^ Nguyễn Minh Tâm (chủ biên). Hà Nội – Điện biên phủ trên không. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 2008. trang 156-157.
57. ^ 4 ngày đào bới cứu người ở Bệnh viện Bạch Mai, Báo Lao Động số 297 – Thứ tư 19/12/2012

Liên kết ngoài

• Walter J. Boyne, Linebacker II, November 1997, Vol. 80, No. 11, Air Force Magazine Online.
• Điện Biên Phủ trên không Thượng tá Trần Việt Anh (Viện Lịch sử quân sự Việt Nam), báo Nhân dân điện tử ngày 11-12-2004.
• Qua những trang sách “Linebecker II”-Phi công Mỹ nhớ lại

Một số bài báo đăng trên tạp chí TIME vào các thời điểm quanh chiến dịch Linebacker II:

• Chronology: How Peace Went off the Rails bài đăng ngày 01-01-1973, trình tự các sự kiện xung quanh đàm phán tại Paris cho đến khi đợt ném bom được bắt đầu.
• More Bombs Than Ever bài đăng ngày 01-01-1973 về diễn biến đợt ném bom.
• Outrage and Relief bài đăng ngày 8-01-1973, liệt kê bình luận của báo chí và các chính khách trước và sau khi đợt ném bom chấm dứt.
• Paris Peace in Nine Chapters bài đăng ngày 05-02-1973. Nội dung hiệp định Paris và so sánh với phiên bản trước cuộc ném bom.
• Bí mật chiến dịch Linebacker II (trên báo Thanh Niên): kỳ I, kỳ II, kỳ III, kỳ IV, kỳ cuối
• Phạm Duy Trưởng – Điện Biên Phủ trên không: Ta thắng Mỹ bởi bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam Kỳ 2 (Vỏ quýt dày có móng tay nhọn)

Xem thêm

• Mặt trận đất đối không miền Bắc Việt Nam 1972
• B-52 trong Chiến tranh Việt Nam
• Em bé Hà Nội (1974, phim)
• Hà Nội 12 ngày đêm (2002, phim)

Thể loại:

• Trận đánh và chiến dịch trong Chiến tranh Việt Nam
• Chấm dứt năm 1972
• Khởi đầu năm 1972
• Xung đột năm 1972

Rita Levi-Montalcini

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Rita Levi-Montalcini
Rita Levi-Montalcini
Sinh	22 tháng 4, 1909 Torino, Ý
Mất	30 tháng 12, 2012 (103 tuổi) Rome, Ý
Sắc tộc	Do Thái
Tôn giáo	Theo thuyết bất khả tri
Ngành	Thần kinh học
Alma mater	Trường Y học Torino – Đại học Torino
Nổi tiếng vì	Nhân tố tăng trưởng thần kinh (NGF)
Giải thưởng	Giải Nobel Sinh lý và Y khoa (1986) Huy chương Khoa học quốc gia (1987)

Rita Levi-Montalcini (sinh 22 tháng 4, 1909 – mất 30 tháng 12, 2012^[1]), được trao Huân chương Cavaliere di Gran Croce, OMRI^[2] là một nhà thần kinh học người Ý, cùng với đồng nghiệp Stanley Cohen, đã đoạt Giải Nobel Sinh lý và Y khoa năm 1986 cho công trình phát hiện ra Nhân tố tăng trưởng thần kinh (Nerve Growth Factor, NGF). Từ năm 2001, bà cũng là thượng nghị sĩ suốt đời ở Thượng nghị viện Ý.

Hiện nay, bà là người đoạt giải Nobel lớn tuổi nhất còn sống và cũng là người đầu tiên đoạt giải Nobel sống tới 100 tuổi^[3]. Ngày 22.4.2009 bà đã ăn mừng sinh nhật thứ 100 của mình tại tòa thị sảnh Roma.^[4]

Mục lục

• 1 Tiểu sử
  • 1.1 Thời niên thiếu
• 2 Sự nghiệp
• 3 Thượng nghị sĩ suốt đời
• 4 Gia đình
• 5 Giải thưởng và vinh dự
• 6 Các sách xuất bản
• 7 Nguồn
• 8 Chú thích
• 9 Tham khảo
• 10 Liên kết ngoài

Tiểu sử

Thời niên thiếu

Bà sinh tại Torino^[1] trong một gia đình Do Thái Sephardic^[5], cùng với người chị song sinh Paola, bà là con út trong số 4 người con. Cha của bà là Adamo Levi, một kỹ sư ngành điện và một nhà toán học có năng khiếu; mẹ là Adele Montalcini, một họa sĩ có tài, theo Levi-Montalcini mô tả là “một người thanh lịch”.

Levi-Montalcini quyết định theo học trường y, sau khi thấy một bạn thân của gia đình chết vì bệnh ung thư. Bà đã vượt qua được sự phản đối của người cha — ông tin rằng “một nghề chuyên môn sẽ gây trở ngại cho các bổn phận của người vợ và người mẹ” — và ghi tên vào học trường y khoa Torino năm 1930, cùng học với Giuseppe Levi. Sau khi tốt nghiệp năm 1936, bà làm phụ tá cho Levi, nhưng sự nghiệp của bà bị cắt đứt bởi Tuyên ngôn Chủng tộc^[6] của Benito Mussolini và sau đó việc áp dụng bộ luật ngăn cản các người Do Thái làm các nghề theo trình độ đại học và các nghề chuyên môn.

Sự nghiệp

Trong Thế chiến thứ hai, bà làm các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm ở nhà, nghiên cứu sự tăng trưởng của các sợi thần kinh trong phôi của gà. Việc này dẫn tới công trình nghiên cứu căn bản của bà sau này. Phòng thí nghiệm di truyền học đầu tiên của bà được đặt trong phòng ngủ ở nhà. Năm 1943, gia đình bà di chuyển xuống phía nam tới Firenza, và bà cũng lập phòng thí nghiệm tư ở đây. Năm 1945, gia đình quay trở lại Torino.

Tháng 9 năm 1946, Levi-Montalcini nhận một lời mời tới Đại học Washington tại St. Louis, dưới sự trông nom của giáo sư Viktor Hamburger. Mặc dù lời mời ban đầu chỉ là một học kỳ, nhưng bà đã ở lại đây 30 năm. Chính tại đây, bà đã làm công trình quan trọng nhất của mình: Từ các quan sát một số mô ung thư – loại mô gây ra tốc độ tăng trưởng tế bào thần kinh cực nhanh – bà đã cô lập nhân tố tăng trưởng thần kinh (NGF) trong năm 1952. Bà được cử làm giáo sư năm 1958, và năm 1962, bà lập một đơn vị nghiên cứu ở Roma, chia thời gian làm việc giữa Rome và St. Louis.

Từ năm 1961 tới năm 1969 bà lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu khoa Sinh học thần kinh (Neurobiology) tại “Hội đồng nghiên cứu quốc gia” (Consiglio Nazionale delle Ricerche, CNR) (Rome), và từ năm 1969 tới năm 1978 lãnh đạo Phòng thí nghiệm Sinh học tế bào.

Thượng nghị sĩ suốt đời

Ngày 1.8.2001 bà được tổng thống Cộng hòa Ý, Carlo Azeglio Ciampi bổ nhiệm làm thượng nghị sĩ suốt đời^[1].

Ngày 28–29.4.2006 Levi-Montalcini, ở tuổi 97, tham dự buổi khai mạc cuộc họp thượng nghị viện mới được bầu, để bầu chọn chủ tịch thượng nghị viện; bà tuyên bố ủng hộ ứng cử viên phe trung tả Franco Marini. Levi-Montalcini – thượng nghị sĩ niên trưởng ở thượng viện – đã chọn không làm chủ tịch tạm thời trong dịp này. Bà luôn tham dự các cuộc thảo luận ở thượng viện, trừ khi bận công việc khoa học. Do việc ủng hộ chính phủ Romano Prodi của mình, bà thường bị một số thượng nghị sĩ cánh hữu chỉ trích, cáo buộc bà đã “cứu” chính phủ khi phe ủng hộ chính phủ ở thượng viện chỉ là đa số ít ỏi (nhờ lá phiếu của bà). Bà thường bị công khai lăng nhục, cả trên các blogs, từ năm 2006, bởi cả các thượng nghị sĩ trung hữu như Francesco Storace, lẫn các bloggers cực hữu, vì tuổi cao và nguồn gốc Do Thái của mình.^[7][8]

Cho tới 2012, Levi-Montalcini là người đoạt giải Nobel già nhất và sống lâu nhất, mặc dù tai bị nghễnh ngãng và mắt gần như bị mù, vẫn giữ cương vụ chính trị trong nước mình.^[9]

Bà qua đời nửa chừng ở ngày 30 tháng 12 năm 2012 ở tuổi 103 tại Rome, Ý trong khi bà vẫn chưa sống qua mùa đông năm 2012.

Gia đình

Bà có một người anh trai, Gino, bị chết năm 1974 vì đau tim. Ông là một trong các kiến trúc sư nổi tiếng nhất của Ý và là giáo sư tại Đại học Torino.

Bà cũng có hai chị gái: Anna, lớn hơn bà 5 tuổi, và Paola, chị em song sinh với bà Paola Levi-Montalcini, là một nghệ sĩ được ưa chuộng, đã từ trần năm 2000.

Giải thưởng và vinh dự

• Năm 1968, bà trở thành người phụ nữ thứ 10 được bầu vào Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ.

