Chào ngày mới 1 tháng 7

DẠY VÀ HỌC 1 THÁNG 7
Hoàng Kim
CNM365 Tình yêu cuộc sống Việt Nam con đường xanh; Đặng Kim Sơn lắng đọng; Thăm nhà cũ của Darwin; Luân Đôn trong mắt tôi; Lên Thái Sơn hướng Phật; Đêm Yên Tử; Hoa và Ong Hoa Người; Bài thơ Viên đá Thời gian; Ngày 1 tháng 7 năm 1867, khởi đầu Quốc khánh Canada . Ngày 1 tháng 7 năm 1960, Ghana trở thành một nước cộng hòa, tổng thống đầu tiên là Kwame Nkrumah. Ngày 1 tháng 7 năm 1962, Rwanda và Burundi  giành độc lập từ Bỉ. Ngày 1 tháng 7 năm 1822 nhằm ngày 13 tháng 5 năm Nhâm Ngọ, ngày sinh Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ người Việt Nam (mất năm 1888). Ngày 1 tháng 7 năm 1955; ngày sinh Lý Khắc Cường, Thủ tướng Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, nhà kinh tế học và chính trị người Trung Quốc. Bài chọn lọc ngày 1 tháng 7: Việt Nam con đường xanh; Đặng Kim Sơn lắng đọng; Thăm nhà cũ của Darwin; Luân Đôn trong mắt tôi; Lên Thái Sơn hướng Phật; Đêm Yên Tử; Hoa và Ong Hoa Người; Bài thơ Viên đá Thời gian; Thông tin tại https://hoangkimvn.wordpress.com/ và http://fa.hcmuaf.edu.vn/hoangkimlong và https://cnm365.wordpress.com/category/chao-ngay-moi-1-thang-7/

VIỆT NAM CON ĐƯỜNG XANH
Phim tài liệu NƯỚC TRỜI VTV1 https://vtv.vn/video/phim-tai-lieu-nuoc-troi-508247.htm; Nông nghiệp CHỦ ĐỘNG VƯỢT KHÓ https://vtv.vn/video/toa-dam-chu-dong-vuot-kho-503919.htm Tích hợp mạnh mẽ cố gắng
*
Việt Nam con đường xanh
NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO
Hoàng Long, Nguyễn Văn Phu, Nguyễn Thị Trúc Mai, Hoàng Kim
thu thập, tuyển chọn, đúc kết thông tin, tích hợp và giới thiệu

Mục đích sau cùng của DẠY VÀ HỌC là thấu suốt bản chất sự vật, có lời giải đúng và LÀM được việc. “Việt Nam con đường xanh ” và ” Nông nghiệp công nghệ cao” là chuyên mục thông tin địa chỉ xanh tin cậy của bạn đọc, có trên các trang http://fa.hcmuaf.edu.vn/hoangkimlong và https://hoangkimlong.wordpress.com/category/nong-nghiep-cong-nghe-cao/ và https://hoangkimlong.wordpress.com/category/viet-nam-con-duong-xanh/; và https://www.csruniversal.org/viet-nam-con-duong-xanh/. Ứng dụng công nghệ nâng cao chuỗi giá trị nông nghiệp (Technological application enhances agriculture value chain), là chủ đề được Phó Giáo sư Tiến sĩ Đào Thế Anh, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, giới thiệu tại diễn đàn MALICA (Markets and Agriculture Linkages for Cities in Asia Kết nối Thị trường và Nông nghiệp các thành phố châu Á) và VTV4 https://vtv.vn/video/bizline-15-3-2020-427424.htm.

Việt Nam con đường xanh, Nông nghiệp công nghệ cao bài viết kỳ này giới thiệu Định hướng chiến lược quốc gia, phương hướng nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế xã hội 2021-2030 (* Đảng Cộng Sản Việt Nam 2020, Dự thảo các văn kiện trình đại hội Đảng XIII của Đảng) xác định 10 giải pháp cơ bản; 5 nhóm hệ thống giải pháp chính để đảm bảo phát huy hiệu quả giá trị của khối 13 sản phẩm chủ lực nông nghiệp Việt Nam nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân lao động. Ba trụ cột cốt lõi của một quốc gia là cân đối hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và thực hiện tiến bộ công bằng xã hội.theo kết luận của Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về Phát triển bền vững tại Cộng hòa Nam Phi năm 2002 với Định hướng và tầm nhìn Việt Nam con đường xanh. Năm bài viết chọn lọc, gồm: 1) Nông nghiệp hữu cơ hiện trạng và giải pháp nghiên cứu phát triển của tác giả PGS..TS Nguyễn Văn Bộ, TS Ngô Doãn Đảm 2) Đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học ứng dụng phục vụ phát triển nông nghiệp công nghệ cao và công nghệ thực phẩm tại Trường Đại học Văn Lang” của tác giả PGS.TS Phan Phước Hiền và TS Châu Tấn Phát, 3) “Nghiên cừu ứng dụng công nghệ sinh học cho phát triển nông nghiệp công nghệ cao” của PGS.TS. Dương Hoa Xô, Trung Tâm Công nghệ Sinh học TP. HCM; 4) Một số thông tin chọn lọc điểm sáng nông nghiệp nông dân nông thôn nông nghiệp công nghệ cao; 5) Chọn giống sắn kháng CMD hiện trạng và triển vọng

Nông nghiệp công nghệ cao liên kết chuỗi thông tin chuyên đề tại các đường link Việt Nam con đường xanh; Nông nghiệp sinh thái Việt; Nông nghiệp Việt trăm năm; Viện Lúa Sao Thần Nông; IAS đường tới trăm năm; Trường tôi nôi yêu thương; Chọn giống sắn kháng CMD; Giống sắn KM419 và KM440; Cách mạng sắn Việt Nam; Chọn giống sắn Việt Nam; Mười kỹ thuật thâm canh sắn; Quản lý bền vững sắn châu Á; Cassava and Vietnam: Now and Then; Lúa siêu xanh Việt Nam; Gạo Việt và thương hiệu; Lúa C4 và lúa cao cây; Lúa sắn Cămpuchia và Lào; Lúa sắn Việt Châu Phi; Lúa Việt tới Châu Mỹ; Giống khoai lang Việt Nam; Giống ngô lai VN 25-99; Giống lạc HL25 Việt Ấn; Nhà sách Hoàng Gia;

VIỆT NAM CON ĐƯỜNG XANH
Hoàng Kim

Bác Hồ nói: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành“. Việt Nam con đường xanh cốt lõi là an dân với năm yếu tố: An sinh xã hội; An tâm; An lạc; An toàn; An ninh.

Định hướng chiến lược quốc gia, phương hướng nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế xã hội 2021-2030 xác định 10 giải pháp cơ bản: (* Đảng Cộng Sản Việt Nam 2020, Dự thảo các văn kiện trình đại hội Đảng XIII của Đảng)

1) Tập trung hoàn thiện nâng cao chất lượng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giải quyết tốt hơn quan hệ giữa Nhà nước và thị trường.

2) Phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế;

3) Phát triển nguồn nhân lực, giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế;

4) Đẩy mạnh cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, bảo đảm thực chất, hiệu quả; phát triển nền kinh tế số; thúc đẩy tăng trưởng nhanh, bền vững trên cơ sở ổn định kinh tế vĩ mô;

5) Phát triển kết cấu hạ tầng, kinh tế vùng, kinh tế biển, lấy các đô thi làm động lực phát triển vùng và đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới;

6) Phát triển văn hóa, xã hội, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; không ngừng nâng cao đời sống vật chất tinh thần của nhân dân;

7) Quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên; tăng cường bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai;

8) Củng cố, tăng cường quốc phóng, bảo đảm an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội; kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia;

9) Nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại, hội nhập và vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế;

10) Tiếp tục xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động; đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tạo đột phá trong cải cách hành chính.

13 sản phẩm nông nghiệp chủ lực quốc gia đã được xác định bởi Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tại Thông tư số 37 /2018/TT /BNNPTNT ngày 25/12/2018 gồm Gạo, Cà phê, Cao su, Điều, Hồ tiêu, Chè, Rau Quả, Sắn và sản phẩm từ sắn, Thịt lợn, Thịt và trứng gia cầm, Cá tra, Tôm, Gỗ và sản phẩm từ gỗ.

5 nhóm giải pháp chính phương hướng nhiệm vụ giải pháp nông nghiệp 2021- 2030 để đảm bảo 13 khối sản phẩm nông nghiệp chủ lực phát huy hiệu quả giá trị, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân lao động Việt Nam cần tổ chức điều hành thật tốt :

1) Nông sản Việt 13 ngành hàng chủ lực kết nối mạnh mẽ với thị trường thế giới, xác định lợi thế so sánh và hệ thống giải pháp bảo tồn phát triển bền vững, hiệu quả khoa học công nghệ, kinh tế an sinh xã hội môi trường và vị thế quan trọng của từng ngành hàng. Nâng cao hiệu quả, hiệu lực hợp tác đầu tư nước ngoài có trọng tâm, trọng điểm, có chọn lọc, ưu tiên các dự án có công nghệ tiên tiến, công nghệ mới, công nghệ cao, quản trị hiện đại, năng lực đổi mới sáng tạo, kết nối Nông sản Việt đạt lợi thế cạnh tranh cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu, có tác động lan tỏa, kết nối chặt chẽ hữu cơ với khu vực kinh tế trong nước. Đổi mới và phát triển các hình thức tổ chức sản xuất phù hợp, hiệu quả, đẩy mạnh hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ nông sản, kết nối với hệ thống tiêu thụ toàn cầu. Phát triển mạnh doanh nghiệp nông nghiệp, hổ trợ, khuyến khích phát triển kinh tế trang trại, hợp tác xã nông nghiệp và các tổ hợp tác. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông nghiệp.

2) Phát triển mạnh nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, sạch, nông nghiệp hữu cơ, đạt tiêu chuẩn phổ biến về an toàn thực phẩm. Đổi mới chính sách quản lý và sử dụng đất trồng lúa, hàng năm sản xuất khoảng 35 triệu tấn lúa làm nòng cốt bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với lợi thế và nhu cầu thị trường, tăng khả năng chống chịu, thích ứng của nông dân với biến đổi khí hậu từng vùng, miền, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, ổn định. Tổ chức kết nối nông nghiệp với công nghiệp chế biến, thị trường xuất khẩu, chuỗi giá trị toàn cầu.

3) Phát triển chăn nuôi công nghiệp ứng dụng công nghệ cao, khuyến khích phát triển chăn nuôi trang trại, gia trại hiệu quả cao, thân thiện với môi trường. Phát triển nuôi trồng thủy sản cá trên biển và mặt nước nội địa theo hướng công nghiệp, quảng canh cải tiến , sinh thái, nâng cao hiệu quả khai thác xa bờ , phát triển đánh bắt hải dương. Thực hiện đồng bộ các giải pháp bảo vệ và phát triển nguồn lợi hải sản;

4) Quản lý chặt chẽ, bảo vệ và phục hồi rừng tự nhiên gắn với bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ cảnh quan, môi trường sinh thái. Phát triển mạnh và nâng cao chất lượng rừng trồng, nhất là rừng đặc dụng, rừng phòng hộ đầu, rừng phòng hộ ven biển. Chú trọng phát triển trồng rừng gỗ lớn, nâng cao hiệu quả rừng trồng, lâm đặc sản, đáp ứng cơ bản nhu cầu lâm sản trong nước làm nguyên liệu chế biến xuất khẩu. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào các chuỗi giá trị lâm nghiệp.

5) Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới và quản lý sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên; tăng cường bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai. Đẩy mạnh hợp tác với các quốc gia thượng nguồn và các tổ chức quốc tế trong việc bảo vệ và sử dụng có hiệu quả tài nguyên nước ở lưu vực các dòng sông xuyên biên giới, nhất là sông Mê Công và sông Hồng. Nâng cao tính chống chịu và thích ứng biến đổi khí hậu của hệ thống kết cấu hạ tầng và của nền kinh tế Việt Nam, thực hiện các giải pháp thông minh để thích ứng trong nông nghiệp, thủy sản và phát triển rừng. Giảm thiểu những rũi ro do biến đổi khí hậu gây ra, đặc biệt là xâm nhập mặn, sạt lở tại Đồng Bằng Sông Cửu Long, an toàn lụt và môi sinh tại Hà Nội và vùng Đồng Bằng Sông Hồng khô hạn tại Tây Nguyên, Nam Trung Bộ,Bắc Trung Bộ Bảo vệ an ninh nguồn nước, tăng cường quản lý và khai thác, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm nguồn nước theo lưu vực sông, ngăn chặn suy giảm tài nguyên nước, tích nước điều tiết nguồn nước hợp lý phục vụ phát triển kinh tế xã hội. Quản lý chặt chẽ và nâng cao hiệu lực quản lý, hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài nguyên, nhất là đất, nước khoáng sản, theo nguyên tắc thị trường. Phát triển thị trường, đẩy mạnh thương mại hóa quyền sử dụng đất, tăng cường đăng ký quyền sử dụng đất và áp dụng định giá đất theo thị trường, bảo đảm công khai, minh bạch. Phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn, mạng lướí các dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia kết nối đồng bộ với các khu vực nông phẩm hàng hóa chính và khu đô thị, khu công nghiệp, cảng biển; Kết nối xây dựng nông thôn mới với kinh tế vùng, kinh tế biển, đào tạo nguồn lực nông nghiệp, cải tiến nâng cấp hệ thống hóa dữ liệu thông tin nông nghiệp nông dân nông thôn đáp ứng phù hợp với thời đại mới. Tiếp tục thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới theo hướng gắn với đô thị hóa, thực chất và đi vào chiều sâu hiệu quả bền vững, lấy cư dân nông thôn làm chủ thể, tạo sự chuyển biến tích cực rõ rệt về nếp sống mới ở nông thôn; xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới cấp thôn bản. Thu hút mạnh mẽ các doanh nghiệp đầu tư vào khu vực nông thôn để tổ chức và nâng cao chuỗi gía trị “mỗi xã một sản phẩm” gắn với thương hiệu, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ sản phẩm. Chú trọng xây dựng cảnh quan sinh thái môi trường làng xã Việt xanh sạch đẹp tiến bộ an lành

Ba trụ cột cốt lõi của một quốc gia là cân đối hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và thực hiện tiến bộ công bằng xã hội.theo kết luận của Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về Phát triển bền vững tại Johannesburg (Cộng hòa Nam Phi) năm 2002.

Bảo vệ an toàn môi trường sống và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân lao động Việt Nam là một trong ba trụ cột cốt lõi của chính sách quốc gia. Bảo vệ an toàn thức ăn, đất, nước, không khí và môi sinh là luật sống. Nguyên tắc cơ bản là: Ai gây ô nhiễm môi trường phải trả chi phí để xử lý khắc phục hậu quả, cải tạo và phục hồi. Thực thi chế tài và xử phạt nghiêm về vi phạm môi trường là quốc sách.

Tăng cường giám sát, công khai đầy đủ, kịp thời thông tin và nâng cao chất lượng môi trường, sự an toàn về thức ăn, đất nước, không khí và môi sinh ở các đô thị và vùng dân cư. Xử lý dứt điểm các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Cải thiện rõ rệt tình trạng ô nhiễm môi trường, ở các cụm công nghiệp, làng nghề, lưu vực sông, khu vực nông thôn. Kiểm soát chặt chẽ các dự án khai thác tài nguyên, chủ động phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm gây ô nhiễm môi trường. Ngăn chặn suy thoái môi trường. Tối ưu hóa các mục đích sử dụng đất nông nghiệp. Đẩy mạnh hợp tác với các quốc gia thượng nguồn và các tổ chức quốc tế trong việc bảo vệ và sử dụng có hiệu quả tài nguyên nước ở lưu vực các dòng sông xuyên biên giới, nhất là sông Mê Công và sông Hồng.

Việt Nam con đường xanh, thông tin đúc kết này là chọn lọc trích dẫn phù hợp với tư tưởng chỉ đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Định hướng và tầm nhìn này nhấn mạnh

1) Phải phát triển hài hòa ba trụ cột “Không đánh đổi môi trường với tăng trưởng kinh tế”; “Không thể vì nghèo mà hy sinh môi trường và sức khỏe người dân”

2) Vai trò kiến tạo của Nhà nước là quyết định;

3) Vai trò của người dân lao động và cộng đồng xã hội là không thể thiếu.

Việt Nam ngày nay nhấn mạnh sự diệt trừ tham nhũng và đề cao vai trò kiến tạo của Nhà nước là quyết định. Việt Nam là nước văn hiến có truyền thống “bầu ơi thương lấy bí cùng” và kinh nghiệm làm chủ tập thể, cũng đã vận dụng thành công “chính sách cộng sản thời chiến” biết thắt lưng buộc bụng đầu tư trong điểm.

NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ: HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN
Nguyễn Văn Bộ, Ngô Doãn Đảm

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nông nghiệp hữu cơ là một hệ thống canh tác đã gây nên sự chú ý ngày càng tăng ở nhiều quốc gia trong 2 thập kỷ qua, nhất là các nước phát triển, khi mà áp lực về lương thực giảm đi, song áp lực về vệ sinh an toàn thực phẩm, chất lượng nông sản và môi trường lại tăng lên. Nhiều nước ở châu Âu, Bắc Mỹ, châu Đại dương đã khuyến khích nông dân áp dụng nông nghiệp hữu cơ. Tuy nhiên ở nhiều quốc gia khác, nông nghiệp hữu cơ là câu chuyện còn rất mới mẻ, khái niệm về loại hình canh tác này được hiểu rất khác nhau. Với Việt Nam điều này cũng không là ngoại lệ. Hiện tại có rất nhiều định nghĩa khác nhau về nông nghiệp hữu cơ. Phần lớn các nhà khoa học đều hiểu nông nghiệp hữu cơ là một nền nông nghiệp không sử dụng hóa chất, các nguồn hữu cơ được tái sử dụng một cách triệt để. Theo khái niệm này, trong suốt quá trình sản xuất chỉ được phép sửdụng phân bón hữu cơ, làm cỏ bằng tay hoặc cơ giới và phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học. Gần đây, nông nghiệp hữu cơ còn không chấp nhận việc gieo trồng các cây đã biến đổi gene. 

Tuy nhiên, bản chất của bất kỳ một nền sản xuất nào cũng phải gắn với năng suất, chất lượng của sản phẩm cuối cùng và tính bền vững của môi trường. Cùng với sự phát triển của khoa học, khi mà kiến thức con người đã dần chi phối được các qui luật của tự nhiên thì khái niệm hữu cơ cũng được hiểu theo nghĩa rộng hơn, tổng hợp hơn. Xem xét bản chất của quá trình sử dụng dinh dưỡng của cây trồng chúng ta thấy rằng, chất dinh dưỡng dù sử dụng ở bất kỳ dạng nào, hữu cơ hay vô cơ thì chúng đều phải trải qua một quá trình chuyển hóa về dạng ion (anion hoặc cation) trước khi được cây trồng hấp phụ. Thêm nữa, chất lượng nông sản không hoàn toàn phụ thuộc vào dạng phân bón sử dụng mà lại phụ thuộc vào liều lượng, chủng loại, tỉ lệ, phương pháp và thời kỳ bón cho cây trồng. Với thuốc bảo vệ thực vật là loại chế phẩm không hoặc ít độc hại, thời gian phân hủy ngắn… và phải đảm bảo thời gian cách ly. Như vậy, sản phẩm sạch đáp ứng yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm không hoàn toàn không có chứa các yếu tố độc hại mà là sản phẩm có hàm lượng các chất độc hại dưới ngưỡng cho phép theo tiêu chuẩn quốc gia hay quốc tế.