• Năm 1974, bà được bầu vào Viện hàn lâm giáo hoàng về Khoa học

• Năm 1982, bà được trao Giải Rosenstiel (chung với Stanley Cohen)

• Năm 1983, bà được trao giải Louisa Gross Horwitz của Đại học Columbia cùng với Stanley Cohen (người cùng đoạt giải Nobel Sinh lý và Y khoa năm 1986) và Viktor Hamburger.

• Năm 1986, Levi-Montalcini và người cộng tác Stanley Cohen được nhận giải Nobel Sinh lý và Y khoa, và bà trở thành người thứ tư thuộc cộng đồng Do Thái thiểu số (dưới 50.000 người) nhưng lâu đời ở Ý đoạt giải Nobel, sau Emilio Segrè, Salvador Luria (một người bạn và đồng liêu ở đại học) và Franco Modigliani.

• Năm 1986 giải Albert Lasker cho nghiên cứu Y học cơ bản

• Năm 1987, bà được thưởng Huy chương Khoa học quốc gia, vinh dự cao nhất của giới khoa học Hoa Kỳ.

• Năm 1999, bà được Tổng giám đốc của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) Jacques Diouf bổ nhiệm làm đại sứ thiện chí của cơ quan này.^[10]

• Năm 2001, bà được tổng thống Ý Carlo Azeglio Ciampi bổ nhiệm làm thượng nghị sĩ suốt đời.

• Năm 2006 bà nhận học vị danh dự về kỹ thuật y-sinh (biomedical engineering) của Đại học bách khoa Torino, thành phố sinh trưởng của bà.

• Năm 2008 bà nhận bằng tiến sĩ danh dự của Đại học Complutense Madrid (Universidad Complutense de Madrid, UCM), Tây Ban Nha.

• Bà là thành viên của Hàn lâm viện Khoa học giáo hoàng (Pontifical Academy of Sciences)

Các sách xuất bản

Levi-Montalcini năm 2007

• Rita Levi Montalcini, Elogio dell’imperfezione, Gli elefanti Saggi, Garzanti, 1999 (nuova edizione accresciuta).
• Rita Levi-Montalcini, Origine ed Evoluzione del nucleo accessorio del Nervo abducente nell’embrione di pollo, Tip. Cuggiani, 1942
• Rita Levi-Montalcini, Elogio dell’imperfezione, Garzanti, 1987
• Rita Levi-Montalcini, NGF: apertura di una nuova frontiera nella neurobiologia, Roma Napoli, 1989
• Rita Levi-Montalcini, Sclerosi multipla in Italia: aspetti e problemi, AISM, 1989
• Rita Levi-Montalcini, Il tuo futuro, Garzanti, 1993
• Rita Levi-Montalcini, Per i settanta anni della Enciclopedia italiana, 1925-1995, Istituto della Enciclopedia italiana, 1995
• Rita Levi-Montalcini, Senz’olio contro vento, Baldini & Castoldi, 1996
• Rita Levi-Montalcini, L’asso nella manica a brandelli, Baldini & Castoldi, 1998
• Rita Levi-Montalcini, La galassia mente, Baldini & Castoldi, 1999
• Rita Levi-Montalcini, Cantico di una vita, Raffaello Cortina Editore, 2000
• Rita Levi-Montalcini, Un universo inquieto, 2001
• Rita Levi-Montalcini, Tempo di mutamenti, 2002
• Rita Levi-Montalcini, Abbi il coraggio di conoscere, 2004
• Rita Levi-Montalcini, Tempo di azione, 2004
• Rita Levi-Montalcini, Eva era africana, 2005
• Rita Levi-Montalcini, I nuovi Magellani nell’er@ digitale, 2006
• Rita Levi-Montalcini, Tempo di revisione, 2006
• Rita Levi-Montalcini, Rita Levi-Montalcini racconta la scuola ai ragazzi, 2007
• Rita Levi-Montalcini, Cronologia di una scoperta, 2009

Nguồn

• Levi-Montalcini, Rita, In Praise of Imperfection: My Life and Work. Basic Books, New York, 1988.
• Yount, Lisa (1996). Twentieth Century Women Scientists. New York: Facts on File. ISBN 0-8160-3173-8.
• Muhm, Myriam: Vage Hoffnung für Parkinson-Kranke – Überlegungen der Medizin-Nobelpreisträgerin Rita Levi-Montalcini, Süddeutsche Zeitung #293, p. 22. December 1986 [1]

Chú thích

1. ^ ^{a ă â} Page at Senate website (tiếng Ý).
2. ^ Quirinale.it
3. ^ Nature: “Neuroscience: One hundred years of Rita”
4. ^ 22 tháng 4 năm 2009_122334965.html Ansa.it: News in English – Montalcini feted at 100
5. ^ Người Do Thái ở bán đảo Iberia và vùng Magfreb
6. ^ tiếng Ý là “Manifesto della razza” tháng 7 năm 1938, tước quyền công dân Ý của các ngưòi Do Thái và các chức vụ trong chính phủ cũng như nghề nghiệp mà họ hành xử trước đây
7. ^ Mastella: sì al procedimento su Storace
8. ^ Dispetto alla Montalcini al seggio, La Repubblica ngày 14 tháng 4 năm 2008
9. ^ See: http://www.positanonews.it/dettaglio.php?id=23060
10. ^ See: http://www.fao.org/getinvolved/ambassadors/ambassadors/ambassadors-ritalevimontalcini/en/

Tham khảo

• Aloe, Luigi (2004), “Rita Levi-Montalcini: the discovery of nerve growth factor and modern neurobiology.”, Trends Cell Biol. (1 tháng 7 năm 2004) 14 (7): 395–9, doi:10.1016/j.tcb.2004.05.011, PMID 15246433

• Shampo, Marc A.; Kyle, Robert A. (2003), “Stamp vignette on medical science. Rita Levi-Montalcini’s Nobel Prize for work in neurology.”, Mayo Clinic Proc. (1 tháng 12 năm 2003) 78 (12): 1448, doi:10.4065/78.12.1448, PMID 14661672

• Aloe, L. (2003), “Rita Levi-Montalcini and the discovery of nerve growth factor: past and present studies.”, Archives italiennes de biologie (tháng 3 năm 2003) 141 (2-3): 65–83, PMID 12825318

• Cowan, W.M. (2001), “Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini: the path to the discovery of nerve growth factor.”, Annual Neuroscience Review 24: 551–600, doi:10.1146/annurev.neuro.24.1.551, PMID 11283321

• Provine, R.R. (2001), “In the trenches with Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini (1965-1974): one student’s perspective.”, Int. J. Dev. Neurosci. (tháng 4 năm 2001) 19 (2): 143–49, doi:10.1016/S0736-5748(00)00081-2, PMID 11255028

• Levi-Montalcini, R (2000), “From a home-made laboratory to the Nobel Prize: an interview with Rita Levi-Montalcini.”, Int. J. Dev. Biol. 44 (6): 563–66, PMID 11061418

• Raju, T.N. (2000), “The Nobel chronicles – 1986: Stanley Cohen (b. 1922); Rita Levi-Montalcini (b. 1909).”, Lancet (ngày 5 tháng 2 năm 2000) 355 (9202): 506, PMID 10841166

• Aloe, L. (1999), “Rita Levi-Montalcini: a brief biographic view of past and present studies on nerve growth factor.”, Microsc. Res. Tech. 45 (4-5): 207–09, doi:10.1002/(SICI)1097-0029(19990515/01)45:4/5<207::AID-JEMT3>3.0.CO;2-E, PMID 10383112

• Bendiner, E. (1992), “Rita Levi-Montalcini and the unveiling of growth factors.”, Hosp. Pract. (Off. Ed.) (1992 Apr 30) 27 (4A): 135–45, PMID 1560084 Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |publicationdate= (trợ giúp)

• Pécsi, T. (1987), “Nobel Prize for medicine, 1986 (Rita Levi-Montalcini)”, Orvosi hetilap (ngày 17 tháng 5 năm 1987) 128 (20): 1047–48, PMID 3295669

• Weltman, J.K. (1987), “The 1986 Nobel Prize for Physiology or Medicine awarded for discovery of growth factors: Rita Levi-Montalcini, M.D., and Stanley Cohen, Ph.D.”, N Engl Reg Allergy Proc 8 (1): 47–48, doi:10.2500/108854187779045385, PMID 3302667

Liên kết ngoài

• Autobiography at the Nobel e-Museum
• Article in German
• The Official Site of Louisa Gross Horwitz Prize
• Article in Nature at 100th anniversary: “Neuroscience: One hundred years of Rita”
• AFP Biography (dated ngày 22 tháng 4 năm 2009) celebrating Rita Levi-Montalcini’s 100th Birthday

Những người đoạt giải Nobel về sinh lý và y khoa

Người được nhận Huân chương Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Rita Levi-Montalcini

Thể loại:

• Sinh 1909
• Mất 2012
• Người Ý gốc Do Thái
• Người đoạt giải Nobel Sinh lý và Y khoa
• Người Ý đoạt giải Nobel
• Phụ nữ đoạt giải Nobel
• Hội viên nước ngoài của Royal Society
• Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Pháp
• Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học quốc gia
• Người đoạt Huy chương Khoa học quốc gia (Hoa Kỳ)
• Người song sinh
• Người thọ bách niên Ý

Bài viết mới trên Tình yêu cuộc sống

• Con đường lúa gạo Việt Nam
• Lương Định Của cuộc đời và sự nghiệp
• Lương Định Của quê hương và dòng họ
• Lương Định Của những năm tháng tuổi trẻ
• Lương Định Của luồng gió từ Hà Nội
• Lương Định Của nhà bác học nông dân
• Lương Định Của chính khách giữa lòng dân
• Thầy bạn và học trò Lương Định Của
• Ông bà Của cổ tích giũa đời thường
• Chào ngày mới 28 tháng 12

• Hoàng Kim về với rằm xuân
• Helen Keller người mù điếc huyền thoại
• Chào ngày mới 27 tháng 12
• Trời nhân loại mênh mông
• Chào ngày mới 26 tháng 12
• Chào ngày mới 25 tháng 12
• Đi tìm lịch sử bị quên lãng
• Ông già Noel thật
• Đêm thiêng hạnh phúc
• Chào ngày mới 24 tháng 12
• Mùa xuân quê hương
• Những bài ca bình minh
• Chào ngày mới 23 tháng 12
• Bên lề chính sự: Sự kiện chính cuối năm
• Chào ngày mới 22 tháng 12
• Bên lề chính sự: Nhìn xa hơn 2016
• Chào ngày mới 21 tháng 12
• Chào ngày mới 20 tháng 12
• Chào ngày mới 19 tháng 12
• Bên lề chính sử: Chiến tranh Đông Dương
• Bên lề chính sử: Thư Thủ tướng
• 90 năm Viện KHKTNN miền Nam
• Nhà văn tồn tại ở tác phẩm
• Chào ngày mới 18 tháng 12
• Chào ngày mới 17 tháng 12
• Đến Thái Sơn nhớ Đào Duy Từ
• Chào ngày mới 16 tháng 12
• Đào Duy Từ còn mãi với non sông
• Chào ngày mới 15 tháng 12
• Sông Thương
• Sắn Việt Nam bảo tồn phát triển bền vững
• Chào ngày mới 14 tháng 12
• Chào ngày mới 13 tháng 12
• Đất Mẹ vùng di sản
• Chào ngày mới 12 tháng 12
• Miên Thẩm là Đỗ Phủ văn chương Việt
• Chào ngày mới 11 tháng 12
• Cây Lương thực 12 2015
• Chào ngày mới 10 tháng 12
• Hồ đẹp Tanganyika và Victoria
• Chào ngày mới 9 tháng 12
• Đọc Đỗ Phủ nhớ Đặng Dung
• Chào ngày mới 8 tháng 12
• Lên non thiêng Yên Tử
• Chào ngày mới 7 tháng 12
• Đông Dương tìm tòi và cảm nhận
• Chào ngày mới 6 tháng 12
• Thăm ngôi nhà cũ của Darwin
• Chào ngày mới 5 tháng 12 
• Chào ngày mới 4 tháng 12
• Bí mật cung Đan Dương tại Huế
• Ngày Người khuyết tật Quốc tế nhớ bạn
• Helen Keller người mù điếc huyền thoại
• Chào ngày mới 3 tháng 12
• Tháp vàng hoa trắng nắng Mekong
• Chuyện vỉa hè
• Chào ngày mới 2 tháng 12
• Chào ngày mới 1 tháng 12
• Mark Twain là Lincoln văn học Mỹ
• Chuyện vỉa hè
• Bàn cờ thế sự
• Chu Văn Tiếp ở Đồng Xuân
• Sao Kim kỳ thú
• 24 tiết khí lịch nhà nông
• Kênh ông Kiệt giữa lòng dân
• Công việc này trao lại cho em
• Lời của Thầy theo mãi bước em đi
• Ơn Thầy
• Đọc lại và suy ngẫm
• Thầy bạn là lộc xuân cuộc đời
• Sáu mươi năm ĐHNL tp.HCM
• Trường tôi và tình yêu ở lại
• Gowda địa chỉ xanh ICRISAT Ấn Độ
• Ký ức CIMMYT ở Mexico
• Myanmar đọc lại và suy ngẫm
• Im lặng mà bão giông
• Chuyện vỉa hè
• Angkor nụ cười suy ngẫm
• Cây Lương thực tháng 11.2015
• Lên Yên Tử sưu tầm thơ đức Nhân Tông
• Đọc lại và suy ngẫm
• Biển Đông vạn dặm
• Đọc lại và suy ngẫm
• Giống khoai lang ở Việt Nam

Video yêu thích
KimYouTube

Trở về trang chính
Hoàng Kim  Ngọc Phương Nam  Thung dung  Dạy và học  Cây Lương thực  Dạy và Học  Tình yêu cuộc sống  Kim on LinkedIn  Kim on Facebook

Chào ngày mới 29 tháng 12

CNM365. Chào ngày mới 29 tháng 12. Wikipedia Ngày này năm xưa. Năm 1911 – Tôn Trung Sơn trở thành tổng thống lâm thời của Trung Hoa Dân Quốc, ông chính thức nhậm chức vào ngày 1 tháng 1 năm 1912. Năm 1845 – Theo thuyết vận mệnh hiển nhiên, Hoa Kỳ sáp nhập Cộng hòa Texas, Texas trở thành tiểu bang thứ 28 của Liên bang. Năm 1427 – Sau Hội thề Đông Quan, Tổng binh triều Minh là Vương Thông dẫn bộ binh rút khỏi An Nam, kết thúc thời kỳ triều Minh đô hộ trong lịch sử Việt Nam, tức 12 tháng 12 năm Đinh Mùi.

29 tháng 12

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Ngày 29 tháng 12 là ngày thứ 363 (364 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 2 ngày trong năm.

« Tháng 12 năm 2015 »
CN	T2	T3	T4	T5	T6	T7
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Mục lục

• 1 Sự kiện
• 2 Sinh
• 3 Mất
• 4 Những ngày lễ và kỷ niệm
• 5 Tham khảo

Sự kiện

• 1427 – Sau Hội thề Đông Quan, Tổng binh triều Minh là Vương Thông dẫn bộ binh rút khỏi An Nam, kết thúc thời kỳ triều Minh đô hộ trong lịch sử Việt Nam, tức 12 tháng 12 năm Đinh Mùi.
• 1845 – Theo thuyết vận mệnh hiển nhiên, Hoa Kỳ sáp nhập Cộng hòa Texas, Texas trở thành tiểu bang thứ 28 của Liên bang.
• 1911 – Tôn Trung Sơn trở thành tổng thống lâm thời của Trung Hoa Dân Quốc, ông chính thức nhậm chức vào ngày 1 tháng 1 năm 1912.
• 1911 – Các vương công và lạt ma Mông Cổ tại Khố Luân tuyên bố độc lập từ triều Thanh, lập Jebstundamba Khutuktu làm hoàng đế.
• 1928 – Phụng hệ quân phiệt Trương Học Lương tuyên bố tiếp nhận quyền quản hạt của chính phủ Quốc dân, thay cờ tại lãnh địa, sử gọi là “Đông Bắc thay cờ”.
• 1939 – Máy bay ném bom Consolidated B-24 Liberator tiến hành chuyến bay đầu tiên.
• 1942 – Chiến tranh thế giới thứ hai: Quân đoàn xe tăng 24 của Liên Xô thoát khỏi vòng vây của quân Đức và về đến Ilinka, kết thúc cuộc đột kích Tatsinskaya.
• 1959 – Nhà vật lý học người Mỹ Richard Feynman đưa ra một bài phát biểu được đặt tên là Còn nhiều chỗ trống ở cấp vi mô, được xem như mốc khai sinh của công nghệ nano.
• 1989 – Václav Havel trở thành nguyên thủ thứ 9 của Tiệp Khắc.

Sinh

• 1709 – Elizaveta, nữ hoàng của Nga, tức 18 tháng 12 theo lịch Julius (m. 1762)
• 1808 – Andrew Johnson, chính trị gia người Mỹ, tổng thống của Hoa Kỳ (m. 1875)
• 1899 – Nhiếp Vinh Trăn, tướng lĩnh quân đội người Trung Quốc (m. 1992)
• 1910 – Ronald Coase, nhà kinh tế học người Anh-Mỹ, đoạt giải Nobel (m. 2013)
• 1942 – Rajesh Khanna, diễn viên, ca sĩ người Ấn Độ (m. 2012)
• 1957 – Bruce A. Beutler, nhà miễn dịch học và di truyền học Mỹ, đoạt giải Nobel
• 1959 – Okazaki Ritsuko, ca sĩ, nhà soạn nhạc người Nhật Bản (m. 2004)
• 1959 – Hà Gia Kính, diễn viên người Hồng Kông
• 1960 – Thomas Lubanga Dyilo, thủ lĩnh quân sự người CHDC Congo
• 1983 – Minh Thư, ca sĩ người Việt Nam
• 1994 – Kako, thành viên hoàng thất Nhật Bản
• Không rõ năm – Ayana, ca sĩ người Nhật Bản

Mất

• 1208 – Hoàn Nhan Cảnh, tức Kim Chương Tông, hoàng đế của triều Kim, tức ngày Bính Thìn (20) tháng 11 năm Mậu Thìn (s. 1190)
• 1825 – Jacques-Louis David, họa sĩ người Pháp (s. 1748)
• 1891 – Leopold Kronecker, nhà toán học người Đức (s. 1823)
• 1894 – Christina Rossetti, nhà thơ người Anh (s. 1830)
• 1896 – Wilhelm von Woyna, tướng lĩnh quân đội người Đức (s. 1819)
• 1910 – Ewald Christian Leopold von Kleist, tướng lĩnh quân đội người Đức (s. 1824)
• 1916 – Grigori Yefimovich Rasputin, người thần bí Nga, tức 16 tháng 12 theo lịch Julius (s. 1869)
• 1924 – Carl Spitteler, nhà văn người Thụy Sĩ. đoạt giải Nobel (s. 1845)
• 1926 – Rainer Maria Rilke, nhà văn người Áo (s. 1875)
• 1929 – Wilhelm Maybach, kỹ sư và doanh nhân người Đức (s. 1846)
• 1941 – Tullio Levi-Civita, nhà toán học người Ý (s. 1873)
• 1951 – Cù Chính Lan, quân nhân người Việt Nam (s. 1930)
• 2009 – Akmal Shaikh, doanh nhân và người vận chuyển ma túy người Pakistan-Anh (s. 1956)