Xuất phát từ những lý do trên, theo chúng tôi, nông nghiệp hữu cơ là một hệ thống sản xuất cho phép khai thác tối ưu các nguồn tài nguyên như đất, năng lượng, các chất dinh dưỡng, các quá trình sinh học diễn ra trong tự nhiên với một phương pháp quản lý hợp lý nhất nhằm mục đích tạo ra sản phẩm đáp ứng yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm, đồng thời cũng đảm bảo cho hệ thống sản xuất bền vững về môi trường, xã hội và kinh tế. Theo định nghĩa này thì nông nghiệp hữu cơcòn có thể hiểu là nông nghiệp sinh thái. Như vậy, thuật ngữ“hữu cơ” không chỉ đề cập đến dạng dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng mà được mở rộng ra như là một quan điểm, trong đó tính bền vững là hạt nhân. 

Theo Dumanski, nhà thổ nhưỡng học thì “sự bền vững để lại cho các thế hệ tương lai ít nhất là những cơ hội như chúng ta đang có”. Đây là quan điểm rất thực tiễn, đảm bảo tổng tài sản ở 4 dạng (tài sản thiên nhiên, tài sản do con người làm ra, bản thân con người và xã hội) luôn được bảo toàn trong suốt quá trình phát triển. Thật tiếc, chúng ta đã và đang khai thác triệt để tài nguyên, gần như không cớ cơ hội cho thế hệ sau.

Còn theo N.H. Lampkin (1994) thì: “Canh tác hữu cơ là một phương pháp tiếp cận với nông nghiệp nhằm mục tiêu tạo lập hệ thống sản xuất nông nghiệp tổng hợp, bền vững về môi trường, kinh tế và nhân văn; cho phép khai thác tối đa nguồn tài nguyên có thể tái tạo được cũng như quản lý các quá trình sinh thái cùng với sự tác động qua lại của chúng để đảm bảo năng suất cây trồng, vật nuôi và dinh dưỡng cho con người ở mức chấp nhận được đồng thời bảo vệ chúng khỏi sâu, bệnh”. 

HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ TRÊN THẾ GIỚI 

Theo số liệu công bố năm 2012 (FiBL và IFOAM, 2012) [7] của Viện Nghiên cứu và Truyền thông nông nghiệp hữu cơ (Communication, Research Instituteof Organic Agriculture FiBL) và Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Quốc tế (International Federation of Organic Agriculture Movements IFOAM), hiện trạng sản xuất và thương mại sản phẩm nông nghiệp hữu cơ toàn cầu như sau: 

1. Về sản xuất 

Năm 2010 toàn thế giới có 160 nước được chứng nhận có sản xuất nông nghiệp hữu cơ (NNHC), tăng 6 nước so với năm 2008. Về diện tích, hiện tại có 37,3 triệu ha NNHC chiếm 0,9% diện tích đất sản xuất nông nghiệp toàn cầu, trong đó 2/3 (23 triệu ha) là đất trồng cỏ và chăn thả đại gia súc. Có 2,72 triệu ha NNHC cây hàng năm, gồm 2,51 triệu ha ngũ cốc (trong đó có lúa) và 0,27 triệu ha rau. Diện tích canh tác hữu cơ cây lâu năm là 2,7 triệu ha (0,6% tổng diện tích NNHC) và tăng 0,6 triệu ha so với năm 2008, trong đó 3 cây quan trọng nhất là: cà phê (0,64 triệu ha), ô-liu (0,5 triệu ha) và cây lấy hạt có dầu (0,47 triệu ha. Có 7/160 nước đạt diện tích NNHC cao trên 10%. 

Tại châu Âu, có 10 triệu ha NNHC với 219.431 hộ/trang trại. Những nước có diện tích NNHC lớn là: Tây Ban Nha (1,46 triệu ha), Italia (1,113 triệu ha) và Đức (0,99 triệu ha). Có 7 nước đạt diện tích NNHC cao hơn 10% là: Công Quốc Liechtenstein (27,3%), Áo (19,7%), Thụy Điển (12,6%), Estonia (12,5%), Thụy Sỹ(11,4%) và Séc (10,5%).

Bắc Mỹ (gồm Mỹ và Canada) có 2,652 triệu ha NNHC, trong đó Mỹ1,948 triệu ha và Canada 0,702 triệu ha. 

Châu Á có 2,8 triệu ha NNHC với 460.764 trang trại/ hộ sản xuất, trong đó dẫn đầu là Trung Quốc (1,39 triệu ha) và Ấn Độ(0,78 triệu ha). Nước có tỷ lệ diện tích NNHC cao nhất là Đông Timor (7%). 

Châu Phi có khoảng 1,1 triệu ha NNHC được chứng nhận với khoảng 544 ngàn trang trại. Các nước sản xuất NNHC chủ lực là Uganda (228.419 ha), Tunisia (175.066 ha) và Ethiopia (137.196ha). 

Mỹ La tinh có 8,389 triệu ha NNHC với 272.232 hộ/trang trại, trong đó Argentina 4,177 triệu ha, Brazil 1,76 triệu ha và Uruguay là 930.965 ha (2009). Ba nước có tỷ lệ giá trị sản phẩm NNHC cao so với GDP nông nghiệp là Malvinas (35,7%), Cộng hòa Đô-mi-ca-na (8,3%) và Uruguay (6,3%). 

Các châu Đại Dương bao gồm: Úc, Niu-di-lân, các quần đảo Fiji, PaPua New Guinea, Tonga, Vannuatu… có 12,144 triệu ha NNHC, trong đó 97% là của Oxtrâylia và là đất đồng cỏ tự nhiên với 8.432 trang trại đang sản xuất. 

Ngoài diện tích NNHC, thế giới còn có 43,0 triệu ha đất rừng nguyên sinh để khai thác sản phẩm hữu cơ tự nhiên (tăng 1,1 triệu ha so với năm 2009 và 11,1 triệu ha so với năm 2008). 

Hiện có 1,6 triệu hộ và trang trại NNHC, tăng 0,2 triệu hộ so với năm 2008. Phân bố của số trang trại NNHC theo châu lục như sau: Châu Á 29%, châu Phi 34%, châu Mỹ 18%… Ba nước có nhiều trang trại hoặc hộ sản xuất NNHC là: Ấn Độ(400.551), Uganda (188.625), Mehico(128.862, sốliệu 2008). 

2. Về thị trường 

Doanh thu năm 2010 từ việc bán thực phẩm và đồ uống có nguồn gốc hữu cơ đã đạt 59,1 tỷUSD, tăng 4,2 tỷUSD so với năm 2009 và gấp hơn 3 lần năm 2000 (18 tỷUSD). Các nước tiêu thụ nhiều sản phẩm hữu cơ nhất là Mỹ(26,7 tỷUSD), Đức (8,4 tỷUSD) và Pháp (4,7 tỷUSD); nhưng tính theo đầu người thì cao nhất là Thụy Sỹ, Đan Mạch và Luxemburg (tương ứng đạt 213, 198 và 177 USD/người/năm). 

Tại châu Âu, giá trị thương mại năm 2010 của các sản phẩm NNHC đạt khoảng 19,6 tỉ €, trong đó Đức 6,02 tỉ, Pháp 3,38 tỉ và Anh 2 tỉ €. Đan Mạch, Áo và Thụy Điển có giá trị sản phẩm NNHC cao hơn 5% GDP nông nghiệp. 

Chính phủ các nước Cộng đồng chung châu Âu và một số nước hỗ trợ cho NNHC thông qua tài trợ các chương trình phát triển nông thôn, hỗ trợ phát triển thể chế và kế hoạch hành động quốc gia. Một nghiên cứu gần đây cho thấy các nước châu Âu hiện có 26 bản kế hoạch hành động quốc gia về phát triển NNHC. 

Giá trị sản phẩm NNHC của Mỹ năm 2010 đạt 29,0 tỷ USD, trong đó có 10,6 tỷ USD (xấp xỉ 30%) là rau và quả hữu cơ, đáp ứng 12% thị phần rau và quả tiêu thụ nội địa, cộng với 1,947 tỷUSD là các sản phẩm phi thực phẩm. Giá trị sản phẩm NNHC được tiêu thụ của Canada ước đạt khoảng 2,6 tỷ đôla Canada. 

Phần lớn sản phẩm NNHC được chứng nhận của châu Phi là để xuất khẩu và chủ yếu sang thị trường châu Âu; riêng Uganda đạt doanh thu 37 triệu USD năm 2010. NNHC có vai trò quan trọng đểgiúp châu Phi cải thiện an ninh lương thực và ứng phó tốt hơn với biến đổi khí hậu. Vì vậy, Hội nghị NNHC Châu Phi lần thứ2 đã được tổ chức tại Zambia từ 15-19/5/2012, nhằm thúc đẩy nghiên cứu và phát triển lĩnh vực này. 

Tại châu Á, mặc dù lượng sản phẩm NNHC còn chiếm thị phần nhỏ và chủyếu tiêu dùng nội địa, song Chính phủ đã nhận thức rõ cần phải đầu tư cho nghiên cứu – phát triển lĩnh vực này. Có 7 nước (Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines, Đài Loan và Malaysia) đã ban hành và áp dụng qui định bắt buộc về gắn nhãn mác các sản phẩm NNHC trước khi tiêu thụ. Một số nước như Sri-Lanka, Nepal, Thái Lan và Indonesia đã thành lập các cơ quan giám sát và cấp chứng chỉ chất lượng sản phẩm NNHC. 

Tại Mỹ La tinh, phần lớn sản phẩm NNHC cơ được xuất khẩu sang châu Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản với các các ngành hàng chủ lực là: quả nhiệt đới, ngũ cốc, cà phê, ca cao, đường và thịt. Đã có 18 nước thuộc khu vực ban hành và hiện có thêm 5 nước đang hoàn thiện khung pháp lý. Hỗ trợ phát triển NNHC tại các quốc gia này thông qua chương trình thúc đẩy sản xuất và hỗ trợ xuất khẩu sản phẩm. 

Tại châu Đại dương, phần lớn sản phẩm NNHC được chứng nhận là để xuất khẩu, thị trường tiêu thụ nội địa chưa phát triển và trong một số trường hợp thậm chí chưa được hình thành. Sản phẩm NNHC thường được bán dưới dạng sản phẩm “truyền thống”, không có sự khác biệt về giá so với các sản phẩm thông dụng. Thị trường tiêu thụ nội địa chủ yếu là để phục vụ cho nhu cầu của khách du lịch.

3. Các nỗ lực phát triển thể chế và chứng nhận tiêu chuẩn 

Hiện tại có 84 nước xây dựng xong và 24 nước khác đang hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Trong những năm gần đây đã hình thành nhiều tổ chức (chủ yếu từ Châu Âu) cung ứng dịch vụ chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ đạt chuẩn. Tính tới 2010 có tổng số 549 tổ chức cung cấp dịch vụ này (tăng 17 tổ chức so với con số 532 của năm 2009) và chủ yếu thuộc EU, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Canada và Brazil (riêng Nhật Bản có 61 tổ chức cung ứng dịch vụ). 

Quản lý chất lượng chuỗi giá trị hữu cơ theo phương pháp Hệ thống bảo đảm cùng tham gia (Participatory Guarantee System-PGS) đang được nhiều nước quan tâm và áp dụng, nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng nhanh chóng về số trang trại nông nghiệp hữu cơ tại các nước đó. Đi đầu trong áp dụng thành công PGS là các nước khu vực Mỹ La tinh (nổi bật là Bra-xin) và Ấn Độ, với nhiều bước tiến quan trọng trong việc ban hành thể chế cho áp dụng phương pháp này.

SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ Ở VIỆT NAM 

1. Hiện trạng sản xuất, chứng nhận chất lượng, tiêu thụ và chính sách về nông nghiệp hữu cơ 

Về sản xuất, giống như nhiều nước khác trên thế giới, nông dân nước ta được hiểu là đã biết canh tác hữu cơ theo cách truyền thống từ hàng nghìn năm nay, nhưng sản xuất nông nghiệp hữu cơ theo khái niệm hiện tại của Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Quốc tế (IFOAM) thì còn rất mới mẻ. nông nghiệp hữu cơ theo khái niệm của IFOAM thực ra mới chỉ được bắt đầu ởViệt Nam vào cuối những năm 1990 với một vài sáng kiến, chủ yếu tập trung vào việc khai thác các sản phẩm tự nhiên, chẳng hạn như các loại gia vị và tinh dầu thực vật, để xuất khẩu sang một số nước châu Âu (Simmons và Scott, 2008) [11]. 

Theo số liệu IFOAM công bố năm 2012 (FiLB và IFOAM, 2012) [7], năm 2010 Việt Nam có 19.272 ha sản xuất nông nghiệp hữu cơ được chứng nhận (tương đương 0,19% tổng diện tích canh tác), cộng với 11.650 ha mặt nước nuôi trồng thủy sản hữu cơ/ sinh thái và 2.565 ha rừng nguyên sinh để khai thác các sản phẩm hữu cơ tự nhiên. Báo cáo của FiBL-IFOAM không nêu tổng giá trị xuất khẩu các sản phẩm hữu cơ của Việt Nam, nhưng theo báo cáo của Hiệp Hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam thì ước đạt khoảng 12 – 14 triệu USD. Các sản phẩm hữu cơ đang được xuất khẩu là chè, tôm, gạo, quế, hồi, tinh dầu, tuy nhiên số lượng còn rất hạn chế. 

Về chứng nhận chất lượng: Hiện nước ta vẫn chưa có hệ thống các tiêu chuẩn quốc gia và khung pháp lý cho sản xuất, chứng nhận và giám sát chất lượng sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Đầu năm 2007, Bộ NN – PTNT ban hành Tiêu chuẩn ngành số 10 TCN602-2006 [3] cho các sản phẩm hữu cơ tại Việt Nam, nhưng tiêu chuẩn này còn rất chung chung, đồng thời kể từ đó đến nay vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể cho việc cấp chứng nhận hữu cơ, để làm cơ sở cho các đơn vị sản xuất, chế biến và các đối tượng quan tâm khác thực hiện. Hiện cả nước có 13 tổ chức là các nhóm nông dân sản xuất và các doanh nghiệp được các tổ chức quốc tế chứng nhận đạt chuẩn để xuất khẩu sản phẩm hữu cơ sang các nước châu Âu, Mỹ… Theo Cục Trồng trọt (2013) [2], BộNN – PTNT đang tiến hành xây dựng qui chuẩn mới cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ được sản xuất tại Việt Nam, dựa theo tiêu chuẩn quốc tế IFOAM. Dự kiến, cuối năm 2013 đầu 2014, qui chuẩn này sẽ được ban hành. BộNN – PTNT cũng đã có kế hoạch thiết lập một hệ thống giám sát và cấp chứng chỉ chất lượng cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ đạt chuẩn, tuy nhiên lộ trình thời gian và bước đi cho việc thực hiện kế hoạch này vẫn chưa được xác định. Một số công ty tư nhân như Qualiservice, gần đây đã cố gắng năng cao năng lực dịch vụ để hỗ trợ nông dân được cấp chứng chỉ chất lượng (theo hướng “hữu cơ” hoặc “ViệtGAP”) cho sản phẩm trồng trọt và thủy sản đạt chuẩn.

Tiêu dùng: Thị trường nội địa cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ hiện chưa phát triển. Hiện không có số liệu thống kê chi tiết về chủng loại và số lượng sản phẩm hữu cơ được sản xuất và tiêu thụ hàng năm, tuy nhiên dễ nhận thấy rằng các sản phẩm rau hữu cơ là để tiêu thụ nội địa, còn các sản phẩm hữu cơ khác như chè, tôm, gạo… là để xuất khẩu. Hiện cũng không có số liệu về chủng loại và số lượng sản phẩm hữu cơ được nhập khẩu cho tiêu dùng trong nước, mặc dù có báo mạng thông tin rằng việc nhập khẩu và tiêu dùng các sản phẩm như vậy đang ngày càng tăng ởTP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. 

Chính sách: Chính phủ Việt Nam luôn ủng hộ mạnh mẽ các nỗ lực phát triển một nền nông nghiệp bền vững và thân thiện môi trường, nâng cao năng suất và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp, trong đó có nông nghiệp hữu cơ. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các chính sách cụ thể về định hướng chiến lược và kế hoạch hành động quốc gia, để thực sự thúc đẩy sản xuất nông nghiệp hữu cơ phát triển. Gần đây đã xuất hiện một số tín hiệu tốt về sự ủng hộ của Nhà nước cho nông nghiệp hữu cơ, cuối năm 2011 Chính phủ cho phép thành lập Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam và từ đầu năm 2012 Hiệp hội bắt đầu đi vào hoạt động. Đầu năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 01/2012/QDTTg [13] về một số chính sách hỗ trợ việc áp dụng Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt trong nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản, trong đó có nông nghiệp hữu cơ. Gần đây, Bộ NN & PTNT khẳng định sự hỗ trợ có phần mạnh mẽ hơn đối với nông nghiệp hữu cơ, thông qua việc phê duyệt Chương trình khung nghiên cứu khoa học và công nghệ ngành Nông nghiệp và PTNT giai đoạn 2013-2020, trong đó có nông nghiệp hữu cơ.

Các cơ quan, tổ chức hoạt động về nông nghiệp hữu cơ

Các cơ quan nhà nước có liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp hữu cơ gồm: Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ Khoa học – Công nghệ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo… Hầu hết các viện và cơ sở nghiên cứu quan tâm đến nông nghiệp hữu cơ đều trực thuộc Bộ NN & PTNT, với chức năng nhiệm vụ liên quan đến đối tượng cây trồng, vật nuôi và thủy sản, gồm Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) và các viện/ trung tâm nghiên cứu trực thuộc, Viện Chăn nuôi, các Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản (RIA1, RIA2, RIA3…) và các trường đại học nông nghiệp. 

Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp quan tâm đến nông nghiệp hữu cơ gồm: Hội Nông dân Việt Nam (VNFU) cho rau hữu cơ, Công ty ECOMART cho chè hữu cơ; Organik Đà Lạt cho rau hữu cơ; Doanh nghiệp Trang trại Xanh Viễn Phú cho gạo hữu cơ và các mô hình nuôi tôm sinh thái tại tỉnh Cà Mau… Có rất ít các cơ quan, tổchức quốc tế hỗ trợ phát triển nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam, ngoại trừ tổ chức ADDA của Đan Mạch, GTZ của Đức và gần đây là Tổng cục Phát triển Nông thôn RDA của Hàn Quốc. 

2. Hiện trạng nghiên cứu và đào tạo về nông nghiệp hữu cơ 

Trong khi sản xuất nông nghiệp nước ta thời gian qua đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, song lĩnh vực nghiên cứu và đào tạo để thúc đẩy phát triển nông nghiệp hữu cơ chưa nhận được sự quan tâm và đầu tư đúng mức. Thông tin về hoạt động nghiên cứu và đào tạo/huấn luyện về nông nghiệp hữu cơ được công bố chính thức trên các tạp chí trong nước và quốc tế hiện còn quá ít. Các chương trình, đề tài nghiên cứu và phát triển đã và hiện đang được tiến hành chủ yếu tập trung vào việc chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi mới và xây dựng biện pháp kỹ thuật sản xuất phù hợp với giống cây trồng, vật nuôi đó; sản xuất sản phẩm cây trồng có chất lượng cao và an toàn dựa theo các nguyên lý ICM hoặc GAP. Những kết quả nghiên cứu trên được biên soạn, tổng kết để khuyến cáo bổ sung cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ. 

Lĩnh vực đào tạo huấn luyện về nông nghiệp hữu cơ cũng đang trong tình trạng tương tự. Đại học Nông nghiệp Hà Nội gần đây đã thành lập Trung tâm thúc đẩy và nghiên cứu nông nghiệp hữu cơ (COAPS), tuy vậy Trung tâm hiện rất thiếu nguồn lực hoạt động. 

3. Một số mô hình nông nghiệp hữu cơ tiêu biểu 

3.1. Dự án ADDA – VNFU về canh tác hữu cơ

Với sự hỗ trợ của chính phủ Đan Mạch thông qua Tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp châu Á (ADDA), Hội Nông dân Việt Nam đã thực hiện dự án này trong 7 năm, từ 2005 đến 2012. Mục đích của dự án là nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết kỹ thuật về canh tác nông nghiệp hữu cơ cho các nhóm/ hộ nông dân, đồng thời hỗ trợ họ sản xuất được các sản phẩm hữu cơ đạt chuẩn. Người dân tham gia dự án được tập huấn về các khâu của quá trình sản xuất, thị trường, tiêu thụ và liên kết khách hàng. Dự án đã tạo được sự quan tâm phối hợp của Hội Nông dân 9 tỉnh/ thành phố (Lào Cai, Tuyên Quang, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hải Phòng, Hà Nội, Hòa Bình và Hà Tĩnh). Dự án đã tổ chức được 155 lớp tập huấn cho nông dân và các đối tượng khác tham gia về canh tác nông nghiệp hữu cơ. Đã xây dựng được nhiều nhóm sản xuất sản phẩm hữu cơ trên tổng diện tích 70 ha mô hình tại 9 tỉnh, đối tượng là rau, lúa, cam, vải, nho, chè và cá nước ngọt. Theo báo cáo, sản phẩm từ các mô hình được sản xuất theo tiêu chuẩn sản phẩm hữu cơ, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng đô thị. Một số nhóm nông nghiệp hữu cơ đã hoạt động khá thành công, ví dụ như nhóm rau hữu cơ của xã Đình Bảng, Bắc Ninh đã sản xuất rau an toàn trên diện tích 5000m2, cung cấp sản phẩm thường xuyên cho các khu công nghiệp và nhà hàng/ khách sạn trong vùng. Nhóm rau hữu cơ tại Hà Nội và Hòa Bình thường xuyên cung cấp 2,5 – 3 tấn rau/ngày cho thị trường Hà Nội, đảm bảo thu nhập ổn định cho nông dân tham gia dự án. 

Kết quả thành công nhất là Dự án đã xây dựng, áp dụng thí điểm phương pháp quản lý chất lượng chuỗi giá trị hữu cơ theo Hệ thống bảo đảm cùng tham gia (Participatory Guarantee System-PGS) với 25 nhóm nông dân ở Sóc Sơn, Hà Nội và Lương Sơn, Hòa Bình và các công ty tư nhân tham gia dự án, để sản xuất rau và một vài sản phẩm nông nghiệp hữu cơ khác. Dự án chứng nhận chất lượng sản phẩm hữu cơ dựa trên việc xem xét mức độ tham gia tích cực của các đối tác và trên cơ sở lòng tin, mạng lưới hoạt động xã hội và chia sẻ hiểu biết với nhau (IFOAM PGS Task Force, 2008). Dự án đã xây dựng và phát hành Sổ tay hướng dẫn thực hành PGS – Việt Nam (version 3) bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh.

Việc áp dụng hệ thống kiểm soát chất lượng theo PGS đã tỏ ra có hiệu quả trong việc giúp đỡ nhiều nhóm nông dân thực hành các nguyên lý và đòi hỏi của phương pháp PGS, và trong thực tế nhiều nhóm hộ nông dân đã sản xuất và tiêu thụ khá thành công sản phẩm rau hữu cơ. Một trong các ví dụ thành công này là Nhóm hộ nông dân ở xã Tân Đức tỉnh Phú Thọ. Xã thành lập tổ sản xuất rau hữu cơ từ tháng 1/2008, đến năm 2010. Nhóm đã quy hoạch được 3 vùng sản xuất rau hữu cơ với tổng số 198 hộ nông dân tham gia. Nhóm nông dân sản xuất rau hữu cơ của xã hiện đã có thể tự vận hành được công việc, từ khâu lựa chọn vùng trồng thích hợp (bao gồm cảviệc thuê phân tích chất lượng mẫu đất và mẫu nước), chuẩn bị phân hữu cơ hoai mục, thực hiện nghiêm quy trình sản xuất và quản lý, truy nguyên nguồn gốc sản phẩm, phát triển mạng lưới thị trường và đáp ứng yêu cầu vềchất lượng theo tiêu chuẩn PGS. 

3.2. Ecolink-Ecomart với sản phẩm chè và rau hữu cơ

Ecolink được thành lập năm 2003 để hỗ trợ các hộ nông dân nhỏ sản xuất và tiêu thụ chè. Ecomart Việt Nam hiện nay được hình thành từ việc sáp nhập giữa Ecomart cũ và Ecolink. Ecomart cũ được thành lập thông qua thực hiện 1 dự án do NZAID tài trợ trong giai đoạn 2002 – 2006, nhằm giúp Bộ NN-PTNT xây dựng bộ tiêu chuẩn sản phẩm nông nghiệp hữu cơ quốc gia (Tiêu chuẩn ngành 10 TCN602-2006). Hoạt động chính của Ecolink-Ecomart hiện nay là sản xuất chè hữu cơ để xuất khẩu sang thị trường Âu và Mỹ. Thời gian đầu Công ty sản xuất chè hữu cơ tại tỉnh Thái Nguyên, gặp nhiều khó khăn vì nông dân ở đây quen với tập quán trồng chè thâm canh, do vậy họ không tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất chè hữu cơ. Vì vậy, công ty đã chuyển vùng sản xuất về huyện Bắc Hà của tỉnh Lào Cai (300ha) và huyện Quang Bình của tỉnh Hà Giang (500ha). Đây là 2 huyện có địa hình núi cao, khí hậu mát mẻ và hoàn toàn cách ly với các vùng trồng chè thâm canh truyền thống. Công ty đã xây dựng 2 nhà máy chè: một tại Bắc Hà (với công suất 15 tấn búp tươi/ngày) và một tại Quang Bình (20 tấn búp tươi/ngày, tương đương 4 tấn búp khô/ngày). Sản phẩm chè hữu cơ của công ty được đóng gói thành bao cỡ30-40kg để xuất khẩu sang Châu Âu và Mỹ, từ đó sẽ được đối tác nước sở tại đóng thành các gói nhỏ gắn logo và quy cách phù hợp với thị trường nội địa nước đó. 

Các đặc điểm đặc trưng nhất trong hoạt động sản xuất chè hữu cơ của Ecolink-Ecomart là: Chỉ sử dụng một giống chè địa phương Shan Tuyết, sản xuất với các hộ nông dân đã đăng ký và được đào tạo. Các trang trại chè chỉ bón phân hữu cơ ủ mục, không dùng phân khoáng và không phun thuốc trừ sâu hóa học. Công ty thu mua chè búp tươi đạt tiêu chuẩn về chế biến tại nhà máy và theo quy trình của công ty. Sản phẩm của Công ty đã được cấp giấy chứng nhận hữu cơ của tổ chức ICEA (Ialia) từ năm 2009. Chiến lược của công ty trong việc đảm bảo chất lượng là: cố gắng thỏa mãn tiêu chuẩn chất lượng của từng đối tượng khách hàng, thông qua việc áp dụng nghiêm ngặt qui trình kiểm soát chất lượng và thanh tra nội bộ, tiến tới được cấp chứng chỉ chất lượng theo tiêu chuẩn của mỗi đối tượng khách hàng.

Bên cạnh chè hữu cơ là sản phẩm chính, Ecolink – Ecomart hiện đang sản xuất và tiêu thụ 20 chủng loại rau hữu cơ, đáp ứng nhu cầu rau xanh giao tận nhà cho khoảng 2000 khách hàng (trong đó có khoảng 500 khách hàng thường xuyên), kể cả việc mua bán qua mạng. Với sản phẩm rau hữu cơ, công ty đang áp dụng phương pháp PGS để kiểm soát và đảm bảo chất lượng. Công ty cho biết giá tiêu thụ chè hữu cơ sang châu Âu và Mỹ đạt khoảng 5,5 – 6,0 USD/kg so với 2,2 – 3,0 USD cho 1 kg chè thường xuất sang thị trường Ai Cập. Sản phẩm chè hữu cơ của công ty được tiêu thụ trong nước chưa đáng kể, có lẽ do người tiêu dùng chưa chấp nhận giá cao. 

3.3. Organik Đà Lạt với sản phẩm rau hữu cơ

Công ty Organik Đà Lạt đóng tại phường Xuân Thọ, thành phố Đà lạt, tỉnh Lâm Đồng, là địa bàn lý tưởng để sản xuất rau theo phương pháp hữu cơ. Chủ công ty là TS. Nguyễn Bá Hùng, bắt đầu sự nghiệp bằng việc nghiên cứu sản xuất và tiêu thụ cây giống rau từ năm 1997, sản xuất rau trên đất thuê từ năm 2003 và mua đất lập trang tại sản xuất rau từtháng 10-2006. Ý tưởng của ông Hùng về việc thành lập công ty bắt nguồn từ việc quan sát thấy có nhiều khách hàng và nhà hàng, khách sạn 5 sao ở Đà Lạt cần mua các sản phẩm rau hữu cơ được sản xuất ngay tại địa phương. Với ý tưởng đó, ông Hùng đã thành lập và phát triển Organik Đà Lạt khá thành công. Công ty cho biết hiện đang sản xuất khoảng 150 chủng loại rau các loại, cung cấp cho nhiều khách sạn cao cấp tại các thành phố: Đà Lạt, Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hà Nội, Công ty cổ phần suất ăn hàng không của hãng Pacific và khoảng 1000 khách hàng ngoại quốc đang làm việc tại Việt Nam. Công ty cũng đang xuất khẩu sản phẩm rau hữu cơ sang thị trường Đài Bắc và một số nước láng giềng. 

Organik Đà Lạt có trang thiết bị khá hiện đại cho sản xuất rau hữu cơ, bao gồm nhà lưới, thiết bị xử lý rác thải và xử lý nước tưới. Công ty sử dụng phân hữu cơ, hoàn toàn không sử dụng hóa chất và thuốc BVTV có nguồn gốc hóa học, thực hành tốt các nguyên lý và phương pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), luân canh cây trồng để loại trừ cây ký chủ nguồn bệnh, dùng các loại cây hoa có màu sắc để xua đuổi côn trùng…. Công ty có hệ thống sổ sách ghi chép chi tiết về quá trình sản xuất mỗi sản phẩm, nhằm đảm bảo lòng tin cho khách hàng và độ an toàn của sản phẩm được cung ứng. Công ty đã được cấp chứng chỉ HACCP cho sản phẩm rau hữu cơ do HACCP của Hà Lan cấp. Tuy vậy, hiện tại công ty chưa có kế hoạch rõ ràng (mặc dù rất muốn) về việc mở rộng qui mô sản xuất, do thiếu vốn để đầu tư thiết bị và đảm bảo kiểm soát chất lượng sản phẩm một cách chặt chẽ. Công ty hiện cũng có ý tưởng sẽ tiến hành nghiên cứu và phát triển sản phẩm gạo, đường và muối hữu cơ. 

3.4. Viễn Phú Green Farm với sản phẩm gạo hữu cơ

Tuy đã trở thành một trong các nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, lĩnh vực sản xuất lúa gạo hữu cơ hiện vẫn còn rất mới mẻ đối với Việt Nam. Công ty Viễn Phú đã đi đầu trong việc gia công, chế biến và sản xuất gạo hữu cơ để xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Trang trại của công ty được đặt tại huyện U Minh, tỉnh Cà Mau trên diện tích 320ha, trong đó 200 ha để canh tác cây trồng. Công ty bắt đầu sản xuất lúa hữu cơ với 80 ha trong vụ hè thu 2011 và khoảng 200 ha năm 2012. Lúa hữu cơ được sản xuất theo quy trình riêng của công ty, kể cả giống lúa do công ty tuyển chọn, sử dụng phân hữu cơ Agrostim nhập khẩu (được Viện Nghiên cứu Vật liệu hữu cơ của Mỹ cấp chứng chỉ) để sản xuất, không sử dụng phân hóa học và thuốc trừ sâu hóa học trong quá trình sản xuất. Sản phẩm lúa gạo hữu cơ của công ty được các tổ chức chứng nhận quốc tế theo tiêu chuẩn EU và USDA kiểm tra, giám sát và công nhận. 

Công ty hiện có kế hoạch đầu tư trang thiết bị và cải tạo đồng ruộng, mở rộng quy mô sản xuất lúa hữu cơ trên toàn bộ diện tích 320 ha đất của công ty và hợp đồng với nông dân trong vùng trên diện tích 10.000-20.000 ha trong thời gian tới. Sản phẩm chính của công ty là gạo hữu cơ đạt chuẩn chất lượng theo tiêu chuẩn của châu Âu và Mỹ, có các thương hiệu “Hoa Sữa trắng”, “Hoa Sữa đen”, “Hoa Sữa Tím”, “Hoa Sữa Đỏ”… Tuy vậy, hiện công ty vẫn còn gặp nhiều khó khăn về kỹ thuật, về việc xác định đúng nhu cầu thị hiếu của khách hàng, việc đảm bảo ổn định và duy trì chất lượng đạt chuẩn. 

THÁCH THỨC VÀ CƠ HỘI CHO SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ Ở VIỆT NAM 

1. Thách thức

Hiện nay, Nông nghiệp hữu cơ thực sự là một cơ hội cho Nông nghiệp Việt Nam, nhất là khi giá bán các nông sản đang xuống thấp, chất lượng và vệ sinh an toàn chưa được kiểm soát hiệu quả. Tuy nhiên, nông nghiệp hữu cơ với qui mô nào, đối tượng nào, và quan trọng hơn là có thị trường không? Cùng với sự đồng thuận và ủng hộ của người tiêu dùng, hỗ trợ của Nhà nước là những điều kiện vô cùng quan trọng. 

Có thể nói, hữu cơ là một chỉ tiêu quan trọng bậc nhất của độ phì nhiêu đất Việt Nam. Nó không chỉ đảm bảo ổn định độ phì nhiêu đất, nâng cao khả năng giữ dinh dưỡng, tăng cường hiệu lực phân hóa học mà còn giảm thiểu ảnh hưởng của các yếu tố độc hại như sắt, nhôm, mangan… thông qua quá trình tạo phức hữu cơ. Tuy nhiên, hữu cơ trong đất Việt Nam lại chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽcủa quá trình khoáng hoá nên hàm lượng của chúng suy giảm nhanh chóng, nhất là trên đất đồi núi, nơi vừa chịu ảnh hưởng của quá trình khoáng hóa, vừa chịu ảnh hưởng của quá trình rửa trôi.

Trước đây, Việt Nam với dân số ít, các giống cây trồng, nhất là lúa là những giống truyền thống, năng suất không cao nên việc bón một lượng phân hữu cơ hay phân xanh (8 tấn/ha/vụ) là đảm bảo đáp ứng đủ nhu cầu của cây trồng. Chính vì vậy, đã từng có thời gian phân chuồng, bèo dâu, điền thanh là những loại phân bón chính cho cây lương thực hay phân bắc, nước tiểu là những loại phân bón chính cho rau… Tuy nhiên hiện nay, cùng với việc gieo trồng các giống mới và tăng 2-4 vụ/năm thì dinh dưỡng cung ứng từ phân chuồng và đất không đáp ứng đủ, trong khi việc sản xuất phân xanh lại thu hẹp, do thiếu lao động cũng như diện tích đất trồng. 

Việt Nam là một nước nông nghiệp, đất chật người đông và diện tích đất nông nghiệp trên đầu người ngày càng suy giảm, từ 0,13ha năm 1980 xuống còn khoảng 0,1 ha hiện nay, chỉ bằng 8,7% trung bình của thế giới. Đó là chưa kể ở những vùng sản xuất nông nghiệp tập trung như Đồng bằng sông Hồng thì chỉ còn gần 400 m2/người. Xu thế biến đổi đất canh tác của thế giới cũng có chiều hướng tương tự. Trong 25 năm qua (1965-1990), diện tích đất canh tác của toàn thế giới tăng được có 9,4%, trong khi dân số lại tăng 68,5% trong cùng thời gian, làm cho bình quân diện tích đất canh tác trên đầu người giảm 35,1% hay 1,4%/năm. Để đảm bảo an ninh lương thực, các nước có thể dựa vào 2 yếu tố là tăng diện tích và năng suất. Với Việt Nam hiện tại chỉ còn có một con đường duy nhất là tăng năng suất. Xu thế này cũng là xu thế của các nước đang phát triển trên thế giới, tức là đóng góp của yếu tố diện tích, kể cả tăng vụ đã ngày càng chiếm tỉ trọng thấp hơn. Theo xu thế này, ngay cả Trung Quốc, một quốc gia được coi là xuất xứ của nông nghiệp hữu cơ truyền thống cũng đã phải giảm dần tỉ trọng của dinh dưỡng từ phân hữu cơ trong tổng lượng dinh dưỡng sử dụng, từ 98,6% năm 1949 xuống còn 38% năm 1990 và hiện tỉ lệ này chỉ còn dưới 20%. 