Những ngày lễ và kỷ niệm

Tháng 1 | Tháng 2 | Tháng 3 | Tháng 4 | Tháng 5 | Tháng 6 | Tháng 7 | Tháng 8 | Tháng 9 | Tháng 10 | Tháng 11 | Tháng 12

Tham khảo

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về 29 tháng 12

Thể loại:

• Tháng mười hai
• Sơ khai ngày
• Ngày trong năm

Lich Vạn Niên ngày 29 tháng 12 năm 2015

Tháng 12 Năm 2015

29

Thứ ba

Không có gì giá trị hơn hôm nay. Bạn không thể sống lại ngày hôm qua, và ngày mai thì vẫn còn ngoài tầm với của bạn.Johann Wolfgang Von Goethe

Năm ất Mùi

Tháng Mậu Tí

Ngày Kỷ Mão

Giờ ất Hợi

21:37:38

Giờ Hoàng Đạo

Giáp Tí (23h-1h)

Bính Dần (3h-5h)

Tháng Một (Đ)

19

đinh Mão (5h-7h)

Canh Ngọ (11h-13h)

Ngày Hoàng đạo

Mệnh ngày:

Thổ – Thành đầu thổ

(Ðất đầu thành)

Tiết khí

Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ)

Tân Mùi (13h-15h)

Qúy Dậu (17h-19h)

Thứ ba, Ngày 29 Tháng 12 Năm 2015 Âm lịch: Ngày 19 Tháng 11 Năm 2015 Ngày Julius: 2457386 Bát tự: Giờ Giáp Tí, ngày Kỷ Mão, tháng Mậu Tí, năm ất Mùi 0:00 Giờ: Giáp Tí Ngày Hoàng đạo Sao: Ngọc Đường Giờ Hoàng đạo Giáp Tí, Bính Dần, đinh Mão, Canh Ngọ, Tân Mùi, Qúy Dậu Giờ Hắc đạo ất Sửu, Mậu Thìn, Kỷ Tỵ, Nhâm Thân, Giáp Tuất, ất Hợi Năm Kim Sa trung kim Mùa: Mùa đông Vượng: Thủy Khắc: Thổ Trọng Ngày Thổ Thành đầu thổ Ðất đầu thành Tuổi xung Tân Dậu, Ất Dậu Tiết khí Giữa: Đông chí (Giữa đông) – Tiểu hàn (Rét nhẹ) Sao Vĩ Ngũ hành Hỏa Động vật Hổ Trực Bình – Tốt cho các việc rời bếp, thượng lương, làm chuồng lục súc. – Xấu cho các việc khai trương, xuất nhập tài vật, giá thú, động thở. Xuất hành Hỷ thần Đông Bắc Tài thần chính Nam Kê thần Tây Cát tinh Tốt Kỵ Thiên thành Tốt mọi việc Tuế hợp Tốt mọi việc Hoạt điệu Tốt, nhưng gặp thụ tử thì xấu Dân nhật, thời đức Tốt mọi việc Ngọc đường Hoàng Đạo – Tốt mọi việc Sát tinh Kỵ Ghi chú Thiên Cương Xấu mọi việc Thiên Lại Xấu mọi việc Tiểu Hao Xấu về kinh doanh, cầu tài Thụ tử Xấu mọi việc trừ săn bắn tốt Địa Tặc Xấu đối với khởi tạo, an táng, động thổ, xuất hành Lục Bất thành Xấu đối với xây dựng Nguyệt Hình Xấu mọi việc Mặt trời Giờ mọc Giờ lặn Hà Nội 06:35 17:21 TP.Hồ Chí Minh 06:12 17:37 Tư Mệnh Hoàng đạo 1:00 Giờ: ất Sửu Câu Trận Hắc đạo 3:00 Giờ: Bính Dần Thanh Long Hoàng đạo 5:00 Giờ: đinh Mão Minh Đường Hoàng đạo 7:00 Giờ: Mậu Thìn Thiên Hình Hắc đạo 9:00 Giờ: Kỷ Tỵ Chu Tước Hắc đạo 11:00 Giờ: Canh Ngọ Kinh Quỹ Hoàng đạo 13:00 Giờ: Tân Mùi Kim Được Hoàng đạo 15:00 Giờ: Nhâm Thân Bạch Hổ Hắc đạo 17:00 Giờ: Qúy Dậu Ngọc Đường Hoàng đạo 19:00 Giờ: Giáp Tuất Thiên Lao Hắc đạo 21:00 Giờ: ất Hợi NGuyên Vũ Hắc đạo 23:00 Giờ: Giáp Tí Tư Mệnh Hoàng đạo Lịch vạn niên 2015, ngày 19 tháng 11, năm 2015 – Âm lịch Xem ngày giờ tốt và hướng xuất hành Trong một tháng có 2 loại ngày tốt, ngày xấu; trong một ngày lại có 6 giờ tốt, 6 giờ xấu gọi chung là Ngày/giờ Hoàng đạo (tốt) và Ngày/giờ Hắc đạo (xấu). Người Việt Nam từ xưa đều có phong tục chọn ngày tốt và giờ tốt để làm những việc lớn như cưới hỏi, khởi công làm nhà, nhập trạch, ký kết, kinh doanh v.v.v. Ngày 19 tháng 11, năm 2015 là ngày Hoàng đạo , các giờ tốt trong ngày này là: Giáp Tí, Bính Dần, đinh Mão, Canh Ngọ, Tân Mùi, Qúy Dậu Trong ngày này, các tuổi xung khắc nên cẩn thận trong chuyện đi lại, xuất hành, nói chuyện và làm các việc đại sự là: Tân Dậu, Ất Dậu Xuất hành hướng Đông Bắc gặp Hỷ thần: niềm vui, may mắn, thuận lợi. Xuất hành hướng Nam gặp Tài thần: tài lộc, tiền của, giao dịch thuận lợi. Xem sao tốt và việc nên làm và nên kiêng Trong Lịch vạn niên, có 12 trực được sắp xếp theo tuần hoàn phân bổ vào từng ngày. Mỗi trực có tính chất riêng, tốt/xấu tùy từng công việc. Ngày 19 tháng 11, năm 2015 là Trực Bình: Tốt cho các việc rời bếp, thượng lương, làm chuồng lục súc. Xấu cho các việc khai trương, xuất nhập tài vật, giá thú, động thở. Mỗi ngày đều có nhiều sao Tốt (Cát tinh) và sao Xấu (Hung tinh). Các sao Đại cát (rất tốt cho mọi việc) như Thiên đức, Nguyệt đức, Thiên ân, Nguyệt ân. Có những sao Đại hung (rất xấu cho mọi việc) như Kiếp sát, Trùng tang, Thiên cương. Cũng có những sao xấu tùy mọi việc như Cô thần, Quả tú, Nguyệt hư, Không phòng, Xích khẩu… – xấu cho hôn thú, cưới hỏi, đám hỏi nói chung cần tránh. Hoặc ngày có Thiên hỏa, Nguyệt phá, Địa phá… xấu cho khởi công xây dựng, động thổ, sửa chữa nhà cửa nói chung cần tránh. Khi tính làm việc đại sự, cần kiểm tra ngày Hoàng Đạo, Hắc Đạo. Xem công việc cụ thể nào, để tránh những sao xấu. Chọn các giờ Hoàng đạo để thực hiện (hoặc làm tượng trưng lấy giờ)

Tôn Trung Sơn

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Tôn Trung Sơn 孫中山 / 孫文 / 孫逸仙
Chức vụ
Tiền nhiệm	Phổ Nghi (hoàng đế Trung Hoa)
Kế nhiệm	Viên Thế Khải (Tổng thống thứ nhất)
Chủ tịch Quốc Dân Đảng
Nhiệm kỳ	10 tháng 10 năm 1919 – 2 tháng 3 năm 1925
Tiền nhiệm	(không)
Kế nhiệm	Trương Nhân Kiệt
Thông tin chung
Đảng phái	Quốc Dân Đảng (KMT)
Sinh	12 tháng 11, 1866 Trung Sơn, Quảng Đông, Trung Quốc
Mất	12 tháng 3, 1925 (58 tuổi) Bắc Kinh, Trung Quốc
Alma mater	Trường Đại học Y thuật Hồng Kông cho người Hoa
Nghề nghiệp	Thầy thuốc, Nhà chính trị, Nhà cách mạng, Nhà văn
Tôn giáo	Kitô giáo (Tự trị giáo đoàn)

Tôn Văn là tên húy (孫文), tự là Dật Tiên (chữ Hán: 逸仙), hiệu là Trung Sơn (中山), tên thường gọi của ông, (12 tháng 11 năm 1866 – 12 tháng 3 năm 1925)^[1][2] là nhà cách mạng dân chủ Trung Quốc, người lãnh đạo cuộc cách mạng Tân Hợi năm 1911 lật đổ triều đại Mãn Thanh và khai sinh nước Trung Hoa Dân Quốc. Ông được người Trung Hoa gọi yêu mến là “Quốc phụ Trung Hoa”.