Như vậy, để đảm bảo an ninh lượng thực, các quốc gia đông dân, đất nông nghiệp hạn chế cả về số lượng và chất lượng sẽ phải đi theo con đường thâm canh với việc tăng cường sử dụng giống mới năng suất cao, phân bón vô cơ và hoá chất bảo vệ thực vật. Hay nói cách khác là đi theo con đường hóa học hóa nông nghiệp. Việt Nam cũng đã đi theo hướng này trong vài thập kỷ qua. Nhìn lại lịch sử, Việt Nam mới bắt đầu sử dụng phân hóa học trong một vài đồn điền của Pháp vào đầu thế kỷ trước còn phần lớn đồng ruộng của nông dân chỉ được bón phân chuồng, một vài loại phân xanh như bèo dâu, điền thanh. Phế phụ phẩm nông nghiệp chủ yếu dùng cho nhu cầu lợp nhà, làm nhiên liệu. Phân hóa học chỉ thực sự được sửdụng rộng rãi sau khi thống nhất đất nước (1975). Tuy nhiên tốc độ sử dụng phân bón lại tăng quá nhanh. Năm 2012 chúng ta sử dụng gần 12 triệu tấn phân bón các loại và gần nửa tỉ USD cho thuốc bảo vệ thực vật. Một điều đáng lo ngại là khuyến nông phân bón chưa được chú ý đúng mức nên việc sử dụng phân bón rất tùy tiện, không cân đối, không đúng cây, đúng đất nên hệ số sử dụng phân bón rất thấp. Hiện tại, hệ số sử dụng đạm chỉ trên 40%, phân kali khoảng 55-60%. Nhưng phân lân còn thấp hơn nhiều. Như vậy, hàng năm đã mất đi gần một nửa lượng phân bón do rửa trôi, bay hơi hay cố định chặt. Tác hại này không chỉ gây thiệt hại vềvật chất do lãng phí mà còn gây ra những tác hại khác như dễ bị sâu bệnh, lốp đổ, chất lượng sản phẩm giảm hay dưỡng phú nguồn nước. Bản thân sửdụng hữu cơ cũng có những nguy cơ gây ô nhiễm môi trường như tích lũy kim loại nặng, vi sinh vật độc hại (trứng giun, E.coli…) hay quá trình phú dưỡng nguồn nước. Hiện nay nhiều người vẫn lầm tưởng rằng chỉ có phân đạm hoá học mới là nguồn gây ô nhiễm nitrat. Thực ra, nitrat có thể tạo ra từ hữu cơ đất, phân chuồng, từ phế phụ phẩm nông nghiệp… Ở Runnels, bang Texas (Mỹ) người ta phát hiện thấy trong nước ngầm tới 3.000mg NO3/lít (theo tiêu chuẩn của WHO là 50mg NO3/lít) mà nguyên nhân chính là do phân giải chất hữu cơ sau khi cầy vùi phế phụ phẩm. Các nghiên cứu với N15 của PPI (1996) cũng thấy phần lớn NO3 bị rửa trôi lại không phải trực tiếp từ phân đạm khoáng bón vào mà là từ các chất hữu cơ. Kết quả nghiên cứu của trại Rothamsted (Anh) cũng có kết luận tương tự: nguồn NO₃ rửa trôi hầu hết là từ chất hữu cơ và tàn dư thực vật. N từ các nguồn này trong chu trình phân giải lại dễ bị rửa trôi và tích luỹ lâu dài hơn từ phân bón vô cơ. Do vậy, việc bón phân hữu cơ, phế phụ phẩm nông nghiệp trong điều kiện nhiệt độ cao, lượng mưa lớn sẽ là nguồn cung cấp NO₃ rất lớn.

Ngoài những yếu tố nêu trên, nông nghiệp hữu cơ cũng đúng trước một thách thức lớn là nông dân thờ ơ với loại hình sản xuất này do chi phí sản xuất cao, thu nhập thấp vì thịtrường cho sản phẩm của nông nghiệp hữu cơ không ổn định, Nhà nước chưa có chính sách khuyến khích, hỗ trợ. Đó là chưa kể đến hệ thống cấp chứng chỉ chưa hoàn chỉnh, công tác quản lý chất lượng kém, lòng tin của người tiêu dùng chưa được đảm bảo. 

2. Cơ hội 

Như vậy, việc lạm dụng phân bón và hóa chất BVTV đã và đang gây ra ô nhiễm môi trường và làm suy giảm chất lượng nông sản. Do vậy, phát triển nông nghiệp sinh thái bền vững là một xu thế tất yếu nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và giảm thiểu tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng cũng nhưmôi trường sống. Với Việt Nam, để chuyển thành công nền sản xuất tựcấp tự túc sang một nền sản xuất hàng hóa, định hướng xuất khẩu thì vấn đề an toàn thực phẩm cũng như nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế sẽ ngày càng cấp thiết. 

Cơ hội cho phát triển nông nghiệp hữu cơ còn phải kể đến nhu cầu trong nước và quốc tế tăng cao đối với những sản phẩm an toàn. Chính vì vậy, một số sản phẩm hữu cơ đã có chỗ đứng vững trên thị trường như rau sạch, chè hữu cơ, thịt sạch… Tuy nhiên, có thể nói nông nghiệp hữu cơ vẫn còn chiếm một tỉ trọng rất nhỏ/không đáng kể trong tổng sản lượng nông nghiệp. Năm 2012, kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam đạt 27,5 tỉUSD, nhiều ngành hàng đứng trong nhóm đầu của thế giới như gạo, cao su, cà phê, hồ tiêu, điều, chè…. Tuy nhiên, hầu hết nông sản chúng ta xuất khẩu ở dạng thô, chưa qua chế biến, chất lượng chưa cao, do vậy giá trị gia tăng rất thấp. 

Sắp tới, trong chiến lược phát triển nông nghiệp của Việt Nam, đảm bảo an ninh lượng thực quốc gia, nâng cao hiệu quả sản xuất và tăng thu nhập của người dân là ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, đang có xu hướng giảm diện tích gieo trồng lúa, giảm xuất khẩu gạo để gieo trồng nhiều hơn các giống lúa chất lượng, nâng cao ti lệ giống đặc sản, bản địa có chất lượng. Chúng ta không thể cứ xuất khẩu gạo với giá dưới 500USD, trong khi nhiều thành phố lại nhập về gạo trên 1000USD. Và như vậy, cơ hội trở lại canh tác hữu cơ với một số giống lúa là hiện hữu. 

Với điệu kiện tự nhiên và xã hội của Việt Nam, nông nghiệp hữu cơ có cơ hội cho ngành hàng rau, quả, chè núi cao, cây gia vị, cây làm thuốc, thủy sản theo phương thức nuôi sinh thái và một tỉ lệ nhất định với cà phê, hồ tiêu. Một yếu tố rất quan trọng là sự quan tâm của Nhà nước và người dân đã được nâng lên đối với nông nghiệp hữu cơ. Minh chứng là, ngày 22/5/2013 Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam đã chính thức được thành lập. Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành Tiêu chuẩn ngành 10 TCN 602-2006: Hữu cơ-Tiêu chuẩn về sản xuất Nông nghiệp Hữu cơ và chế biến vào ngày 29 tháng 12 năm 2006 là một cơ sở pháp lý quan trọng. Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư vào sản xuất, chế biến và xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp hữu cơ.

QUAN ĐIỂM, NỘI DUNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ Ở VIỆT NAM 

Có thể nói nông nghiệp hữu cơ là phương thức sản xuất đỏi hỏi những yêu cầu khắt khe với người sản xuất và do vậy thị trường rất hạn chế. Nhìn vào sự phát triển của nông nghiệp hữu cơ toàn cầu với trên 160 quốc gia và vùng lãnh thổ, song có thể thấy rất rõ, thị trường nông nghiệp hữu cơ tập trung ở các nước phát triển, dân số không cao, còn sản xuất hữu cơ lại chủyếu ở các nước đất rộng, người thưa, không chịu áp lực về dân số, an ninh lương thực. Để có thể sản xuất nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam rất cần quan điểm rõ ràng và hệ thống giải pháp cụ thể. 

1. Quan điểm 

i) Việt Nam là đất nước đất canh tác trên đầu người thuộc loại thấp nhất trên thế giới, dân số tăng nhanh, do vậy phát triển nông nghiệp cần hài hòa, bền vững, trong đó sản xuất theo hướng thâm canh, hóa học hóa vẫn là chủyếu. 

ii) Nắm bắt cơ hội phát triển cho nông nghiệp hữu cơ ởViệt Nam với sự lựa chọn chính xác chủng loại sản phẩm và vùng sản phẩm thích hợp cho các thị trường xác định. Bài học thành công của nông nghiệp Việt Nam thời gian qua là biết khai thác lợi thế so sánh về điều kiện tự nhiên, xã hội. Do vậy, chúng ta nên tập trung sản xuất sản phẩm hữu cơ với các loài bản địa, gắn với nông nghiệp du lịch, sinh thái.

iii) Phát triển nông nghiệp hữu cơ là quá trình, đòi hỏi sự quan tâm ủng hộ của Nhà nước và các địa phương trong qui hoạch, xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ chế biến và thương mại sản phẩm. Thịtrường là yếu tốquyết định nhất đến sự thành bại của nông nghiệp hữu cơ Việt Nam. 

2. Các nội dung cần quan tâm trong tổ chức sản xuất nông nghiệp hữu cơ 

Để phát triển nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam thành công, theo chúng tôi, rất cần quán triệt các quan điểm nêu trên và tập trung vào các nội dung sau: 

i) Bảo vệ và cải thiện độ phì nhiêu đất đai, trong đó có các giải pháp ổn định hàm lượng hữu cơ trong đất (đặc biệt là đất đồi núi) do hữu cơ không chỉ cải thiện cấu trúc đất, tăng cường khả năng giữ ẩm, giữ dinh dưỡng mà còn giảm các yếu tố độc hại thông qua quá trình tạo phức.

ii) Tăng cường chu trình hữu cơ với việc sử dụng công nghệ sinh học nhằm khai thác tối đa nguồn phân chuồng, phân xanh, phế phụ phẩm nông nghiệp cũng như các nguồn hữu cơ khác để đảm bảo cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng đủ về lượng và cân đối về tỉ lệ. Nguyên tắc trả lại phế phụ phẩm được xem là nguyên tắc tối ưu cho phép hoàn trả đúng những chất dinh dưỡng (đặc biệt là vi lượng) mà cây trồng đó đã lấy đi, trong khi phân bón khó có thể đáp ứng được.

iii) Thực hiện tốt nhất chế độ luân canh nói chung và với cây bộ đậu nói riêng nhằm khai thác khả năng cộng sinh đạm sinh học cũng như hạn chế phát sinh sâu bệnh, phát huy lợi thế so sánh của điều kiện thời tiết, khí hậu. 

iv) Ngoài việc sử dụng giống bản địa, cổ truyền cần sử dụng các giống vừa có năng suất và chất lượng cao lại có khả năng kháng sâu bệnh để tăng khả năng huy động dinh dưỡng từ đất và phân bón. Tăng cường việc áp dụng IPM và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học, thiên địch. 

v) Tăng cường phát triển chăn nuôi, thủy sản sinh thái tạo tiền đề cho sự phát triển nông nghiệp ổn định (thông qua sửdụng sản phẩm trồng trọt làm thức ăn chăn nuôi, thủy sản và cung cấp phân hữu cơ). Các mô hình trồng trọt-chăn nuôi-thủy sản bền vững cần được khuyến khích. 

vi) Ở những nơi có điều kiện, khai thác tối đa nguồn nước phù sa để tưới cho cây trồng. Giải pháp này vừa đảm bảo cung cấp dinh dưỡng từ cặn phù sa, vừa cho phép cải thiện môi trường và làm trẻ hóa đất. 

3. Giải pháp 

i) Về chính sách 

Có thể nói sản xuất nông nghiệp hữu cơ không còn là vấn đề kỹ thuật mà là vấn đề chính sách. Chính phủ và các Bộ, Ngành có liên quan đến nông nghiệp hữu cơ, như BộNông nghiệp và PTNT, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Y tế cần sớm ban hành các chính sách cụ thể, khả thi để hỗ trợ nông nghiệp hữu cơ phát triển, các chính sách nên tập trung vào: 

– Qui hoạch và bảo vệ đất đai và nguồn nước hiện chưa hoặc ít bị ô nhiễm và còn thích hợp cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ theo hướng hàng hóa.

– Nền sản xuất nông nghiệp hữu cơ Việt Nam còn quá nhỏ bé, các doanh nghiệp vừa nhỏ về qui mô, vừa ít về số lượng và hầu như chưa nhận được sự quan tâm và đầu tư của Nhà nước nên chưa có lãi, chưa thu hút các nhà đầu tư. Đó là chưa kể mức độ rủi ro cao về thị trường với ngành hàng này, do vậy, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ vốn sản xuất, ưu đãi trong giao và cho thuê đất và miễn giảm thuế thu nhập cho các tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Đồng thời trong thời gian đầu có thể cần đến quĩ bảo hiểm sản xuất nông nghiệp hữu cơ. 

– Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, qui chuẩn sản xuất, chế biến, chứng nhận chất lượng, thanh tra, giám sát liên quan đến nông nghiệp hữu cơ. 

– Phần lớn các sản phẩm hữu cơ tiềm năng của Việt Nam đều nằm ở các vùng khó khăn về giao thông, điều kiện bảo quản, tạm trữ, chế biến không thuận lợi, do vậy, Nhà nước cần hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, nhất là hạ tầng cho chế biến phân bón hữu cơ, phân sinh học, vi sinh vật tại chỗ để giảm chi phí vận chuyển. 

– Giúp đỡ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu, phát triển thị trường và quảng bá sản phẩm. 

– Sản xuất nông nghiệp hữu cơ cũng cần các yếu tố đầu vào đảm bảo. Do vậy, những doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh liên quan đến phân bón hữu cơ, sinh học, vi sinh vật, chế phẩm bảo vệ thực vật sinh học cũng cần được quan tâm hỗ trợ trong sản xuất. Tất nhiên, cần có sự liên kết giữa doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp hữu cơ với các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh phân bón, thuốc BVTV liên quan. 

ii) Về nghiên cứu và đào tạo 

– Thị trường là yêu cầu quan trọng nhất cho phát triển nông nghiệp hữu cơ, do vậy Nhà nước cần giao Bộ Thương mại qua hệ thống thương vụ tìm hiểu thị trường, yêu cầu về chủng loại sản phẩm, tiêu chuẩn chất lượng, số lượng sản phẩm nông nghiệp hữu cơ để có thể giúp doanh nghiệp đàm phán ký kết hợp đồng xuất khẩu. 

– Tổ chức nghiên cứu hệ thống chính sách, qui chuẩn, tiêu chuẩn, chứng nhận chất lượng và thương mại sản phẩm nông nghiệp hữu cơ của các nước để rút ra bài học cho Việt Nam trong việc hoạch định chiến lược phát triển và lựa chọn ngành hàng thích hợp.

– Đánh giá toàn diện về kinh tế, tổ chức, quản lý, thương mại sản phẩm nông nghiệp hữu cơ của các doanh nghiệp hiện đang sản xuất để tìm ra các khó khăn, vướng mắc đề xuất giải pháp phù hợp cho phát triển nông nghiệp hữu cơ trong thời gian tới. 

– Trên cơ sở tài liệu của nước ngoài, kinh nghiệm thực tiễn của Việt Nam cần sớm biên soạn tài liệu kỹ thuật – khuyến nông phục vụ sản xuất nông nghiệp hữu cơ. 

– Về đào tạo, các Trường Đại học Nông nghiệp sớm mở thêm môn học về sản xuất nông nghiệp hữu cơ tiến tới hình thành chuyên ngành đào tạo về nông nghiệp hữu cơ trong tương lai. Bằng nguồn kinh phí trong nước và thông qua dựán HTQT, các viện nghiên cứu và trường đại học lựa chọn gửi sinh viên đi đào tạo thạc sỹ/ tiến sỹ về lĩnh vực này ở nước ngoài. 

iii) Về tăng cường năng lực hoạt động của Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam 

Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ cần thông qua các doanh nghiệp có mô hình thành công, giúp họ quảng bá, giới thiệu sản phẩm, qua đó nâng cao sự hiểu biết và quan tâm của toàn xã hội, nhất là các cơ quan quản lý đến sản phẩm của nông nghiệp hữu cơ. 

Hiệp hội cần xây dựng mạng lưới cộng tác viên trong và ngoài nước, các tổ chức NGO để cập nhật thông tin, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận xu thế phát triển nông nghiệp hữu cơ của các nước, các công nghệ mới và nhất là các qui chuẩn, tiêu chuẩn mà mỗi nước nhập khẩu đề ra. 

Sản phẩm nông nghiệp hữu cơ cũng cần hướng đến gần 90 triệu dân trong nước và tương lai không xa là 130 triệu. Nhu cầu về sản phẩm an toàn, chất lượng, được chứng nhận và cam kết truy xuất được nguồn gốc là rất lớn, nhất là tại các thành phồ lớn, người có thu nhập cao, các nhà hàng, khách sạn, bệnh viện, trường mẫu giáo, Việt kiều cũng như người nước ngoài sống tại Việt Nam.

iv) Về hợp tác quốc tế

Với một nền sản xuất nông nghiệp hữu cơ hiện đại, có chứng nhận thì Việt Nam là nước đi sau rất nhiều quốc gia. Do vậy, việc trao đổi kinh nghiệm, đào tạo nguồn lực, hỗ trợ phát triển thị trưởng và kiểm soát chất lượng rất cần sự hỗ trợ của các quốc gia, tổ chức quốc tế. Chúng ta có thuận lợi là IFOAM đang quan tâm đến các nước đang phát triển sản xuất nông nghiệp hữu cơ, đề nghị IFOAM hỗ trợ Việt Nam trong việc hoàn thiện thể chế, đề xuất chính sách, tăng cường năng lực về kiểm soát chất lượng. Giúp các doanh nghiệp Việt Nam giao lưu, học hỏi các doanh nghiệp có lịch sử phát triển lâu đời và thành công tại các quốc gia khác nhau. 

Đề nghị kết nối trang web của Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam với trang web của IFOAM để nông nghiệp hữu cơ Việt Nam được tiếp cận nhiều hơn và nhanh hơn với cộng đồng quốc tế. 

KẾT LUẬN 

Từ nhiều thế kỷ nay, nông dân Việt Nam đã có tập quán sử dụng phân hữu cơ như phân chuồng, phân xanh, phân bắc và phế phụ phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, do áp lực ngày càng tăng của dân số, đất canh tác hạn hẹp… nền nông nghiệp hữu cơ với lịch sử hàng ngàn năm đã không thể đảm bảo an ninh lượng thực cho quốc gia và do vậy, nông nghiệp Việt Nam đã phải chuyển từ một nền nông nghiệp dựa vào đất, dựa vào hữu cơ sang một nền nông nghiệp dựa vào phân bón (chủ yếu là vô cơ). Chính phân bón hóa học như là một yếu tố quan trọng của thâm canh đã góp phần làm nên những thành tựu to lớn của nông nghiệp thời gian qua, đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới. 

Tuy nhiên, do đã xuất hiện những cơ hội mới cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trong phạm vi khu vực và thế giới, nông nghiệp hữu cơ của Việt Nam bắt đầu có điều kiện phát triển cho dù trước mắt còn rất nhiều khó khăn và thách thức. Chúng tôi cũng hy vọng rằng với sự giúp đỡ của các tổ chức Quốc tế, đặc biệt là IFOAM, trong việc huấn luyện, cung cấp công nghệ và nhất là tiếp cận thị trường và sự ủng hộ mạnh mẽ, thiết thực của Nhà nước sẽ thúc đẩy nông nghiệp hữu cơ Việt Nam từng bước phát triển. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. Bộ NN-PTNT (2007), Tiêu chuẩn ngành số10 TCN602-2006 về sản xuất và chế biến các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ Việt Nam. 