Mục lục

• 1 Cuộc đời
  • 1.1 Học vấn
  • 1.2 Theo Kitô giáo và lập gia đình
  • 1.3 Sự nghiệp chính trị
• 2 Ảnh hưởng đến phong trào đấu tranh giành độc lập ở Việt Nam
• 3 Tên
• 4 Tham khảo

Cuộc đời

Tượng Tôn Trung Sơn của một cậu học sinh tại Honolulu, Hawaii, 13 tuổi

Học vấn

Ông sinh ngày 12 tháng 11 năm 1866^[2] ở tỉnh Quảng Đông^[2] trong một gia đình nông dân khá giả. Năm 13 tuổi, ông đến học ở Honolulu tại tiểu bang Hawaii vì có người anh buôn bán ở đây, ở đây ông học các trường tiểu học và trung học nên chịu ảnh hưởng rất lớn của phương Tây. Năm 1883, ông trở về nước, và năm 1886 ông học trường Đại học Y khoa Hương Cảng và trở thành bác sĩ năm 1892.^[1][3] Ông là một trong 2 người được tốt nghiệp trong lớp 12 người.^[4][5][6] Tuy nhiên sau đó thấy tình cảnh đất nước bị các đế quốc chia xé, ông bỏ nghề y theo con đường chính trị.

Theo Kitô giáo và lập gia đình

Thời trung học, ông học tại một trường được dạy dỗ bởi những người Anh theo Anh giáo. Tuy trường này không bắt buộc học sinh phải theo đạo, nhưng đòi hỏi học sinh phải đi dự lễ vào ngày chủ nhật. Theo Schriffin, Kitô giáo đã có những ảnh hưởng lớn tới toàn cuộc đời chính trị của Tôn Dật Tiên.^[7] Sau này ông được rửa tội tại Hồng Kông bởi một nhà truyền đạo Hoa Kỳ và trở thành một tín hữu Tự trị giáo đoàn (Congregational, Công lí hội).^[8][9] Ông tham dự nhà thờ Đạo Sái (道濟會堂, được sáng lập bởi Hội truyền giáo London vào năm 1888)^[10] trong khi học Y khoa ở Hồng Kông (香港華人西醫書院). Việc ông theo đạo Ki tô liên hệ tới những lý tưởng cách mạng và những nỗ lực cải tiến đất nước.^[9].

Tôn Dật Tiên làm đám cưới với Tống Khánh Linh, người vợ thứ hai, sau này cũng làm Chủ tịch danh dự nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Em của bà, bà Tống Mỹ Linh, cưới Tưởng Giới Thạch, và như vậy 2 nhà lãnh tụ trở thành anh em cột chèo. Cha của hai bà là một mục sư Giám lý, kiếm rất nhiều tiền trong các hoạt động ngân hàng, mặc dù là bạn thân của Tôn, những đã nổi giận khi nghe Tôn tuyên bố dự tính cưới Khánh Linh, bởi vì Tôn là một người có đạo và đã có vợ với 3 con. Ông cho là Tôn đã đi ngược lại với đạo lý mà họ cùng chia sẻ.

Con trai ông (với người vợ đầu Lô Mộ Trinh hay Lư Mộ Trinh (盧慕貞) là Tôn Khoa (孫科; bính âm: Sūn Kē) sau này làm Thủ tướng Trung Hoa Dân Quốc.

Ngoài hai vợ trên, theo Trung Quốc sử thoại, ông còn quan hệ gắn bó với “bà Nam Dương” Trần Túy Phần, sau đổi tên là Trần Tứ.^[11]

Sự nghiệp chính trị

Năm 1894, Tôn Trung Sơn sang tiểu bang Hawaii tại Hoa Kỳ tập hợp Hoa kiều cùng chí hướng thành lập Hưng Trung hội với tôn chỉ đánh đổ phong kiến Mãn Thanh, khôi phục Trung Hoa. Ông bị người anh đưa về Trung Quốc vì sợ ông theo Công giáo nhưng ông đã trở lại Hawaii ít nhất hai lần vào 1900 và 1901.^[12] Năm 1904, Tôn Trung Sơn từng sang Việt Nam hoạt động tại Hà Nội, trong một hội quán của người Hoa ở số nhà 22 phố Hàng Buồm, nay thuộc phường Hàng Buồm quận Hoàn Kiếm^[13]. Năm 1905, Tôn Trung Sơn hợp nhất Hưng Trung hội với một số tổ chức trong nước lập thành Trung Quốc Đồng minh hội do ông làm Tổng lý. Trên tờ Dân báo, cơ quan ngôn luận của hội, ông đã công bố chủ nghĩa Tam dân: “Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc”. Từ 1905 đến năm 1911 Trung Quốc Đồng minh hội tổ chức nhiều cuộc binh biến ở các tỉnh miền Nam nhưng không thành công. Ngày 10 tháng 10 năm 1911, Đồng minh hội vận động được binh sĩ ở Vũ Xương (Hồ Bắc) nổi dậy khởi nghĩa và giành được thắng lợi mở đầu cho Cách mạng Tân Hợi. Phong trào này nhanh chóng bùng nổ ở nhiều tỉnh khác. Ngày 24 tháng 12 năm 1911, Tôn Trung sơn về nước, được đại hội đại biểu các tỉnh họp ở Nam Kinh đề cử làm tổng thống lâm thời.

Tôn Văn (ngồi bên phải) gặp các viên chức Pháp tại Hà Nội, 1902

Ngày 1 tháng 1 năm 1912, ông tuyên thệ nhậm chức Tổng thống lâm thời Trung Hoa Dân Quốc tại Nam Kinh. Nhưng một tháng sau, ông nhường chức này cho Viên Thế Khải với điều kiện Viên Thế Khải bắt vua nhà Thanh thoái vị để thành lập chế độ cộng hòa nhưng Viên Thế Khải đã phản bội, đàn áp lực lượng dân chủ cộng hòa.

Ông là một nhà triết học, ông lấy triết học để chỉ đạo cách mạng tư sản. Sau khi từ chức ông nghiên cứu triết học và có sáng tác tác phẩm Học thuyết Tôn Văn với trọng tâm là “biết thì khó, làm thì dễ”. Ông đã nêu ra chủ thuyết “Tam dân” (dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc). Ông được dân chúng Trung Quốc gọi là “Quốc phụ” (người cha của đất nước).

Ảnh hưởng đến phong trào đấu tranh giành độc lập ở Việt Nam

Chủ thuyết “Tam dân” của ông (dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc) có ảnh hưởng sâu sắc đến phong trào đấu tranh giành độc lập ở Việt Nam^[14]. Theo nhà sử học Chương Thâu, cựu Trưởng phòng Lịch sử Cận đại thuộc Viện Sử học Việt Nam, một loạt các thế hệ các nhà Cách mạng Việt Nam, từ Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh cho tới Hồ Chí Minh đều chịu ảnh hưởng sâu rộng của tư tưởng Tam dân Chủ nghĩa của Cách mạng Tân Hợi^[15]. Ngay cả sau đó, Việt Minh (Việt Nam độc lập đồng minh hội) cũng được tổ chức theo khuôn mẫu của Trung Quốc Đồng minh hội do Bác sĩ Tôn Dật Tiên sáng lập tại Trung Quốc năm 1905. Thuyết Tam dân cũng được Hồ Chí Minh đưa vào bản tuyên ngôn độc lập mà ông đã đọc vào ngày 2 tháng 9 năm 1945. Ba chữ ‘Độc lập, Tự do, Hạnh phúc’ đó là Tam dân Chủ nghĩa của Tôn Trung Sơn.^[14]

Ông Tôn Dật Tiên được tôn kính trong đạo Cao Đài ở Việt Nam như là một trong Tam Thánh kí Thiên Nhân Hòa ước lần thứ 3. Ngày nay khách du lịch có dịp tham quan thánh thất Cao Đài ở Tây Ninh, khi vừa tiến gần chính điện sẽ thấy bức tranh Tam Thánh được treo ngay chỗ trang trọng nhất.

Cao Đài Tam Thánh. Từ trái sang phải: Tôn Dật Tiên, Victor Hugo và Nguyễn Bỉnh Khiêm

Tên ông cũng được đặt cho một con đường ở quận 7, thành phố Hồ Chí Minh.