2. Bộ NN-PTNT (2013): Quyết định số1259 QĐ-BNN-KHCN của Bộ trưởng Bộ NN-PTNT phê duyệt Chương trình khung nghiên cứu khoa học và công nghệ ngành Nông nghiệp và PTNT giai đoạn 2013-2020.

3. Thủ tướng Chính phủ, 2012. Quyết định số 01/2012/QD-TTg về một số chính sách hỗ trợ việc áp dụng Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt trong nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản. 

4. Balu L. Bumb and Carlos A. Baanante. 1996. The Role of Fertilizer in Sustaining Food Security and Protecting the Environment to 2020. International Food Policy Research Institute, Washing ton D.C.,. 

5. Nguyễn Văn Bộ, 2002. Nông nghiệp hữu cơ ởViệt Nam: Thách thức và cơ hội. Báo cáo Hội thảo: Sản xuất và xuất khẩu nông sản hữu cơ. Hà Nội, 17 tháng 7 năm 2002. 

6. Nguyễn Văn Bộ, 1999. Những nguy cơ ô nhiễm môi trường từ phân bón. Kết quả nghiên cứu khoa học. Viện Thổ nhưỡng nông hoá, Q.3. NXB Nông nghiệp, 1999. 

7. Ngo Doan Dam, Doan Xuan Canh, Nguyen Thi Thanh Ha, Nguyen Van Tan, Nguyen Dinh Thieu, 2012: Vietnam Organic Agriculture:An overview on current status and some success activities. Proceeding of International Workshop on World Organic agriculture status and prospective. Published by Korean Association of Organic Agriculture, pp 346-360. 

8. Nguyễn Bá Hùng, 2012: Kỹ thuật canh tác rau và sản phẩm hữu cơ tại công ty ORGANIC Đà Lạt. Kỷ yếu Hội thảo “Thúc đẩy nghiên cứu và phát triển nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam”, Viện KHNN Việt Nam tháng 2 năm 2012, trang 25-45. 

9. I. J. Kimmo. Environmentally Friendly Fertilization through Balanced Fertilizer Use. Paper prepared for Regional FADINAP Workshop, Hue, Vietnam, 8-10 November 1995. 

10. Thân Duy Ngữ (2012). Kỹ thuật và kinh nghiệm sản xuất chè hữu cơ của công ty ECOMARD.Kỷ yếu Hội thảo “Thúc đẩy nghiên cứu và phát triển nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam”, Viện KHNN Việt Nam tháng 2 năm 2012. 

11. Từ Thị Tuyết Nhung, 2012: Phát triển hệ thống đảm bảo PGS trong dự án Nông nghiệp Hữu cơ- ADDA. Kỷ yếu Hội thảo“Thúc đẩy nghiên cứu và phát triển nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam”, Viện KHNN Việt Nam tháng 2 năm 2012, trang 13-18. 

12. FiLB and IFOAM, 2012: The World Organic Agriculture: Statistics and emerging trends 2012. 

13. ADDA -VNFU Project, at https://sites.google.com/site/pgsvietnam/

14. ECOMART at http://www.ecomart.vn

15. CAMIMEX, 2012: Qui trình nuôi tôm sinh thái và hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ trong Dự án nuôi tôm sinh thái tại tỉnh Cà Mau, Việt Nam. Kỷ yếu Hội thảo “Thúc đẩy nghiên cứu và phát triển nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam”, Viện KHNN Việt Nam tháng 2 năm 2012, trang 130 – 133. 

16. Organik Dalat at http://www.organikvn.com

17. Simmons and Scott, 2008: Organic agriculture and “safe” vegetable in Vietnam: Implications for agro-food system sustainability. Available online at: http://oacc.info/Docs/Guelph2008SocialSciences/Simmons%20and%20Scott%20 (2008).pdf

18. Vien Phu Green Farm at http://vienphugreenfarm.com

ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC VÀ NGHIÊN CƯU KHOA HỌC ỨNG DỤNG PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO VÀ CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM,TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN LANG
Phan Phước Hiền [1]^*, Châu Tấn Phát^1
1 Viện Khoa học Công nghệ Ứng dụng, Trường Đại học Văn Lang

[1]^* PGS.TS. Phan Phước Hiền. Viện trưởng Viện Khoa Học Công Nghệ Ứng Dụng – Trường đại học Văn Lang. Email: hien.pp@vlu.edu.vn; TS. Châu Tấn Phát – Giảng viên Viện Khoa Học Công Nghệ Ứng Dụng – Trường đại học Văn Lang. Email: phat.ct@vlu.edu.vn

(Trong sách: Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: Đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học phục vụ phát triển Nông nghiệp Công nghệ cao và Công nghệ Thực phẩm; Nhà Xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, trang 15-34)

1. Sự cần thiết về việc mở đào tạo nguồn nhân lực cho ngành NNCNC và CNTP

1.1 Tình hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao và CNTP trên thế giới và Việt Nam

Những năm giữa thế kỷ XX, các nước phát triển đã quan tâm đến việc xây dựng các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao nhằm thúc đẩy sáng tạo khoa học công nghệ giúp cho kinh tế phát triển. Đầu những năm 80, tại Hoa Kỳ đã có hơn 100 khu khoa học công nghệ. Ở Anh quốc, đến năm 1988 đã có 38 khu vườn khoa học công nghệ với sự tham gia của hơn 800 doanh nghiệp. Phần Lan đến năm 1996 đã có 9 khu khoa học nông nghiệp công nghệ cao. Phần lớn các khu này đều phân bố tại nơi tập trung các trường đại học, viện nghiên cứu để nhanh chóng ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ mới và kết hợp với kinh nghiệm kinh doanh của các doanh nghiệp để hình thành nên một khu khoa học với các chức năng cả nghiên cứu ứng dụng, sản xuất, tiêu thụ và dịch vụ. Năm 2015, 98% nông dân Pháp sử dụng Internet để phục vụ công việc nhà nông như cập nhật thông tin thời tiết, tình hình sản xuất nông nghiệp, biến động của thị trường nông sản, thực hiện các giao dịch ngân hàng qua mạng.Hiện nay, châu Âu đặc biệt khuyến khích xu hướng áp dụng công nghệ cao trong nông nghiệp với chương trình Chính sách nông nghiệp chung PAC(Common Agricultural Policy). Theo số liệu mới đây, có nhiều nông dân sử dụng Internet để điền đơn xin trợ giúp của PAC. Tuy nhiên, so với người làm nông bên kia bờ Đại Tây Dương (Mỹ, Canada….), việc ứng dụng Internet tại châu Âu còn hạn chế, đắt đỏ và chưa thực sự phổ cập. Ngoài ra, các nguyên nhân như hạ tầng cơ sở kém, độ tuổi nông dân tại “lục địa già” khá cao (chỉ có 6% nông dân châu Âu ở độ tuổi dưới 35)… dẫn tới hạn chế khả năng ứng dụng công nghệ vào sản xuất nông nghiệp. Trong tương lai, châu Âu sẽ tiếp tục phát triển hạ tầng kỹ thuật số, khi nhiều thanh niên bày tỏ họ sẵn sàng làm công việc nhà nông, nhưng không phải với điều kiện như những năm 90 của thế kỷ trước. Bên cạnh các nước tiên tiến, nhiều nước và khu vực lãnh thổ ở châu Á cũng đã chuyển nền nông nghiệp theo hướng số lượng là chủ yếu sang nền nông nghiệp chất lượng, ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ tự động hoá, cơ giới hoá, tin học hoá… để tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, an toàn, hiệu quả. Tiêu biểu như các nước thuộc khu vực Đông Á và Đông Nam Á như Trung Quốc, Đài Loan, Thái Lan… Đặc biệt, từ những năm 1990, Trung Quốc đã rất chú trọng phát triển các khu NNCNC, đến nay đã hình thành hơn 405 khu NNCNC, trong đó có 1 khu NNCNC cấp quốc gia, 42 khu cấp tỉnh và 362 khu cấp thành phố. Ngoài ra, còn hàng ngàn cơ sở ứng dụng công nghệ cao trên khắp đất nước. Những khu này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nền nông nghiệp hiện đại của Trung Quốc. Sản xuất tại các khu NNCNC đạt năng suất kỷ lục. Ví dụ như ở Israel năng suất cà chua đạt 250 – 300 tấn/ha, bưởi đạt 100 – 150 tấn/ha, hoa cắt cành 1,5 triệu cành/ha… đã tạo ra giá trị sản lượng bình quân 120.000 – 150.000 USD/ha/năm. Riêng ở Trung Quốc đạt giá trị sản lượng bình quân 40 – 50.000 USD/ha/năm, gấp 40 – 50 lần so với các mô hình trước đó. Chính vì vậy, sản xuất nông nghiệp theo hướng ứng dụng công nghệ cao và sự phát triển các khu NNCNC đã và đang trở thành mẫu hình cho nền nông nghiệp tri thức thế kỷ XXI [6].

Tại Việt Nam, sau 30 năm đổi mới, nông nghiệp nước ta đã đạt được mức tăng trưởng nhanh và ổn định trong một thời gian dài, cung cấp sinh kế cho gần 10 triệu hộ dân nông thôn và 68,2% số dân, đóng góp khoảng 22% GDP cho nền kinh tế và 23%-35% giá trị xuất khẩu. Sự phát triển trong nông nghiệp thực sự là cơ sở tạo tiền đề nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nông dân, góp phần xóa đói giảm nghèo và làm thay đổi bộ mặt nông thôn. Nhưng từ năm 1990 đến nay, tốc độ tăng năng suất trong nông nghiệp nước ta đã chậm lại và chậm hơn so với hầu hết các nước cùng trình độ phát triển trong khu vực. Nếu so sánh với Hàn Quốc, Trung Quốc, tốc độ tăng năng suất trong nông nghiệp nước ta chưa bằng một nửa của họ. Có sự chênh lệch lớn như vậy là bởi sản xuất nông nghiệp của Việt Nam vẫn chủ yếu là nhỏ lẻ, manh mún, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, chế biến nông – lâm – thủy sản chưa cao và đang phải đối mặt với những thách thức lớn như (1) Dân số tăng, nhu cầu về nông sản thay đổi cả về số lượng và chất lượng. Dân số nước ta hiện nay trên 90 triệu người, dự kiến đến năm 2020 sẽ vào khoảng 100 triệu người. Do dân số tăng, hàng năm nước ta có thêm ít nhất 0,9 triệu lao động tăng thêm ở khu vực nông nghiệp và nông thôn, trong khi quỹ đất nông nghiệp tiếp tục giảm do công nghiệp hóa và đô thị hóa. (2) Biến đổi khí hậu đã và đang diễn ra cũng ảnh hưởng lớn đến diện tích đất nông nghiệp. Theo các nhà khoa học, nếu nước biển dâng lên 1m thì 9 tỉnh Bến Tre, Long An, Trà Vinh, Sóc Trăng, Thành phố Hồ Chí Minh, Vĩnh Long, Bạc Liêu, Tiền Giang và Cần Thơ sẽ bị ngập từ 24,7% đến 50,1% diện tích trên tổng số 11.475 km². (3) Do dân số tăng nên nhu cầu về lương thực, thực phẩm của nước ta sẽ tăng lên ít nhất 11% – 12% so với hiện nay nên đòi hỏi nông nghiệp không chỉ tăng về số lượng mà cả chất lượng. Nhu cầu thực phẩm sạch cũng “nóng” lên hàng ngày. Hàng nông sản làm sao phải ngon, bổ, rẻ, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Diện tích đất bị thu hẹp do đô thị hóa, do biến đổi khí hậu, sức cạnh tranh chất lượng hàng nông – lâm – thủy sản ngày càng quyết liệt, đó quả là những thách thức, sức ép rất lớn với nông nghiệp Việt Nam. Nếu cứ sản xuất manh mún, không đổi mới cơ cấu cây trồng, vật nuôi… và không phát triển nông nghiệp công nghệ cao thì nông nghiệp nước ta không tăng trưởng mà còn thụt lùi xa hơn nữa với khu vực và thế giới. Vì thế đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao như Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Israel… là lời giải đúng nhất của nông nghiệp nước nhà. Như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói tại khu nhà kính trồng rau sạch của dự án VinEco – Hà Nam ngày 2/2/2017: “Không để tồn tại mãi hình ảnh con trâu đi trước cái cày theo sau”. “Chúng ta khuyến khích khởi nghiệp trong nông nghiệp, áp dụng điện toán đám mây vào nông nghiệp để có một nền nông nghiệp thông minh ở Việt Nam”. “Nông nghiệp thông minh” hay còn gọi là “Nông nghiệp công nghệ cao” là nền sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại, với sự tích hợp của nhiều ngành từ công nghệ cơ khí, điện tử, tự động hóa, hóa học, công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, khí tượng, tài chính – quản trị kinh doanh, chế biến, bảo quản… để làm ra sản phẩm nông nghiệp chất lượng và hiệu quả cao.[10]

Bên cạnh đó, ngành Công nghệ thực phẩm đã và đang giành được sự quan tâm lớn của Chính phủ và được Bộ trưởng Bộ Công thương ban hành Quyết định số 202/QĐ-BCT ngày 08/01/2014, phê duyệt Quy hoạch phát triển ngành Kỹ nghệ thực phẩm Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Trong Quy hoạch đã xác định rõ mục tiêu “Xây dựng ngành Kỹ nghệ thực phẩm phát triển, đủ khả năng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa, giảm nhập khẩu và tăng giá trị tăng thêm của ngành”, trên cơ sở khai thác tối đa lợi thế về nguồn nguyên liệu và tăng cường liên kết giữa các vùng miền để đảm bảo cung cấp đủ nguyên liệu cho ngành kỹ nghệ thực phẩm, góp phần thúc đẩy ngành tăng trưởng với tốc độ cao, có tỷ trọng đóng góp trong cơ cấu ngành ngày càng tăng và góp phần tạo thêm việc làm cho xã hội.Công nghệ thực phẩm là một trong những ngành học có tính ứng dụng cao và đa dạng. Ở nước ta, ngành Công nghệ thực phẩm bao gồm một số ngành kinh tế kỹ thuật chính: Công nghệ sản xuất rượu bia – nước giải khát, Công nghệ chế biến sữa và các sản phẩm từ sữa, Công nghệ chế biến thịt và các sản phẩm từ thịt, Bảo quản và chế biến thủy sản, Bảo quản và chế biến rau quả, Bảo quản và chế biến lượng thực, Sản xuất mía đường – Bánh kẹo, Chế biến trà – cà phê, Đồ hộp thịt, cá, rau quả,… Đến nay, Việt Nam đã hình thành hệ thống công nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản công suất thiết kế, đảm bảo chế biến khoảng 120 triệu tấn nguyên liệu mỗi năm, với 7.500 doanh nghiệp quy mô công nghiệp gắn với xuất khẩu và hàng vạn cơ sở chế biến nông sản nhỏ, hộ gia đình…, ngành công nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản Việt Nam đang duy trì tốc độ tăng trưởng 5-7%/năm. Phần lớn dự án đầu tư vào lĩnh vực chế biến thực phẩm tập trung ở những thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Long An….Với nguồn nguyên liệu nông sản dồi dào, Việt Nam là quốc gia có tiềm năng lớn để phát triển ngành thực phẩm và đồ uống, đặc biệt tại các thành phố và thị trấn, nơi có mức sống ngày càng được cải thiện. Trong những năm gần đây, ngành thực phẩm và đồ uống tại Việt Nam đang tăng trưởng nhanh cả về số lượng và chất lượng. Năm 2018, tiêu thụ thực phẩm và đồ uống tăng trưởng mạnh với mức tăng 18%.Song theo đó, trong những năm gần đây ngành sản xuất rau, hoa, quả của Việt Nam đạt được mức tăng trưởng tích cực cả về số lượng, chất lượng và kim ngạch xuất khẩu. Năm 2018, xuất khẩu rau quả Việt Nam đạt 3,8 tỷ USD. Cả nước hiện có khoảng 145 cơ sở chế biến rau, quả quy mô công nghiệp, với tổng công suất thiết kế 800.000 tấn sản phẩm/năm. Riêng miền Nam có 71 cơ sở chế biến. Ngoài ra, còn có hàng ngàn cơ sở chế biến quy mô nhỏ.Riêng đối với Thành phố Hồ Chí Minh, hiện nay ngành Chế biến tinh lương thực – thực phẩm cũng được xếp vào một trong 4 nhóm ngành công nghiệp trọng yếu, có hàm lượng khoa học – công nghệ và giá trị gia tăng cao ưu tiên phát triển.

1.2 Nhu cầu nguồn nhân lực của Nông nghiệp công nghệ cao và Công nghệ thực phẩm

+ Nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao về nông nghiệp công nghệ cao cho xã hội: Dự kiến năm 2020, cả nướccó 200 doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, 10 khu nông nghiệp công nghệ cao. Tuy nhiên, theo ông Ngô Tiến Dũng, Tổng thư ký Hiệp hội Nông nghiệp công nghệ cao, hiện cả nước mới chỉ có 22 doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, trong số hàng ngàn doanh nghiệp nông nghiệp. Trong thời gian tới, để các doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao phát triển mạnh mẽ hơn nữa, cần tập trung vào một trong những vấn đề trọng tâm là cần có chính sách đào tạo lại lao động cho những vùng đưa công nghệ cao vào nông nghiệp. Nếu doanh nghiệp đứng ra đào tạo trực tiếp thì phải có chính sách hỗ trợ kinh phí đào tạo, đồng thời có chính sách đi kèm để giải quyết lao động dư thừa. Thực tiễn nhiều năm và ở nhiều ngành đã cho chúng ta những bài học đắt giá khi thiếu nhân lực. Đã có rất nhiều chương trình, dự án rủng rỉnh tiền bạc, đất đai, thậm chí chính sách và hành lang pháp lý khá hoàn chỉnh, nhưng lại thiếu chiến lược phát triển nhân lực cho chính ngành sản xuất đó và vì thế rủi ro rất cao. Điểm lại về các cơ sở đào tạo nhân lực nông nghiệp công nghệ cao ở nước ta đang hết sức chắp vá. Ở đó thiếu một sự hợp tác điều phối vĩ mô giữa các trường đại học đào tạo về nông nghiệp tích hợp cùng với các ngành khoa học kỹ thuật công nghệ khác để chuẩn bị nhân lực lãnh đạo quản lý, khoa học kỹ thuật… như mong muốn của Chính phủ. So sánh về điều kiện tự nhiên để làm nông nghiệp công nghệ cao, chúng ta hơn hẳn Israel, Nhật Bản… nhưng chúng ta thiếu nhân lực. Ngay cả doanh nghiệp nông nghiệp Nhật Bản qua Việt Nam để làm nông nghiệp công nghệ cao cũng gặp khó khăn về nguồn nhân lực được đào tạo.Trong khi đó số trường đại học liên quan đến đào tạo nông nghiệp còn có con số ít ỏi hơn số trường trung cấp liên quan. Với số lượng ít ỏi như vậy cho nên ai sẽ là người áp dụng, sáng tạo và trực tiếp chuyển giao kỹ thuật nông nghiệp công nghệ cao cho nông dân? Ai là người lao động trực tiếp trong doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao?