Tên

• Khai sinh: Tôn Đức Minh
• Thời niên thiếu: Tôn Đế Tượng
• Đi học: Tôn Văn
• Lịch sự: Tôn Đại Chi
• Hiệu: Nhật Tân
• Bí danh: Trung Sơn (中山)^[1]
• Bí danh ở Nhật Bản: Trung Sơn
• Danh xưng: Quốc phụ (

Tham khảo

1. ^ ^{a ă â} Singtao daily. Saturday edition. ngày 23 tháng 10 năm 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
2. ^ ^{a ă â} “Chronology of Dr. Sun Yat-sen”. National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall. Truy cập ngày 15 tháng 3 năm 2013.
3. ^ 游梓翔. [2006] (2006). 領袖的聲音: 兩岸領導人政治語藝批評, 1906–2006. 五南圖書出版股份有限公司 publishing. ISBN 957-11-4268-9, ISBN 978-957-11-4268-5. p 82.
4. ^ HK university. [2002] (2002). Growing with Hong Kong: the University and its graduates: the first 90 years. ISBN 962-209-613-1, ISBN 978-962-209-613-4.
5. ^ Singtao daily. ngày 28 tháng 2 năm 2011. 特別策劃 section A10. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition.
6. ^ South China morning post. Birth of Sun heralds dawn of revolutionary era for China. ngày 11 tháng 11 năm 1999.
7. ^ Sun Yat-sen and Christianity
8. ^ Bergère: 26
9. ^ ^{a ă} Soong, (1997) p. 151-178
10. ^ 中西區區議會 [Central & Western District Council] (tháng 11 năm 2006), “孫中山先生史蹟徑 [Dr Sun Yat-sen Historical Trail]” (PDF), Dr. Sun Yat-sen Museum (bằng tiếng Trung và Anh) (Hong Kong, China: Dr. Sun Yat-sen Museum): 30, truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2012
11. ^ “Bà Nam Dương” của Tôn Trung Sơn
12. ^ Brannon, John (ngày 16 tháng 8 năm 2007). “Chinatown park, statue honor Sun Yat-sen”. Honolulu Star-Bulletin. Truy cập ngày 17 tháng 8 năm 2007. During a 1900 visit, Sun told The Advertiser […] He said in a 1901 interview here that “This is my Hawai’i.
13. ^ Tin ảnh trên BBC tiếng Việt, ngày 7/10/2011.
14. ^ ^{a ă} Bài Chủ nghĩa Tam dân vẫn còn thời sự với Việt Nam, trên BBC tiếng Việt ngày 7/10/2011.
15. ^ Nhìn lại 100 năm cuộc Cách mạng Tân Hợi,BBC tiếng Việt ngày 17/09/2011

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Tôn Trung Sơn

Thể loại:

• Sinh 1866
• Mất 1925
• Tôn Trung Sơn
• Chính khách Trung Quốc
• Người Quảng Đông
• Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc
• Nhà cách mạng Trung Quốc
• Người Khách Gia
• Thánh Cao Đài
• Tín hữu Kitô giáo Trung Quốc
• Nguyên soái Trung Quốc
• Chết vì ung thư gan

Vận mệnh hiển nhiên

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bức tranh này (khoảng năm 1872) do John Gast vẽ có tên American Progress là một sự miêu tả mang tính biểu tượng về khái niệm Vận mệnh hiển nhiên. Trong hình là nàng Columbia, một hình tượng được nhân cách hóa như là Hoa Kỳ, dẫn dắt nền văn minh đi về phía tây cùng với những người định cư Mỹ, tay căng đường dây điện báo khi nàng du hành; nàng cũng có ôm một quyển sách học trò. Các hoạt động kinh tế khác nhau của những người đi tiên phong được tô rõ nét và, đặc biệt là những hình thức giao thông đang biến đổi. Người bản thổ Mỹ cùng thú hoang bỏ chạy.

Vận mệnh hiển nhiên (tiếng Anh: Manifest Destiny) là một niềm tin rằng Hoa Kỳ có vận mệnh mở rộng lãnh thổ từ duyên hải Đại Tây Dương đến Thái Bình Dương. Khái niệm này cũng được sử dụng để hô hào và biện hộ cho việc thu phục các lãnh thổ khác. Những người cổ vũ cho khái niệm “Vận mệnh hiển nhiên” tin rằng mở rộng lãnh thổ không chỉ tốt đẹp mà còn là “hiển nhiên” và là “vận mệnh”. Ban đầu, “Manifest Destiny” là một câu có tính cách thời thế chính trị trong thế kỷ 19 nhưng dần dần nó trở thành thuật ngữ chuẩn lịch sử, thường được dùng như đồng nghĩa với việc mở rộng lãnh thổ của Hoa Kỳ khắp lục địa Bắc Mỹ.

Thuật ngữ này đầu tiên được các đảng viên Đảng Dân chủ Jackson sử dụng lần đầu vào thập niên 1840 để cổ vũ việc sát nhập nhiều vùng đất mà ngày nay là miền Tây Hoa Kỳ (Lãnh thổ Oregon, Cộng hòa Texas, và Nhượng địa Mexico). Nó được làm sống lại vào thập niên 1890, lần này là do những người ủng hộ Đảng Cộng hòa dùng như lời bào chữa cho việc mở rộng lãnh thổ Hoa Kỳ bên ngoài Bắc Mỹ. Thuật ngữ này không được những nhà làm chính sách của Hoa Kỳ sử dụng trong đầu thế kỷ 20 nhưng một số nhà bình luận tin rằng một số khía cạnh của Vận mệnh hiển nhiên, đặc biệt là niềm tin về một sứ mệnh của người Mỹ là làm thăng tiến và bảo vệ nền dân chủ khắp thế giới, tiếp tục có một ảnh hưởng đến ý thức hệ chính trị của người Mỹ.^[1]

Mục lục

• 1 Văn cảnh và cách diễn giải
• 2 Nguồn gốc
• 3 Chủ tố và ảnh hưởng
• 4 Tác động đối với sự mở rộng lục địa
  • 4.1 Chủ nghĩa lục địa
  • 4.2 Bắc Mỹ thuộc Anh
    • 4.2.1 Trước năm 1815
    • 4.2.2 Gây loạn tại Canada
    • 4.2.3 “Cả Oregon”
  • 4.3 Mexico và Texas
    • 4.3.1 “Cả Mexico”
  • 4.4 Gây loạn ở phía nam
  • 4.5 Người bản thổ Mỹ
• 5 Bên ngoài Bắc Mỹ
  • 5.1 Chiến tranh Tây Ban Nha-Mỹ và Philippines
  • 5.2 Sử dụng sau đó
• 6 Xem thêm
• 7 Ghi chú
• 8 Tham khảo
• 9 Đọc thêm bằng tiếng Anh
• 10 Liên kết ngoài

Văn cảnh và cách diễn giải

Vận mệnh hiển nhiên luôn là một khái niệm tổng quát hơn là một chính sách đặc biệt. Thuật ngữ này kết hợp niềm tin của Chủ nghĩa bành trướng với những ý tưởng thông thường khác của thời đại đó, bao gồm Chủ nghĩa cá biệt Mỹ, Chủ nghĩa quốc gia hảo huyền, và một niềm tin về tính siêu diệt tự nhiên của cái gọi là chủng tộc “Anglo-Saxon“… Trong khi nhiều nhà văn tập trung chủ yếu vào chủ nghĩa bành trướng Mỹ khi thảo luận về vận mệnh hiển nhiên, những người khác thấy thuật ngữ này có một sự diễn đạt rộng hơn về một niềm tin trong “sứ mệnh” của Mỹ trên thế giới mà có ý nghĩa khác nhau đối với các dân tộc khác nhau theo năm tháng. Nhiều ý nghĩa khả dĩ đã được Ernest Lee Tuveson đút kết như sau:

Một sự phức tạp rộng lớn gồm các ý tưởng, chính sách, và hành động được ẩn ý trong thuật ngữ ‘Vận mệnh hiển nhiên’ này. Chúng không phải như chúng ta trông mong là đồng nghĩa với nhau và cũng không có cùng một nguồn gốc.^[2]

Khái niệm về Vận mệnh hiển nhiên đã đạt được một tầm mức phức tạp về ý nghĩa theo năm tháng, và sự mơ hồ cố hữu của nó đã là một phần sức mạnh của nó. Tuy nhiên trong ý nghĩa chính trị chung thì nó thường được dùng để ám chỉ đến ý tưởng rằng chính phủ Mỹ có “vận mệnh” thiết lập quyền lực chính trị không ngưng nghĩ trên toàn lục địa Bắc Mỹ từ đại dương này sang đại dương bên kia.

Nguồn gốc

Thuật ngữ này được nhà báo John L. O’Sullivan tạo ra vào năm 1845. Ông lúc đó là một người ủng hộ Đảng Dân chủ rất có ảnh hưởng. Trong một bài tiểu luận nhan đề “Annexation” (sát nhập) được đăng trong Democratic Review, O’Sullivan hối thúc Hoa Kỳ sát nhập Cộng hòa Texas không chỉ vì Texas muốn vậy mà vì đó là “vận mệnh hiển nhiên của chúng ta phủ người của mình khắp lục địa mà Thượng đế đã dành sẵn cho sự phát triển tự nhiên dân số hàng triệu người mỗi năm của chúng ta“.^[3] Trong lúc có nhiều tranh cãi, Texas bị sát nhập ngay sau đó, nhưng việc sử dụng lần đầu tiên thuật ngữ “Vận mệnh hiển nhiên” của O’Sullivan đã không gây được nhiều sự chú ý của mọi người.^[4]

Việc O’Sullivan sử dụng thuật ngữ này lần thứ hai đã gây ra sức ảnh hưởng lớn lao. Ngày 27 tháng 12 năm 1845 qua bài báo của ông đăng trong New York Morning News, O’Sullivan thuyết trình về cuộc tranh chấp biên giới với Vương quốc Anh tại Xứ Oregon. O’Sullivan cho rằng Hoa Kỳ có quyền tuyên bố chủ quyền “toàn bộ Xứ Oregon”:

“

Và sự tuyên bố chủ quyền dựa trên quyền vận mệnh hiển nhiên của chúng ta là phải phủ người và sở hữu toàn bộ lục địa mà Thượng đế đã dành cho chúng ta để phát triển cái kinh nghiệm vĩ đại về sự tự do và về chính quyền tự chủ liên bang mà chúng ta tin cậy.

”

John L. O’Sullivan, được họa vào năm 1874, là một nhà bình luận có ảnh hưởng khi còn là thanh niên, nhưng giờ đây chỉ được nhớ đến vì việc ông sử dụng thuật ngữ “Vận mệnh hiển nhiên” để hô hào sát nhập Texas và Oregon.

Có nghĩa là, O’Sullivan tin tưởng rằng Thượng đế đã trao trọng trách cho Hoa Kỳ sứ mệnh truyền bá nền dân chủ cộng hòa (“kinh nghiệm vĩ đại về sự tự do”) khắp Bắc Mỹ. Vì Anh Quốc sẽ không dùng Oregon cho mục đích truyền bá nền dân chủ, O’Sullivan nghĩ rằng, việc tuyên bố chủ quyền của Anh đối với lãnh thổ nên bị bác bỏ. O’Sullivan tin rằng Vận mệnh hiển nhiên là một lý tưởng đạo đức (một “luật tối thượng”) mà có thể thay thế những lý do khác.^[5]

Khái niệm ban đầu của O’Sullivan về Vận mệnh hiển nhiên không phải là một lời kêu gọi mở rộng lãnh thổ bằng vũ lực. Ông tin rằng việc mở rộng lãnh thổ Hoa Kỳ sẽ xảy ra mà không cần đến sự hướng dẫn của chính phủ Hoa Kỳ hoặc sự can thiệp quân sự. Sau khi người “Anglo-Saxon” di cư đến những vùng đất mới, họ sẽ thành lập các chính quyền dân chủ mới và rồi sau đó sẽ xin gia nhập vào Hoa Kỳ như Texas đã từng làm vậy. Năm 1845, O’Sullivan tiên đoán rằng California tiếp theo sau sẽ theo mô hình mẫu này và rồi Canada dần dần cũng sẽ xin được sát nhập. Ông tỏ vẻ không đồng ý về việc bùng nổ Chiến tranh Mexico-Mỹ năm 1846 mặc dù ông tin rằng kết quả sẽ có lợi cho cả hai quốc gia.^[6]

O’Sullivan không phải là người phát minh ra cái ý tưởng của Vận mệnh hiển nhiên: trong lúc thuật từ của ông tạo ra một nhãn hiệu hữu dụng về những cảm xúc mà đã trở thành khá phổ biến trong thập niên 1840 nhưng những ý tưởng của chính nó không là mới lạ.

Mĩa mai thay, thuật từ của O’Sullivan đã trở nên phổ biến chỉ sau khi nó bị chỉ trích bởi các thành viên Đảng Whig đối lập với chính phủ của Tổng thống James K. Polk. Ngày 3 tháng 1 năm 1846, Dân biểu Robert Charles Winthrop chế giểu khái niệm này tại Quốc hội Hoa Kỳ khi nói rằng “Tôi cho rằng quyền truyền bá của một vận mệnh hiển nhiên sẽ không được phép tồn tại ở bất cứ quốc gia nào trừ quốc gia Mỹ hoàn vũ”. Winthrop là người đầu tiên trong hàng ngũ những người chỉ trích cho rằng việc cổ vũ Vận mệnh hiển nhiên đang lợi dụng “Thượng đế” để bào chữa cho các hành động bắt nguồn từ chủ nghĩa sô vanh và tư lợi. Mặc dù bị chỉ trích như vậy, những người theo chủ nghĩa bành trướng đã ôm ấp lẹ làng thuật ngữ này đến nổi chẳng bao lâu sau đó thì quên mất xuất xứ của nó. O’Sullivan qua đời lặng lẻ năm 1895 ngay khi thuật từ của ông được sống dậy. Năm 1927, một sử gia đã xác định rằng thuật từ đó có xuất xứ từ ông.^[7]

Mặc dù thuật ngữ “vận mệnh hiển nhiên” không xuất hiện cho đến năm 1845 nhưng Benjamin Franklin đã viết về sự mở rộng lãnh thổ của Hoa Kỳ năm 1767:

“

Mỹ, một lãnh thổ bao la được thiên nhiên ưu đải với tất cả thuận lợi về khí hậu, đất đai, sông và hồ rất thuận tiện cho đi lại, phải trở thành một quốc gia vĩ đại, đông dân và hùng cường; và trong một khoảng thời gian ngắn hơn là được nghĩ đến, sẽ có thể phá tan xiềng xích trói buộc mình và có lẽ sẽ đặt xiềng xích đó lên kẻ đã áp đặt xiềng xích lên mình.[8]

”

Chủ tố và ảnh hưởng

Sử gia Beshoy Shaker ghi nhận rằng ba chủ tố chính thường được những người chủ trương Vận mệnh hiển nhiên đề cập đến là:

1. Đức tính của nhân dân Mỹ và thể chế chính trị của họ;
2. Sứ mệnh truyền bá thể chế chính trị này, qua đó cứu giúp và tái tạo thế giới này theo hình ảnh của Hoa Kỳ; và
3. Vận mệnh được Thượng đế giao phó để hoàn thành công việc này.^[9]

Xuất xứ của chủ tố đầu tiên, sau đó được biết như là Chủ nghĩa cá biệt Mỹ, thường được truy tìm về nguồn cội liên quan đến di sản Thanh giáo Mỹ, đặc biệt là buổi thuyết giảng nổi tiếng “Thành phố trên một ngọn đồi” của John Winthrop năm 1630. Trong buổi thuyết giảng này, ông đã kêu gọi thành lập một cộng đồng đức hạnh mà sẽ là mô phạm sáng chói cho Cựu Thế giới. Trong cuốn sách nhỏ có tầm ảnh hưởng mang tựa đề Nghĩa thông thường của ông năm 1776, Thomas Paine có lặp lại khái niệm này khi cho rằng Cách mạng Mỹ đã mang đến một dịp để tạo dựng một xã hội mới và tốt đẹp hơn:

“

Chúng ta có nó trong sức mạnh của chúng ta để khởi sự lại thế giới từ đầu. Một tình trạng tương tự như hiện tại đã không xảy ra kể từ ngày Noah cho đến bây giờ. Sinh nhật của một thế giới mới ở trong tầm tay…

”

Nhiều người Mỹ đồng ý với Paine, và bất chợt tin rằng Hoa Kỳ đã dấn thân vào một kinh nghiệm đặc biệt về sự tự do và dân chủ — và về sự khước từ nền quân chủ Cựu Thế giới để đón nhận chủ nghĩa cộng hòa — một sự khai phá mới có tầm quan trọng lịch sử của thế giới. Trong thông điệp gởi Quốc hội Hoa Kỳ ngày 1 tháng 12 năm 1862, Tổng thống Abraham Lincoln đã mô tả Hoa Kỳ như “niềm hy vọng cuối cùng và tốt nhất của Địa Cầu”. Đó là một lời phát biểu nổi tiếng về ý tưởng này. Trong bài Diễn văn Gettysburg, Lincoln đã diễn giải Nội chiến Hoa Kỳ như một cuộc đấu tranh để định đoạt xem có bất cứ quốc gia nào với những ý tưởng Mỹ có thể tồn tại được. Sử gia Robert Johannsen đã gọi bài diễn văn này là “lời nói bền bỉ nhất về sứ mệnh và thuyết vận mệnh hiển nhiên của người Mỹ”.^[10]

Không phải tất cả người Mỹ nào tin tưởng Hoa Kỳ là một quốc gia thiên mệnh đều tin rằng nó phải mở rộng. Các đảng viên Whig đặc biệt cho rằng “sứ mệnh” của Hoa Kỳ chỉ là phục vụ như một mô hình đạo đức cho phần còn lại của thế giới. Nếu Hoa Kỳ thành công như một “thành phố sáng chói trên một ngọn đồi” thì các dân tộc ở các quốc gia khác sẽ tìm cách thiết lập các nền cộng hòa dân chủ cho chính họ. Thomas Jefferson ban đầu không tin sự cần thiết là Hoa Kỳ phải mở rộng diện tích vì ông tiên đoán rằng các nước cộng hòa khác và tương tự sẽ được thành lập tại Bắc Mỹ hình thành nên cái ông gọi là một “đế quốc dành cho tự do”. Tuy nhiên với việc mua vùng đất Louisiana năm 1803 làm gia tăng gấp đôi diện tích của Hoa Kỳ, Jefferson khởi sự xếp đặt cho việc mở rộng Hoa Kỳ khắp lục địa Bắc Mỹ. Nhiều người bắt đầu thấy nó như sự mở đầu của một “sứ mệnh” mới mà vào năm 1843 Andrew Jackson đã mô tả nổi tiếng như là “mở rộng vùng tự do”. Khi có thêm lãnh thổ được sát nhập vào Hoa Kỳ trong những thập niên kế tiếp, “mở rộng vùng tự do” cũng có hay không có nghĩa là mở rộng chế độ nô lệ. Nó đã trở thành vấn đề trung tâm trong sự chia rẻ ngày càng phát triển về việc diễn giải ý nghĩa “sứ mệnh” của Mỹ.

Tác động đối với sự mở rộng lục địa

John Quincy Adams, họa phẩm năm 1816 của Charles Robert Leslie, là một người ủng hộ chủ nghĩa lục địa từ những ngày đầu. Cuối đời, ông bất chợt hối hận vì vai trò của ông trong việc giúp chế độ nô lệ tràn lan, và sau đó trở thành người dẫn đầu phản đối việc sát nhập Texas.