Nhật Bản vốn là một nước công nghiệp, vậy mà cách đây không lâu, Thủ tướng Shinzo Abe trong chính sách phát triển kinh tế của mình đặt ra mục tiêu tăng gấp đôi giá trị xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp và mong muốn tăng gấp đôi thu nhập của nông dân Nhật Bản trong vòng 10 năm. Trung Quốc hiện có khoảng 300 trường đào tạo nghề nông nghiệp, trong đó có 134 trường cao đẳng, người học trong các cơ sở này được miễn học phí và có thể được trợ cấp từ chính phủ. Sắp tới đây sẽ có nhiều dự án, đề án về nông nghiệp công nghệ cao được đệ trình các cấp quản lý. Nhưng cần lưu ý là phải đầu tư tốt hơn, bài bản hơn cho nguồn nhân lực. Đó mới là chìa khóa để biến ước mơ nông nghiệp công nghệ cao thành sự thật.

+ Nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao về công nghệ thực phẩm cho xã hội: Ngành Chế biến thực phẩm nước ta tồn tại những nút thắt trong chuỗi giá trị sản xuất, như sản phẩm thô, chất lượng nguyên liệu và sản phẩm chế biến còn thấp…; đối mặt với thách thức do nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến chưa ổn định, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp hạn chế, thị trường tiêu thụ phụ thuộc một số nước… Cụ thể là vùng Đồng bằng sông Cửu Long – là trung tâm sản xuất lương thực thực phẩm, thủy sản và cây ăn trái nhiệt đới lớn nhất cả nước với nguồn nguyên liệu dồi dào. Cho đến nay, công nghiệp chế biến ở vùng này chỉ ở mức sơ chế là chủ yếu, tỉ lệ chế biến chuyên sâu còn thiếu và yếu nên chưa tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao, gây lãng phí lớn đối với nguồn tài nguyên phong phú của vùng.Do vậy, nhu cầu nhân lực trình độ cao cho ngành này vẫn còn là một bài toán chung cho các công ty, nhà máy, trường học, viện nghiên cứu và các cơ quan quản lý nhà nước thuộc lĩnh vực thực phẩm. Bên cạnh đó, trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế như hiện nay thì vấn đề cạnh tranh về chất lượng và giá cả hàng hóa càng trở nên gay gắt. Sản phẩm của các công ty nước ngoài hay các công ty liên doanh chiếm một ưu thế nhất định. Nguyên nhân chính là do chênh lệch về trình độ công nghệ, trong đó ngoài những trang thiết bị hiện đại, những quy trình công nghệ tiên tiến phải kể đến đó là nguồn nhân lực. Chúng ta đang thực sự thiếu những kỹ sư, những cử nhân, những người lao động có trình độ chuyên môn, trình độ tay nghề vững vàng. Tính đến 30/11/2019, trên địa bàn thành phố đã có 42.022 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới [11]. Việc phát triển doanh nghiệp mới và mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ tạo ra nhiều chỗ việc làm mới thu hút người lao động vào làm việc…Bên cạnh đó, theo Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và Thông tin thị trường lao động Tp. Hồ Chí Minh (2019) [12] cần lao động ngành Chế biến lương thực – Thực phẩm chiếm 2,28% trong tổng nhu cầu nhân lực, tập trung ở các vị trí như: kỹ sư công nghệ thực phẩm, công nhân sản xuất – chế biến thực phẩm, công nhân đóng gói sản phẩm,… Bên cạnh đó, các doanh nghiệp chú trọng tuyển dụng lao động qua đào tạo và có trình độ chuyên môn kỹ thuật. Đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và tiến đến cách mạng công nghiệp 4.0, chất lượng lao động càng được chú trọng. Theo kết quả phân tích nhu cầu nhân lực năm 2019, cho thấy doanh nghiệp chú trọng tuyển dụng lao động đã qua đào tạo chiếm 83,99% (tăng 7,82% so với năm 2018), tập trung ở một số ngành: Cơ khí; Điện lạnh – Điện Công nghiệp; Điện tử – Công nghệ thông tin; Kế toán; Hành chính văn phòng; Quản lí điều hành; Tài chính – Ngân hàng; Kiến trúc kỹ thuật công trình xây dựng; Vận tải; Công nghệ thực phẩm. Trong đó, nhu cầu nhân lực có trình độ Đại học trở lên chiếm 21,72%, Cao đẳng chiếm 19,03%, Trung cấp chiếm 28,44%, Sơ cấp nghề chiếm 14,80%. Hiện nay có rất nhiều doanh nghiệp về công nghệ thực phẩm thông qua nhiều kênh thông tin tuyển dụng chuyên môn ở nhiều vị trí khác nhau, nhất là nhu cầu tuyển dụng nhân viên nghiên cứu phát triển sản phẩm thực phẩm (R&D). Những vị trí này rải đều khắp các kiểu doanh nghiệp từ công ty tư nhân vừa và nhỏ, tập đoàn quốc doanh đến các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và cả các doanh nghiệp nước ngoài. Theo Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và Thông tin thị trường lao động Thành phố Hồ Chí Minh (2018), trong giai đoạn 2019-2025, ngành Chế biến tinh lương thực – thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh cần đến 12.000 người/năm. Song theo đó, các khu vực lân cận Thành phố Hồ Chí Minh như vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong giai đoạn 2019-2025 có nhu cầu nhân lực 500.000 người/năm nhằm phục vụ phát triển các ngành chế biến nông sản, thủy hải sản xuất khẩu cùng với các ngành Công nghiệp cơ khí phục vụ nông nghiệp, Công nghệ sinh học, Công nghệ hóa, Cơ khí, Tài chính, Thương mại, Ngân hàng, Nông nghiệp, Thủy sản,… Và dự báo ngành Chế biến thực phẩm sẽ nằm trong nhóm 10 ngành nghề “hot” của thị trường lao động Việt Nam trong 5 năm tới. Hiện nay tại thành phố Hồ Chí Minh đã có nhiều trường đào tạo nhóm ngành công nghệ thực phẩm bậc đại học và tỷ lệ việc làm của ngành công nghệ thực phẩm trong những năm vừa qua khá cao, luôn trên 90% sinh viên có việc làm ngay sau tốt nghiệp và cũng không ít sinh viên sau khi tốt nghiệp tiếp tục học nâng cao trình độ [13,14]. Từ những lý do trên, ngành Công nghệ thực phẩm đang là ngành đứng thứ hai trong ba nhóm ngành dẫn đầu về nhu cầu nhân lực đến năm 2025 của Việt Nam [12].

1.3 Phát triển đào tạo nguồn nhân lực NNCNC và CNTP phù hợp với chiến lược phát triển của Trường đại học Văn Lang

            Tọa lạc tại Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế, văn hóa hàng đầu Việt Nam, Trường Đại học Văn Lang có kế hoạch chiến lược phát triển của Trường giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn đến 2030 với mục tiêu là trở thành một trong những trường đại học trẻ được ngưỡng mộ nhất Châu Á, là nơi đào tạo những con người toàn diện, học tập suốt đời, có đạo đức [15].Trường Đại học Văn Lang với sứ mệnh là đào tạo những con người mang lại tác động tích cực và truyền cảm hứng cho xã hội [16]. Tầm nhìn đến năm 2030, Trường Đại học Văn Lang sẽ trở thành một trong những trường đại học trẻ được ngưỡng mộ nhất Châu Á. Với sứ mệnh, tầm nhìn và mục tiêu chiến lược của trường như đã nêu trên thì việc mở ngành mới “Nông nghiệp Công nghệ cao” và “Công nghệ thực phẩm” là phù hợp với chiến lược phát triển của Trường Đại học Văn Lang. Song song, đại học Văn Lang cũng đã đầu tư cơ sở vật chất hiện đại cùng với đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao và sự liên kết với nhiều đơn vị đào tạo nghiên cứu trong và ngoài nước uy tín tạo cho người học một môi trường học tập rất tốt cả về lý thuyết lẩn thực hành, vui chơi giải trí lành mạnh hiệu quả.

1.4 Một số điểm nổi bật và khác biệt của chương trình đào tạo ngành NNCNC và CNTP

Trường Đại học Văn Lang xây dựng chương trình đào tạo ngành Nông nghiệp công nghệ cao và Công nghệ thực phẩm hướng đến việc cung cấp nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu theo xu thế phát triển của ngành cho xã hội ở hiện tại và trong thời gian tới. Đi đôi với việc trang bị cho người học về kiến thức, kỹ năng nghiên cứu và khả năng ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tế tại doanh nghiệp, các kỹ năng mềm như sắp xếp công việc, quản lý thời gian, thuyết trình, trình bày báo cáo, giao tiếp tốt, ngoại ngữ trôi chảy cũng được trang bị cho người học để đáp ứng sự mong đợi của nhà tuyển dụng đối với một sinh viên mới ra trường. Ngoài ra, các bạn sinh viên trong thời gian học tập tại trường còn có nhiều cơ hội được nhận học bổng của trường cho ngành của mình đang theo học và cơ hội đi thực tập ở các cơ sở nước ngoài theo nguyện vọng. Chương trình đào tạo của 02 ngành được xây dựng theo tiêu chí sau:

• Ứng dụng:  CTĐT Có nhiều môn học ứng dụng được so với các trường khác: chuyên đề về canh tác không đất, ứng dụng công nghệ GIS trong nông nghiệp, Phát triển sản phẩm, CN chế biến thịt và bảo quản thịt, Khởi nghiệp, Thương mại hóa SP…và 100% Sinh viên phải làm khoá luận/đồ án.. tốt nghiệp
• ·  Hội nhập: Ngành học được thiết kế mang tính hội nhập cao, người học sau khi tốt nghiệp sẽ tự tin làm việc ở môi trường trong và ngoài nước thông qua khả năng giao tiếp bằng tiếng Anh và ứng dụng các kinh nghiệm mang tính thực hành ứng dụng cao đã được trải nghiệm và truyền đạt trong suốt quá trình học tập từ đó làm gia tăng khả năng hội nhập của người học sau khi hoàn thành chương trình đào tạo. Cụ thể:

• Đào tạo 21 tín chỉ tiếng Anh thông qua 07 học phần anh văn trải dài trong suốt quá trình học [tiếng Anh cơ bản-12 tín chỉ, tiếng Anh chuyên ngành – 9 tín chỉ]. Sinh viên Khoá 26 của 02 ngành NNCNC và CNTP khi tốt nghiệp ra trường phải đạt trình độ tương đương IELTS 6.0
• Một số môn học chuyên ngành sẽ được dạy song ngữ.  
• ·       Khởi nghiệp: sinh viên sẽ có cơ hội khởi nghiệp với ý tưởng sáng tạo ban đầu được nghiên cứu trong suốt quá trình học đại học.

• Liên kết doanh nghiệp: nhàtrường có những chương trình liên kết với các doanh nghiệp thông qua học kỳ doanh nghiệp tạo điều kiện là nơi thực hành cho sinh viên trong quá trình học tập sau khi học xong lý thuyết, sinh viên có cơ hội tích lũy kinh nghiệm thực tế thông qua việc tham gia các dự án nghiên cứu liên quan tới việc phát triển sản phẩm thực phẩm trong các phòng thí nghiệm công nghệ thực phẩm. Sinh viên có thể thực tập và làm việc tại nhiều công ty nổi tiếng về chế biến thực phẩm tại Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận. Đây chính là cơ hội nghề nghiệp cao hơn cho sinh viên sau khi tốt nghiệp thông qua những kinh nghiệm đã học được trong quá trình trải nghiệm thực tế với doanh nghiệp.
• Nghiên cứu khoa học ứng dụng phục vụ phát triển ngành NNCNC và CNTP
  • Định hướng NCKH phục vụ đào tạo ngành NNCNC và CNTP

Hiện tại, Viện Khoa học công nghệ ứng dụng đã thành công và đang tiếp tục triển khai nghiên cứu ứng dụng hoặc chuyển vào thực tiển các hướng nghiên cứu chính  làm cơ sở phục vụ đào tạo cho 02 ngành NNCNC và CNTP như sau:

+ Một số nghiên cứu về lúa gạo [7]

– Bốn (04) Dự án Quốc tế do Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Nông nghiệp Quốc tế Cộng Hòa Pháp, Viện Nghiên cứu Lương thực Hàn Quốc, Viện Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) tài trợ và hợp tác nghiên cứu, đã hoàn thành (2005-2019)

– Chín (09) Dự án cấp Nhà nước về “Ứng dụng Tiến bộ KHKT Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật nông nghiêp phát triển toàn diện KTXH nông thôn các tỉnh ĐBSCL: Sóc Trăng, Kiên Giang, Vĩnh Long, Trà Vinh…” đã hoàn thành (1993-2003), đã hoàn thành.

– Một (01) Dự án cấp Bộ (Bộ NN và PTNT) về “Xây dựng các mô hình sản xuất các giống lúa cực sớm ngắn ngày tại ĐBSCL”(1997-1998), đã hoàn thành.

– Một (01) đề tài cấp tỉnh (Thừa Thiên Huế): “Ứng dụng các phương pháp phân tích hiện đại bước đầu tuyển chọn và cải thiện chất lượng một số giống lúa phù hợp với điều kiện sinh thái nông nghiệp ở Thừa Thiên Huế”. Phục hồi Giống lúa Tiến Vua (Lúa Gie An Cựu) (2008-2011), đã hoàn thành.

– Một (01) dự án về Nghiên cứu sản xuất Cơm tươi ăn liền do Công ty CB HXK Cầu Tre tài trợ (2016-2017), đã hoàn thành.

– Một (01) đề tài nghiên cứu phân tích hàm lượng 2-AP trong lá dứa (Pandanus amaryllifolius) và gạo thơm bằng SPME-GC/GCMS và SDE-GC/GCMS [9]

– Một (01) dự án:“Sản xuất thử nghiệm và phát triển giống lúa OM5451 và OM6600 tại đồng bằng sông Cửu Long“ tại Viện lúa ĐBSCL (2001), đã hoàn thành. [4]

– Ứng dụng BAC clone trong việc chọn lọc gen mùi thơm trên cây lúa“.Luận án tiến sĩ của giảng viên trong Viện. [1]

– Hai (02) nghiên cứu:“ Ảnh hưởng cửa bệnh lem hạt đối với chất lượng các giống lúa mới chọn tạo tại ĐBSCL“

– Một (01) nghiên cứu:“ Ảnh hưởng các biện pháp gieo sạ đến năng suất lúa tại ĐBSCL“. [5]

+Các nghiên cứu về Dược chất thiên nhiên và Trà Olong:

– Một (01) Đề tài trọng điểm cấp Bộ “Nghiên cứu chiết xuất và sử dụng các hoạt chất thứ cấp từ một số loài thực vật của Việt Nam phục vụ sản xuất nông nghiệp và thực phẩm”. Mã số: B2004 – 21-85TĐ, (2005-2008), đã hoàn thành [2]

– Một (01) đề tài cấp tỉnh *Bà Rịa Vũng Tàu (2010-2012) “Đánh giá hiện trạng, tiềm năng sử dụng hợp lý, nghiên cứu đặc điểm sinh hóa và sản xuất thử nghiệm rượu và các sản phẩm khác từ cây Thiên niên kiện tại Vườn Quốc gia Côn Đảo” do 03 đơn vị hợp tác thực hiện: Bộ môn Công nghệ Hóa Sinh Hóa Dược, Trường ĐH Nông Lâm TP.HCM, Vườn Quốc Gia Côn Đảo, Trung tâm Sâm và Dược liệu, Viện Dược Liệu Việt Nam.

– Có (02) dự án do Công ty Cầu Tre Tp. Hồ Chí Minh (sau này là Tập đoàn CJ-Cầu Tre) đặt hàng và tài trợ: 

* Dự án 1 (2013-2014): Nghiên cứu các biện pháp nâng cao năng suất và chất lượng (chế biến) trà Oolong tại Nhà máy Trà Cầu Tre, Bảo Lâm, Bảo Lộc Lâm Đồng [2]

* Dự án 2 (2014-2015):Nghiên cứu phát triển xúc xích cá tiệt trùng, xúc xích chay tiệt trùng và cá Tra fillet xông khói

– Dự án Kongplong, Kontum (2017-2018) gồm 04 nội dung: (1) Bào chế cao Hồng đẳng sâm; (2) Chế biến các loại kẹo viên ngậm tăng lực Hồng đẳng sâm; (3) Chế biến trà hoà tan từ Hồng đẳng sâm; viên hoà tan Hồng đẳng sâm và mật ong rừng Măng Búk; (4) Chế biến bột gạo đỏ GABA Măng Búk, Kongplong, Kontum

+ Nghiên cứu về Mật Ong: (2015-2017) [8]

– Đề tài cấp Tỉnh, Thành phố: Quy trình nuôi trồng, bảo quản, chế biến mật ong ngoại nhập theo hướng sản xuất hàng hóa:tại tỉnh Bạc Liêu. Đã hoàn thành.

+ Các nghiên cứu Ứng dụng tổng hợp kim loại hữu cơ và hấp thu nhanh trong xử lý kháng sinh: làm sáng tỏ bản chất có tính chọn lọc cao của phức kim loại-hữu cơ gốc bạc để phát hiện các ion kim loại (tác dụng hiệp đồng của các liên kết axit dicarboxylic): 14 công trình công bố quốc tế về chủ đề này.

+ Một số nghiên cứu trên thuỷ sản đã thực hiện trên đối tượng ghẹ xanh và tôm sú: 06 công trình được công bố trên các tạp chí có uy tín trong nước.

+Một số nghiên cứu đã và đang triễn khai thử nghiệm chưa chính thức công bố khoa học

• Công nghệ sản xuất phân bón BUIK lên men siêu tốc của Nhật Bản: Công nghệ BUIK là gì?“BUIK” is combined of the first letter of 3 Director (B = Bacteria; U = Uchishiro; I = Ichinose; K = Kondoh). Công nghệ BUIK của Nhật Bản là một tiến bộ Khoa học Công nghệ rất mới trên thế giới cách đây trên 05 năm (hiện nay vẫn là mới trên thế giới), là bước đột phá trong công nghệ sản xuất phân bón sinh học và thức ăn gia súc hiện đã bắt đầu áp dụng tại Nhật bản và Đài Loan, (ở An Giang cũng có thử nghiệm một lần) cụ thể là: BUIK nghiên cứu sản xuất chế phẩm hổn hợp gồm những dòng vi khuẩn đột biến bằng kỹ thuật hạt nhân có khả năng phân giải cực nhanh các chất hữu cơ cao phân tử kể cả polyssacharide và protein ở nhiệt độ cao 75-80⁰C. Đây là một tập đoàn trên 40 dòng vi khuẩn ở dạng bào tử, nhà sáng chế gọi là Bacterial Mass A tạm dịch là “sinh khối A”, được phân lập từ môi trường tự nhiên và cải biến tính chất sinh học bằng kỹ thuật hóa sinh hiện đại của Nhật Bản với các tính năng vượt trội so với giống gốc tự nhiên ban đầu. Các bào tử tạo ra trong sinh khối A ở nhiệt độ cao có thể tồn tại và trở nên hoạt động rất mạnh và nhân sinh khối cực nhanh khi đưa ra ngoài đồng ruộng trong điệu kiện tự nhiên.Hiện nay công nghệ này đang được ươm tạo và sản xuất thành công trên các lại phế liệu từ chế biến và nuôi trồng thủy sản tại Vườn ươm Công nghệ Công nghiệp Việt Nam Hàn Quốc tại TP. Cần Thơ [8]
• Cơm tươi ăn liền: Dự án (2016-2017): Phát triển các sản phẩm chế biến từ lúa gạo: Cơm ăn liền và bữa ăn sẵn(Ready meal/Ready-to-eat meal), bảo quản nhiệt độ thường. Các đơn vị tài trợ: Công ty Cổ phần Chế biến Hàng Xuất khẩu Cầu Tre, TP.HCM (2016-2017), Viện Nghiên cứu Lương thực Quốc gia Hàn Quốc (KFRI) và một số doanh nghiệp Hàn Quốc (2017-2018).Sản phẩm chính của dự án: Cơm tươi hoặc bún tươi, khô ăn liền/ Instant fresh rice hoặc fresh rice noodle là một trong sản phẩm của dự án. Trong 2019-2020 nhóm nghiên cứu phát triển thêm các dòng sản phẩm có chứaGABA và Gluten free [3].

+ Về Bảo quản và chế biến trái cây nhiệt đới

Trái cây Việt Nam hiện đã có mặt ở 60 quốc gia trên thế giới, mức tăng trưởng bình quân là 15%/năm. Để có thể giữ được mức tăng trưởng này, toàn ngành đã đặt mục tiêu xuất khẩu sản phẩm trái cây đa dạng, thay vì chỉ xuất khẩu trái cây tươi, thời gian bảo quản ngắn như hiện nay.Như vây, mặc dù ngành trái cây Việt Nam có tiềm năng lớn nhưng chưa phát triển đúng mức để có thể trổi dậy trở thành một thành phần chủ lực trong cơ cấu nền kinh tế của đất nước được vì rất nhiều nguyên nhân, trong đó việc chưa thành công trong nghiên cứu kéo dài thời gian sử dụng cũng như chưa tiếp thu và triển khai mạnh mẻ các thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại đột phá trong công nghệ chế biến sâu nhằm tạo ra các chủng loại sản phẩm đa dạng có giá trị gia tăng cao đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trên thế giới là một trong những thách thức lớn đối với các nhà khoa học.

Từ thực tế và đặt hàng của VAS, VINA AGRITECH TP.HCM và hợp tác xã Mãng cầu Thạnh Tân Tây Ninh, trong năm 2019 và 06 tháng đầu năm 2020, nhóm nghiên cứu của Viện Khoa học Công nghệ Ứng dụng phối hợp với Trung tâm CNSH TP. Hồ Chí Minh đã tiến hành các nghiên cứu in vitro nhằm tăng thời gian sử dụng và các công nghệ chế biến sâu đã đạt được một số kết quả sau [8]:

– Về thời gian bảo quản: Xoài có thể lên đến 40 ngày, Mảng cầu ta: 12-15 ngày (đã thực hiện đang chuẩn bị công bố) và có khả năng áp dụng cho nhiều loại trái cây khác.

– Vế chế biến: đã hoàn thiện quy trình công nghệ các loại nước trái cây đóng lon, rượu, trà, bột sinh tố, yagourt đóng hộp mãng cầu ta và đang sẵn sáng chuyển giao công nghệ (đã ký hợp đồng chuyển giao)

2.2 Một số liên kết hợp tác nghiên cứu khoa học gắn liền với sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp

Viện Khoa học công nghệ ứng dụng đã ký kết hợp tác cụ thể với 05 doanh nghiệp lớn có nhu cầu nhân lực kỹ thuật chuyên ngành Công nghệ thực phẩm với số lượng cụ thể (30-50 kỹ sư/năm) đối với sinh viên Công nghệ thực phẩm sau khi ra trường, cụ thể là:  Công ty Cổ phần Capital Seaweed Consumer Việt Nam (MOU được ký kết ngày 5/03/2020); Công ty Cổ phần Thực phẩm Tashun (MOU được ký kết ngày 5/03/2020); Công ty Cổ phần Tân Việt Sin Foods (MOU được ký kết ngày 5/03/2020);  Công ty TNHH Thương Mại Thoại An (MOU được ký kết ngày 5/03/2020);  Công ty ACC (Asia Chemical Corporation) (MOU được ký kết ngày 11/5/2020). Ngoài ra, Viện KHCNUD cũng đã ký kết vớicác đơn vị khác làm cơ sở thực hành thực tập ngoài trường cho sinh viên của 02 ngành NNCNC và CNTP: Ban quản lý khu Nông nghiệp công nghệ cao Tp. Hồ Chí Minh (MOU được ký kết vào ngày 11/06/2019);Trung tâm Công nghệ sinh học Tp. Hồ Chí Minh (MOU được ký kết ngày 11/6/2019);Vườn ươm Công nghệ công nghiệp Việt Nam – Hàn Quốc (MOU được ký kết vào ngày 10/07/2019);Công ty Cổ phần Thực phẩm CJ Cầu Tre (MOU được ký kết vào ngày 11/06/2019);Công ty Cổ phần Vina Agritech, TP.Hồ Chí Minh (MOU được ký kết vào ngày 20/12/2019);Công ty TNHH Tinh dầu Thiên Hương Gia Lai (MOU được ký kết ngày 17/11/2019);Công ty Cánh Buồm Vàng (MOU được ký kết vào ngày 5/09/2019);Công ty Global Network Technology – GNT (MOU được ký kết vào ngày 24/05/2019)

• Kết luận

Xuất phát từ yêu cầu bức thiết phát triểnsản xuất Nông nghiệp Công nghệ cao và Công nghệ Thực phẩm trong nước, khu vực và quốc tế, Viện Khoa Học Công Nghệ Ứng Dụng thuộc Trường đạihọc Văn Lang đã được Bộ GD&ĐT và Hội đồng trường cho phép mở 02 ngành đào tạo bậc đại học về NNCNC và CNTP (theo hướng ứng dụng) gắn với nghiên cứu khoa học ứng dụng và chuyển giao công nghệ theo chiến lược phát triển của Nhà trườngnhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Các chương trình đào tạo này đã được nghiên cứu xây dựng và định hướng nghiên cứu ứng dụng, hội nhập, theo chuẩnquốc tế AUN-QA và quốc gia với nhiểu điểm khác biệt và nổi bật so với những chương trình đào tạo đang được xây dựng triễn khai ở nước ta trong thời gian qua ở nước ta. Do vậy, rất kỳ vọng các chương trình đào tạo và nghiên cứu ứng dụng này ngày càng minh chứng hiệu quả và thu hút được ngày càng nhiều người họcđồng hành, góp phần tích cực trong sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, hội nhập quốc tế trong lĩnh vực NNCNC và CNTP cho đất nước./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Chau Tan Phat, Nguyen Thi Lang, Trinh Thi Luy, Bui Chi Buu (2014), “Approviation of BAC clones to cloning the aromatic gene on Oryza sativa L.”, Journal of Vietnam Agricultural Science and Technology, Vol. 04, 2014.
2. Hien Phan Phuoc et al (2019), “Use of micro wave for fixation of polyphenol oxidase in processing Olong tea in Vietnam”,  4^th World Summit & Expo on Food Technology and Probiotics, October 24-25^th 2019 Bangkok Thailand (Hội nghị Toàn cầu lần thứ 4 về Công nghệ Thực phẩm và Probiotics 2020 tại Thái Lan), pp (15).
3. Ho T.N. Tram, Ho.T.H Trang, Vu. T. L. An, and Phan P. Hien (2019), “Influence of the Biochemical conditions on GABA biosynthesis in Huyet Rong Brown Rice of Vietnam“, 4^th World Summit & Expo on Food Technology and Probiotics, October 24-25^th 2019 Bangkok Thailand (Hội nghị Toàn cầu lần thứ 4 về Công nghệ Thực phẩm và Probiotics 2020 tại Thái Lan), pp (16-22).
4. Huynh Van Nghiep, Le Van Banh, Nguyen Thi Duong, Đang Thi Tho, Mai Nguyet Lan, Tran Ngoc He, Nguyen Đinh Yen, Chau Tan Phat, Nguyen Bao Ho, Đinh Thi Thuy Duong (2013), “Experimental producing and developing OM5451 and OM6600 in Mekong delta”, The national workshop on crop science No.I , Ha Noi, 2013.
5. Ki Yull Yu, Nguyen Le Van, Dang Minh Tam, Chau Tan Phat and Phan Phuoc Hien (2019), “Effect of seeding methods on rice yield in Mekong delta”, Southeast-Asian Journal of Sciences, Vol. 7, No. 2 (2019), pp: 190-198, ISSN: 2286-7724

NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ SINH HỌC CHO PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO

PGS.TS. Dương Hoa Xô
Trung Tâm Công nghệ Sinh học TP. HCM

(Trong sách: Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: Đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học phục vụ phát triển Nông nghiệp Công nghệ cao và Công nghệ Thực phẩm; Nhà Xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, trang 35-47)

1- Nông nghiệp công nghệ cao là gì?

Theo Vụ Khoa học Công nghệ – Bộ Nông nghiệp và PTNT cho rằng Nông nghiệp công nghệ cao: “Là nền nông nghiệp được áp dụng những công nghệ mới vào sản xuất, bao gồm: công nghiệp hóa nông nghiệp (cơ giới hóa các khâu của quá trình sản xuất), tự động hóa, công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học và các giống cây trồng, giống vật nuôi có năng suất và chất lượng cao, đạt hiệu quả kinh tế cao trên một đơn vị diện tích và phát triển bền vững trên cơ sở canh tác hữu cơ”.

Hiện nay, khái niệm “công nghệ cao” được hiểu và sử dụng rộng rãi là sự kết hợp và ứng dụng các công nghệ trên để nâng cao hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp nhằm tạo ra bước đột phá về năng suất, chất lượng hàng hóa, thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của con người, đặc biệt là đảm bảo sự phát triển nông nghiệp bền vững.

Nội dung phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao:

 Để phát triển nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá và hiện đại hoá, ứng dụng công nghệ cao ở nước ta hiện nay bao gồm những nội dung chủ yếu như sau:

– Lựa chọn ứng dụng vào từng lĩnh vực sản xuất nông nghiệp hàng hoá những công nghệ tiến bộ nhất về giống, công nghệ canh tác, chăn nuôi tiên tiến, công nghệ tưới, công nghệ sau thu hoạch – bảo quản – chế biến. Từng bước ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thị trường.

– Sản phẩm NNCNC là sản phẩm hàng hoá mang tính đặc trưng của từng vùng sinh thái, đạt năng suất và hiệu quả kinh tế cao trên đơn vị diện tích, có khả năng cạnh tranh cao về chất lượng với các sản phẩm cùng loại trên thị trường trong nước và thế giới, có điều kiện mở rộng quy mô sản xuất và sản lượng hàng hoá khi có yêu cầu của thị trường.

– Sản xuất NNCNC tạo ra sản phẩm phải theo một chu trình khép kín, trong sản xuất khắc phục được những yếu tố rủi ro của tự nhiên và hạn chế rủi ro của thị trường.

Như vậy, công nghệ cao trong nông nghiệp được hiểu là:

Áp dụng một cách hợp lý các kỹ thuật tiên tiến nhất (TBKT mới) trong việc chọn, lai tạo ra giống cây trồng vật nuôi mới, chăm sóc nuôi dưỡng cây, con bằng thiết bị tự động, điều khiển từ xa, chế biến phân hữu cơ vi sinh cho cây trồng thức ăn gia súc, gia cầm, thủy hải sản, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, công nghệ tự động trong tưới tiêu, công nghệ chế biến các sản phẩm vật nuôi, cây trồng và xử lý chất thải bảo vệ môi trường. Trong đó, công nghệ sinh học đóng vai trò chủ đạo.

Sơ đồ tóm tắt khái niệm nông nghiệp công nghệ cao ( Tham khảo ).

2- Vai trò của công nghệ sinh học trong phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao

Công nghệ sinh học trong nông nghiệp là công nghệ sử dụng sinh vật         ( hay sử dụng một phần sinh vật ) để tạo ra hoặc chế biến các sản phẩm nhằm cải thiện các giống cây trồng và vật nuôi hoặc phát triển vi sinh vật cho các mục đích cụ thể. Công nghệ sinh học trong nông nghiệp, nhất là công nghệ sinh học hiện đại đã có nhiều ứng dụng và đang tạo nên những bước tiến nhảy vọt, ảnh hưởng to lớn trong năng suất nông nghiệp.

– Ứng dụng đầu tiên của công nghệ sinh học là cấy mô tế bào thực vật và nhân giống in vitro. Cấy mô tế bào là một quá trình nuôi trồng những tế bào, phôi hoặc cơ quan thực vật bằng phương pháp dinh dưỡng có công thức đặc biệt. Từ đó hàng ngàn hàng vạn cây con được nhân nhanh có đặc tính tương tự như cây mẹ ban đầu và phát triển hàon chỉnh trong thời gian rất ngắn. Cây trồng theo phương pháp nhân giống in vitro tỏ ra thích ứng nhanh hơn, phát triển đồng đều hơn, tăng trưởng mạnh hơn và có chu kỳ tăng trưởng ngắn hơn, cho sản lượng tốt hơn giống cây thường.

– Ứng dụng kỹ thuật đánh dấu phân tử và lựa chọn nhân tố hỗ trợ trong công tác lai tạo giống cây trồng ( molecular breeding and marker assited selection ): nhờ có kiến thức rõ ràng hơn về cấu trúc phân tử DNA của cây trồng các nhà nghiên cứu có thể tìm hiểu được liên kết di truyền và dự đoán được các tinh trạng cụ thể trên một mẫu tế bào từ những cây con mới nảy mầm, không cần phải đợi khi cây con lớn mới kiểm nghiệm những tính trạng cụ thể đó. Như vậy sẽ rút ngắn được thời gian lai tạo giống cây trồng mới.

            – Kỹ thuật di truyền và cây trồng biến đổi gen ( genetic engineering and GM crop ): Kỹ thuật di truyền cho phép chuyển trực tiếp một hoặc một số ít gen mục tiêu, giữa các sinh vật có quan hệ gần gũi hoặc không gần lắm. Nhờ vào kỹ thuật di truyền mà tạo được tính trạng mong muốn trên một giống cây trồng nào đó. Bằng kỹ thuật di truyền, nhiều tính trạng có thể kết hợp vào một cơ thể thực vật. Loại cây trồng biến đổi gen với những tính trạng tổng hợp đã có mặt trên thị trường thế giới. Ví dụ nhưng cây bắp, đậu nành, bông chuyển gen kháng sâu, kháng thuốc diệt cỏ… Theo ISAAA 2018, diện tích trồng cây công nghệ sinh học đã tăng ~ 113 lần kể từ năm 1996, với diện tích tích lũy là 2,5 tỷ ha, cho thấy cây trồng công nghệ sinh học là công nghệ cây trồng được áp dụng nhanh nhất trên thế giới. Ở các quốc gia có số năm áp dụng cao, đặc biệt là Mỹ, Brazil, Argentina, Canada và Ấn Độ, tỷ lệ áp dụng các loại cây trồng chính ở mức gần 100%, cho thấy rằng nông dân ưa chuộng cây trồng này hơn các giống thông thường. Nhu cầu của nông dân và người tiêu dùng ngày càng tăng, các loại cây trồng công nghệ sinh học đa dạng hơn với các đặc tính khác nhau đã có mặt trên thị trường vào năm 2018. Các cây trồng công nghệ sinh học này bao gồm khoai tây có các đặc tính không bị thâm, không bị nâu hoá, giảm acrylamide và kháng bệnh mốc sương; mía kháng sâu, chịu hạn tốt; táo không bị thâm; và cây cải dầu và cây hướng dương có axit oleic cao.

            – Công nghệ chỉnh sửa gen (Genome editting): Công nghệ tạo giống cây trồng mới – Sự bắt đầu cuộc cách mạng về thế hệ thứ 2. Chỉnh sửa bộ gen (còn gọi là chỉnh sửa gen) là một nhóm công nghệ cung cấp cho các nhà khoa học khả năng thay đổi DNA của một sinh vật. Những công nghệ này cho phép vật liệu di truyền được thêm vào, loại bỏ hoặc thay đổi tại các vị trí cụ thể trong bộ gen. Theo đó, công nghệ chỉnh sửa gen cho phép các nhà khoa học “chỉnh sửa” bộ gen của cây trồng để tạo ra các tính trạng mong muốn nhằm nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng, tăng cường khả năng chống chịu với sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất lợi cũng như tạo ra các đặc điểm và tính trạng mới cho cây trồng… Đặc biệt, các dòng cây mang các tính trạng nông học quý được tạo ra bằng công nghệ này không chứa đựng bất kỳ đoạn ADN ngoại lai nào trong hệ gen nên không được xem là cây trồng biến đổi gen và được sử dụng như các giống cây trồng tạo được bằng các phương pháp truyền thống.

– Công nghệ sinh học cũng đã góp phần vào sự phát triển kỹ thuật chẩn đoán bệnh cây trồng. Kỹ thuật này giúp cho nông dân kiểm soát các loại dịch bệnh ảnh hưởng đến cây trồng. Hiện nay, nhiều kỹ thuật chẩn đoán dựa trên phát hiện nhanh protein và DNA của từng mầm bệnh, loại bệnh. Như bộ kit ELISA ( xét nghiệm chất hấp thu miễn dịch liên kết enzyme ) dùng để chẩn đoán nhanh bệnh trên cây trồng.

– Nhờ vào công nghệ vi sinh đã tìm ra và phân lập các loại vi sinh vật thân thiện, có lợi cho cây trồng để sản xuất các loại phân bón vi sinh, phân bón hữu cơ sinh học. Đây là mảng công nghệ được áp dụng khá rộng rãi trong canh tác cây trồng.

– Các loại thuốc trừ sâu có nguồn gốc sinh học: trong đó được chia ra các nhóm dựa vào vi khuẩn, nhóm dựa vào nấm và nhóm dựa vào virus cũng đang được ứng dụng rộng rãi trong công tác bảo vệ thực vật.

3- Một số kết quả nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại TP. Hồ Chí Minh

            Lĩnh vực trồng trọt:

Hai đơn vị chính của Thành phố là Trung tâm Công nghệ Sinh học và Khu Nông nghiệp công nghệ cao đã tập trung nghiên cứu chọn tạo các giống hoa kiểng, cây dược liệu, rau các loại bằng kỹ thuật công nghệ sinh học.  