Thuật ngữ “Vận mệnh hiển nhiên” thường có liên hệ nhất với sự mở rộng lãnh thổ của Hoa Kỳ từ năm 1815 đến năm 1860. Thời đại đó, từ cuối Chiến tranh 1812 đến lúc bắt đầu Nội chiến Hoa Kỳ, được gọi là “Thời đại Vận mệnh hiển nhiên” Trong suốt thời gian đó, Hoa Kỳ mở rộng lãnh thổ đến Thái Bình Dương — “từ biển đến biển chói sáng” — nói chung đã định đoạt biên giới của Hoa Kỳ Lục địa như nó ngày nay.^[11]

Chủ nghĩa lục địa

Niềm tin trong thế kỷ 19 rằng Hoa Kỳ dần dần sẽ bao trùm hết tất cả Bắc Mỹ được biết như là “chủ nghĩa lục địa”. Người ủng hộ từ đầu ý tưởng này là John Quincy Adams, một khuôn mặt lãnh đạo trong việc mở rộng Hoa Kỳ giữa thời gian mua vùng đất Louisiana năm 1803 và thời chính phủ Polk trong thập niên 1840. Năm 1811, Adams viết thư cho cha của ông rằng:

“

Cả lục địa Bắc Mỹ hình như được Thượng đế đặt vận mệnh là được định cư bởi người dân của một quốc gia, nói một ngôn ngữ, nhìn nhận một hệ thống tổng thể về các nguyên lý chính trị và tôn giáo, và quen với một phương hướng tổng quát về phong tục và tập quán xã hội. Vì hạnh phúc chung của tất cả mọi người, vì thịnh vượng và bình an của họ, con tin rằng thật cần thiết cho họ được liên kết trong một khối thống nhất liên bang.[12]

”

Adams còn đi xa hơn nữa với ý tưởng này. Ông giàn xếp Hiệp ước 1818 mà thiết lập biên giới giữa Hoa Kỳ và Canada xa về phía tây đến Dãy núi Rocky và định đoạt việc cùng chia sẻ chủ quyền Xứ Oregon với người Anh. Ông thương lượng Hiệp ước Adams-Onís năm 1819 để mua Florida từ Tây Ban Nha và mở rộng biên giới giữa Hoa Kỳ và Mexico thuộc Tây Ban Nha thẳng đến Thái Bình Dương. Ông hình thành ra Học thuyết Monroe năm 1823 cảnh cáo châu Âu rằng Tây Bán cầu không còn là nơi mở cửa cho người châu Âu thuộc địa hóa.

Học thuyết Monroe và Vận mệnh hiển nhiên là những ý tưởng có liên hệ gần gũi: sử gia Walter McDougall gọi Vận mệnh hiển nhiên là một “hệ luận” của Học thuyết Monroe vì trong lúc Học thuyết Monroe đã không nêu chi tiết về sự bành trướng nhưng sự bành trướng thì rất cần thiết để làm vững mạnh học thuyết. Những mối quan tâm tại Hoa Kỳ rằng các cường quốc châu Âu (đặc biệt là Vương quốc Anh) đang tìm cách thu phục các thuộc địa và gây ảnh hưởng lớn tại Bắc Mỹ đã đưa đến lời kêu gọi người Mỹ dùng bành trướng để ngăn chặn việc này. Trong cuộc nghiên cứu có sức ảnh hưởng của ông vào năm 1935 về Vận mệnh hiển nhiên, Albert Weinberg đã viết rằng “chủ nghĩa bành trướng của thập niên 1840 đã trỗi dậy như một nỗ lực tự vệ nhằm đón đầu sự xâm lấn của châu Âu tại Bắc Mỹ.”^[13]

Bắc Mỹ thuộc Anh

Mặc dù lúc ban đầu Vận mệnh hiển nhiên có ý trực tiếp đến những lãnh thổ mà người Mexico và người bản thổ Mỹ đang sinh sống, khái niệm này đã đóng một vai trò trong các mối quan hệ của Hoa Kỳ đối với Bắc Mỹ thuộc Anh (sau đó trở thành Canada) ở phía bắc. Từ lúc Cách mạng Mỹ, Hoa Kỳ đã từng nói rõ mong muốn của mình là đánh đuổi Đế quốc Anh ra khỏi Bắc Mỹ. Sự thất bại trong việc đánh đuổi người Anh ra khỏi Bắc Mỹ trong cả Chiến tranh Cách mạng Mỹ và Chiến tranh 1812 khiến người Mỹ lại chấp nhận sự hiện diện của người Anh trên biên giới phía bắc của mình. Tuy nhiên những nỗi lo sợ về sự bành trướng khả dĩ của người Anh ở nơi khác tại Bắc Mỹ là một chủ tố định kỳ của thuyết Vận mệnh hiểu nhiên.

Trước năm 1815

Trong suốt Cách mạng Mỹ và những năm đầu độc lập, có nhiều nỗ lực hòa bình cũng như bạo động để đưa Canada nhập vào Hoa Kỳ. Những người cách mạng Mỹ hy vọng rằng người Canada gốc Pháp sẽ gia nhập Mười ba Thuộc địa trong nỗ lực xóa bỏ quyền cai trị của Đế quốc Anh. Canada được mời gởi đại diện đến dự Quốc hội Lục địa và được chấp thuận trước để gia nhập Hoa Kỳ theo Các điều khoản Liên bang. Trong các cuộc thương lượng hòa bình tại Paris, Benjamin Franklin đã cố thuyết phục Anh nhường Canada cho Hoa Kỳ. Canada bị xâm phạm trong Chiến tranh giành độc lập và lần nữa trong Chiến tranh 1812. Cả hai cuộc xâm phạm đã chứng tỏ không thành công trong việc mang Canada về bên cạnh Mười ba Thuộc địa.

Những nỗ lực đánh đuổi Đế quốc Anh ra khỏi Bắc Mỹ đôi khi được nói đến như là những thí dụ sớm nhất về Vận mệnh hiển nhiên đang chuyển mình. Tuy nhiên một số học giả trong đó có sử gia Reginald Stuart cho rằng những sự kiện này thì khác về tính chất với những sự kiện xảy ra trong “Thời đại Vận mệnh hiển nhiên”. Trước năm 1815, Stuart viết, “những gì, trông có vẽ như chủ nghĩa bành trướng lãnh thổ, thật ra trỗi dậy vì trạng thái tâm lý tự vệ chứ không phải vì những tham vọng chinh phục và thôn tính.”^[14] Từ quan điển này, Vận mệnh hiển nhiên không phải là nhân tố gây bùng nổ Chiến tranh 1812 nhưng rõ ràng hơn là xuất hiện như một niềm tin chung trong những năm sau chiến tranh.^[14]

Gây loạn tại Canada

Người Mỹ càng ngày càng bắt đầu chấp nhận sự hiện hiện của các thuộc địa Anh ở phía bắc sau Chiến tranh 1812 mặc dù người nói tiếng Anh tiếp tục trải rộng khắp Hoa Kỳ. Nhiều người Mỹ, đặc biệt là những người sống dọc biên giới, hy vọng rằng Những cuộc nổi loạn 1837 sẽ kết liễu Đế quốc Anh tại Bắc Mỹ và mang đến sự thiết lập chính phủ cộng hòa tại Canada. Nói về các sự kiện đó, John O’Sullivan viết: “Nếu tự do là một điều tốt lành nhất trong những điều tốt lành của quốc gia, nếu chính quyền tự trị là quyền lợi đầu tiên của quốc gia,… thì chúng ta nghiêng về phía đồng tình với chính nghĩa nổi dậy của người Canada.”^[15] Những người Mỹ như O’Sullivan xem các cuộc nổi dậy của người Canada như là sự tái diễn cuộc Cách mạng Mỹ, và cho rằng người Canada đang sống dưới sự áp bức thống trị của ngoại bang mặc dù đa số người Canada vào thời đó không nghĩ như thế.

Mặc dù đồng tình với chính nghĩa của những người nỗi loạn, niềm tin vào Vận mệnh hiển nhiên đã không tạo ra sự phản ứng rộng khắp của người Mỹ đối với các cuộc nỗi loạn, một phần vì các cuộc nỗi loạn kết thúc quá nhanh chóng. Về phần ông, O’Sullivan khuyến cáo chống lại sự can thiệp của Hoa Kỳ. Một số người Mỹ gây rối — là những binh sĩ tình nguyện bất hợp pháp, bị lôi cuốn bởi một niềm tin vào Vận mệnh hiển nhiên – đã đến Canada để tiếp tay những người nỗi loạn nhưng Tổng thống Martin Van Buren đã phái Tướng Winfield Scott bắt những người gây rối và giữ hòa bình tại biên giới. Một số những người gây rối ngoan cố thành lập các toán bí mật được biết như là Frères chasseurs và cố khơi động chiến tranh để “giải phóng” Canada. Cái gọi là “Chiến tranh yêu nước” là một sự kiện như vậy nhưng cảm nghĩ của người Mỹ và chính sách chính thức của chính phủ Hoa Kỳ là chống lại những hành động này. Các cuộc đột kích Fenian sau Nội chiến Hoa Kỳ có chung một số điểm giống các hành động của những người gây rối nhưng nếu như không thì không có liên quan gì đến ý tưởng của Vận mệnh hiển nhiên hay bất cứ chính sách nào của chủ nghĩa bành trướng Mỹ.^[16]

“Cả Oregon”

Việc mở rộng lãnh thổ về phía tây của người Mỹ được lý tưởng hóa trong bức tranh họa nổi tiếng của Emanuel Leutze Westward the Course of Empire Takes its Way (1861). Tên của bức họa có nguồn gốc từ một bài thơ năm 1726 của Bishop Berkeley là thuật ngữ thường được trích dẫn trong thời