            Tính đến tháng 6/2020, Trung tâm Công nghệ Sinh học Thành phố đã xây dựng bộ sưu tập nguồn gen các giống lan với hơn 380 giống các loại, hơn 120 giống kiểng lá, 117 giống hoa nền và trên 100 giống dược liệu quý. Có 7 tiến bộ kỹ thuật trong lĩnh vực trồng trọt được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận. Hàng năm, Trung tâm sản xuất bình quân 300.000 – 400.000 cây giống cấy mô các loại: hoa lan, cây kiểng, dược liệu, chuối. Nghiên cứu thành công 20 quy trình kỹ thuật nhân giống cấy mô các loại hoa lan, hoa nền và cây dược liệu. Đặc biệt là Quy trình nhân sinh khối và tạo rễ tóc sâm Ngọc Linh đã cho ra các sản phẩm như nước uống, thuốc dạng viên nang trong khuôn khổ Dự án FIRST của Bộ Khoa học Công nghệ. Trung tâm cũng đã ứng dụng công nghệ chuyển gen, công nghệ chỉnh sửa gen ( gene editing), để lai tạo các giống hoa mới như lan kháng virus…; công nghệ nuôi cấy túi phấn, công nghệ chiếu xạ gây đột biến, kỹ thuật chỉ thị phân tử để tạo các dòng thuần, dòng đột biến các giống rau, hoa. Đã lai tạo được 20 tổ hợp lan Dendrobium lai và được cấp bằng bảo hộ 12 giống lan mới; Chọn tạo được 15 dòng thuần dưa lưới; tạo được 7 tổ hợp lai dưa lưới thành giống mới chuyển giao cho sản xuất; 09 dòng cà chua bi thuần, 09 tổ hợp lai F1 cà chua bi có năng suất và canh tác phù hợp với điều kiện trong nhà màng.

Các đơn vị thuộc Ban Quản lý Khu Nông nghiệp Công nghệ cao cũng đã tiến hành công tác sưu tập chọn tạo các giống hoa lan, cây kiểng, dược liệu, rau quả các loại. Đã thực hiện sưu tập và di thực mẫu hơn 20 giống cây được liệu, nghiên cứu thành công các quy trình nhân giống bằng kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào thực vật đối với các cây Nần Nghệ, Hoài sơn, Cốt khí củ, Khôi Nhung, Xạ đen, Gấc, Gừng… Đối với các giống rau ăn quả: Đã sưu tập và khảo nghiệm 25 giống cà chua, 30 giống khổ qua, 07 giống cây ăn quả phù hợp với điều kiện của Thành phố và các vùng lân cận. Đã tiến hành chọn tạo thành công dưa lưới (đã lai tạo dòng thuần đến đời I₇), Dưa leo (đã lai tạo dòng thuần đến đời I₅), Ớt cay, Cà chua (đã lai tạo dòng thuần đến đời I₅), các giống này đang được tiếp tục đánh giá về khả năng phối hợp của các dòng cũng như đánh giá độ thuần… Ngoài ra tính đến cuối năm 2019, Ban Quản lý Khu Nông nghiệp Công nghệ cao đã cung cấp 2.288.200 cây giống gieo ươm (Bầu, Bí gieo ươm 353.550 cây, Ớt gieo ươm 1.409.500 cây), 786.659 cây lan hậu cấy mô (Ngọc điểm, Dendrobium, Mokara, Hoàng hậu, Hương cát cát, Hồ điệp, Giả hạc và lan cắt cành), 15.411 cây hoa nền (hoa Chuông, Hương thảo, Hương tuyết cầu,..) cho các tổ chức/cá nhân có nhu cầu trên địa bàn Thành phố.

Sở Khoa học Công nghệ thành phố cũng đã dành kinh phí hàng năm cho các đề tài nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong chọn tạo giống cây trồng: dưa leo, khổ qua, mướp hương, các giống ngô ngọt, hoa lan, dưa lưới, cà chua bi… Ngoài ra, Sở Khoa học và Công nghệ còn tập trung đầu tư cho các đề tài nghiên cứu nhằm phát triển các giống cây dược liệu bằng nhiều kỹ thuật hiện đại vào nhân giống các cây dược liệu có khả năng thương mại, phục vụ cho ngành dược liệu như: sùng thảo, nưa konjac, rễ tóc sâm Ngọc Linh, sinh khối Đinh Lăng, thìa canh, rễ ké hoa đào, cây trầu không, …

Thành phố hiện có 35 cơ sở nhân giống cấy mô tế bào thực vật (in vitro) với quy mô khoảng 15 triệu cây giống cấy mô/năm. Đã hoàn thiện và ứng dụng trong sản xuất 40 quy trình nhân giống in vitro để sản xuất cây giống hoa kiểng, dược liệu, chuối…, góp phần cung ứng giống cho sản xuất tại Thành phố và các tỉnh.

Ứng dụng công nghệ sinh học trong kiểm soát dịch bệnh trên cây trồng có nhiều tiến bộ. Các quy trình chẩn đoán virus gây bệnh trên hoa lan, khoai tây, dưa leo, cà chua, chanh dây, hồ tiêu và khoai mì bằng kỹ thuật sinh học phân tử đã được phát triển và áp dụng cho công tác nghiên cứu cũng như dịch vụ chẩn đoán virus gây bệnh trên cây trồng. Bên cạnh đó, quy trình phát hiện 11 sự kiện biến đổi gen (GMO) cây trồng đã được Trung tâm Công nghệ Sinh học Thành phố xây dựng thành công phục vụ cho công tác quản lý cây trồng biến đổi gen.

Ứng dụng vi sinh vật trong trồng trọt cũng được đẩy mạnh nghiên cứu và tạo được nhiều chế phẩm sinh học như nấm đối kháng Trichoderma, chế phòng phòng trừ tuyến trùng- sâu hại, phân giải lân, cố định đạm,… Đã chế tạo thành công các chế phẩm tăng trưởng và kích kháng bệnh thực vật công nghệ cao có nguồn gốc sinh học gồm oligoalginate từ rong biển, oligochitosan từ vỏ tôm/cua, oligo-b-glucan từ tế bào nấm men và oligopectin từ vỏ bưởi. Nghiên cứu chế tạo thành công chế phẩm nano làm chất trừ bệnh sinh học an toàn hiệu quả cao ứng dụng trong trồng trọt (nano LDH cố định hoạt chất salicylate, nano bạc/oligochitosan và nano bạc/Diatomite). Hiện nay các chế phẩm này đã được sử dụng rộng rãi trong sản xuất nông nghiệp.

Lĩnh vực chăn nuôi

Thành phố thực hiện chủ yếu tập trung vào lĩnh vực ứng dụng công nghệ sinh học trong công tác điều trị – phòng bệnh, lai tạo giống, quy trình chăm sóc nuôi dưỡng, nâng cao chất lượng sản phẩm cho các đối tượng heo, bò sữa, bò thịt và dê sữa nhằm hướng đến dòng sản phẩm có nguồn gốc an toàn, chất lượng. Nhiều hoạt động nghiên cứu và chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật sản xuất trong lĩnh vực chăn nuôi đạt kết quả cao.

Đầu tư và hỗ trợ chương trình nghiên cứu giống bò, heo cho Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Miền Nam, Trung tâm Kiểm định giống vật nuôi và cây trồng, Phân viện Chăn nuôi Nam bộ. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của kiểu gen ESR, FSHB và kết hợp phương pháp BLUP để chọn lọc giống lợn Yorkshire và Landace có khả năng sinh sản cao được áp dụng thử nghiệm tại Trại heo giống Quốc gia Bình Minh; Công ty TNHH chăn nuôi Nhật Minh cho thấy: mức độ chính xác của phương pháp đánh giá chọn lọc di truyền đã đem đến hiệu quả cải tiến di truyền các tính trạng sinh sản vượt trội so với đàn giống xuất phát, tăng tương ứng từ 6,5 – 14,5% theo từng chỉ tiêu sinh sản; giá thành tương đương 20% so với giống nhập khẩu.

       Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Miền Nam đã nghiên cứu các chế phẩm có nguồn gốc thảo dược nhằm thay thế và hạn chế việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi như chế phẩm chiết xuất từ dược liệu Xuyên tâm liên, Chùm ngây….  Nghiên cứu tận dụng phụ phế phẩm trong nông nghiệp, nâng cao giá trị dinh dưỡng sản phẩm khô dầu đậu nành lên men bán rắn phục vụ ngành chăn nuôi.

       Ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong chăn nuôi như cho ăn theo khẩu phần hỗn hợp hoàn chỉnh (TMR), cân đối dinh dưỡng nhất là đảm bảo thức ăn thô xanh đang được các hộ nông dân ứng dụng triển khai nhân rộng (do Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Miền Nam nghiên cứu). Nghiên cứu xây dựng hố ủ chua cỏ để dự trữ thức ăn thô, nghiên cứu công thức TMR cho khẩu phẩn thức ăn cho bò đã có những tác động mạnh mẽ, nhiều hộ chăn nuôi bò sữa đã xây dựng chuồng trại thiết kế đúng theo yêu cầu của chăn nuôi bò sữa, kết hợp các hệ thống xử lí biogas nhằm tận dụng khí đốt và giảm ô nhiễm môi trường.

       Trung tâm Công nghệ Sinh học đã tiến hành các nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật thoát màng nhằm tăng khả năng đậu thai của bò sữa được cấy chuyển phôi; Nghiên cứu ứng dụng quy trình sinh thiết phôi nang và xác định giới tính phôi bò từ các phôi bào sinh thiết, nhằm chủ động trong việc tạo ra giới tính mong muốn cho bò con. Trung tâm đã nghiên cúu thành công tạo được chế phẩm interferon có hiệu quả trong phòng và điều trị các bệnh do virus cho gia cầm và gia súc. Kết hợp với công ty thuốc thú y triển khai thử nghiệm hiệu quả sử dụng của CHICKEN-FERON và PIG-FERON trên gà và heo, bước đầu thu nhận kết quả khả quan, bảo vệ được đàn gia cầm, gia súc trước các nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh. Tạo chế phẩm vi sinh BIMIX giúp xử lý mùi hôi chuồng trại trong chăn nuôi được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn  công nhận đưa vào Danh mục được phép sản xuất và lưu hành.

Lĩnh vực thuỷ sản:

       Tập trung đầu tư nghiên cứu khoa học ứng dụng công nghệ sinh học trong tạo giống cá cảnh quý hiếm, thủy sản có giá trị kinh tế cao bằng hình thức sinh sản nhân tạo như: cá Dĩa, Còm, Chạch, Thái Hổ, Neon, loài cá tỳ bà bướm… Đã xây dựng danh mục cá cảnh nuôi phù hợp với điều kiện sinh thái từng vùng, từng hệ thống nuôi; cẩm nang hướng dẫn kỹ thuật sản xuất giống, nuôi thương phẩm; Ngoài ra, Thành phố còn chú trọng đầu tư ứng dụng công nghệ sinh học nhằm nâng cao chất lượng, phòng chống một số bệnh nguy hiểm cho các loài thủy sản có giá trị kinh tế cao như: tôm, cua, cá..  Việc nghiên cứu chiết xuất thông đỏ để kích thích cua lột xác hoặc sản xuất thức ăn công nghiệp kích thích cua lột xác giúp sản phẩm thức ăn có giá thành thấp hơn 20% so với chi phí mua thức ăn truyền thống, giúp người nuôi chủ động khâu thu hoạch. Sản xuất cá toàn đực bằng phương pháp xử lý hormon sinh dục được các cơ sở sản xuất cá giống ở Thành phố ứng dụng để sản xuất ra các dòng cá rô phi toàn đực cung cấp cho thị trường trong nước. Sản xuất giống tôm càng xanh toàn đực bằng phương pháp vi phẫu tạo con cái giả; gia hóa tôm bố mẹ, áp dụng mô hình nuôi tại huyện Nhà Bè, Cần Giờ… Đã nghiên cứu thành công ứng dụng qui trình sản xuất giống cá Bá chủ (Pterapogon kauderni), cá thủy tinh, cá neon… giúp tái tạo nguồn lợi các loài cá cảnh biển, cá cảnh nước ngọt và áp dụng sản xuất nhân tạo cá cảnh biển, cá cảnh nước ngọt phục vụ xuất khẩu cá cảnh.

         Trung tâm Công nghệ Sinh học Thành phố đã nghiên cứu thành công và đưa vào sản xuất 12 bộ kit PCR phát hiện 4 loại bệnh virus trên tôm (đốm trắng, hoại tử vỏ, còi, viêm gan tụy); đã đăng ký bản quyền sáng chế cho chủng Edwardsiella ictaluri nhược độc (WZM) có tiềm năng làm vaccine ngừa bệnh gan thận mủ trên cá tra. Tạo được chủng vi khuẩn Aeromonas hydrophila đột biến để sản xuất vacxin phòng bệnh nhiễm trùng huyết trên cá tra; chủng vi khuẩn Vibrio harveyi đột biến ứng dụng trong nghiên cứu vacxin phòng bệnh đốm trắng trên tôm. Nghiên cúu tạo được cá sóc Việt Nam (Oryzias curvinotus) mang gen phát sáng huỳnh quang màu lục lam, màu đỏ, màu cam; Chế phẩm probiotic đối kháng bệnh gan thận mủ cho cá tra; 09 giống tảo phục vụ ương nuôi động vật thủy sản. Nghiên cứu hoàn thiện Quy trình ương nuôi cá tra sạch bệnh bằng thức ăn tự nhiên trên bể composite, Quy trình ương nuôi tôm sú sạch bệnh trên hệ thống bể composite. Chế phẩm nano bạc/PVA và nano bạc/Diatomite có hoạt lực diệt khuẩn cao đối với các loại vi khuẩn gây bệnh trong nước nuôi trồng thủy sản.

4– Một số đề xuất cụ thể trong việc nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ nông nghiệp công nghệ cao các tỉnh phiá Nam

          a) Lĩnh vực trồng trọt:

+ Sưu tập, bảo quản và xây dựng các nguồn gen quý sử dụng kỹ thuật công nghệ sinh học để phục vụ công tác lai tạo các giống mới ( công nghệ gen, chỉ thị phân tử, công nghệ nuôi cấy túi phấn; xử lý chiếu xạ gây đột biến.. ) thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu của khu vực (chịu hạn, chịu nhiệt).

+ Ứng dụng công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật, công nghệ gieo ươm cây con giống (giâm cành, khí canh ..) để nhân nhanh các giống rau, hoa chất lượng cao phục vụ sản xuất.

          + Nghiên cứu chế tạo các chế phẩm sinh học (phòng trừ dịch hại, phân bón thế hệ mới) phục vụ cho canh tác cây trồng. Từng bước ứng dụng công nghệ vi sinh, công nghệ enzym và protein, chế phẩm vi sinh, công nghệ sinh học trong phòng, trừ sâu bệnh hại cây trồng.

+ Biện pháp đấu tranh sinh học (sử dụng nấm đối kháng, thiên địch).

+ Nghiên cứu chế tạo các bộ kít phát hiện nhanh dịch hại trên cây trồng và dư lượng các chất có hại trong nông sản.

          b) Lĩnh vực chăn nuôi:

            + Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ gen, chỉ thị phân tử trong việc xác định tính trạng ưu thế phục vụ cho công tác chọn tạo và nhân giống vật nuôi,

            + Nghiên cứu công nghệ phôi, công nghệ tinh giới tính, phương pháp BLUP phục vụ công tác chọn giống chất lượng cao ( giống heo, bò sữa, bò thịt… ).

+ Nghiên cứu các bộ kít để chẩn đoán, ứng dụng trong phòng trừ bệnh hại trên vật nuôi cũng như phát hiện các chất cấm sử dụng trong chăn nuôi.

            + Nghiên cứu chế tạo các chế phẩm sinh học, phytogenic, probiotic phục vụ chăn nuôi.

          + Ứng dụng rộng rãi các công nghệ xử lý chất thải chăn nuôi (công nghệ khí sinh học, chế phẩm sinh học), nhằm giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm môi trường.

          c) Lĩnh vực thuỷ sản:

            + Kỹ thuật chuyển đổi giới tính bằng kích dục tố và kỹ thuật nhiễm sắc thể; Phương pháp tiêm sợi đôi iRNA chuyển giới tính tôm càng xanh đực.

            + Nghiên cứu sinh sản nhân tạo một số đối tượng cá có giá trị kinh tế cao. Chọn lọc và phát triển các dòng cá cảnh bản địa; sử dụng kỹ thuật sinh học phân tử để đánh giá tính trạng di truyền các loài cá cảnh, tôm giống bố mẹ.

+ Nghiên cứu chế tạo các loại vacxin thế hệ mới phòng ngừa bệnh trên tôm, cá các loại ( tập trung cho các con chủ lực: tôm sú, tôm thẻ chân trắng, cá tra ).

            + Nghiên cứu chế tạo các bộ kit phát hiện nhanh bệnh, chế phẩm sinh học xử lý môi trường nuôi, dinh dưỡng, phòng trừ bệnh trên tôm, cá, cá cảnh.

 TÀI LIỆU THAM KHẢO

1- Ban Quản lý khu Nông nghiệp công nghệ cao. ( 2020) : Báo cáo Tổng kết 15 năm thực hiện Chỉ thị số 50 – CT/TW ngày 04 tháng 3 năm 2005 của Ban Bí thư về việc đẩy mạnh phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước tại Khu Nông nghiệp Công nghệ cao. Ban Quản lý Khu Nông nghiệp công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh, tháng 3/2020.

2- Phạm Công Hoạt, Nguyễn Thị Bích Ngọc, Phạm Lê Anh Tuấn, Lê Huỳnh Thanh Phương, Phạm Văn Tiềm, 2020. Triển vọng ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen ( CRISPR/Cas) phục vụ chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi tại Việt nam. Tạp chí Khoa học – Công nghệ Việt nam, số 1+2/2020: 61-63.  

3- ISAAA, 2018. Brief 54: Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2018. Báo cáo Tổ chức quốc tế về tiếp thu các ứng dụng CNSH trong nông nghiệp, 2018.

4- Sở Khoa học và Công nghệ. (2020) Báo cáo số 227/SKHCN-QLKH ngày 07/02/2020 về việc triển khai thực hiện Chỉ thị 50-CT/TW về nghiên cứu ứng dụng phát triển công nghệ sinh học. Sở Khoa học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh, tháng 2/2020.

5- Trung tâm Công nghệ Sinh học TP. Hồ Chí Minh.( 2020). Báo cáo 15 năm thực hiện Chỉ thị 50-CT/TW về nghiên cứu ứng dụng phát triển công nghệ sinh học. Trung tâm Công nghệ Sinh học TP. Hồ Chí Minh, tháng 3/2020.

6- Dương Hoa Xô, 2016. Phát triển công nghệ sinh học phục vụ nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Báo cáo tham luận Hội thảo ” Tổng kết chương trình ứng dụng Công nghệ Sinh học tại An Giang 2016 “.

7- Dương Hoa Xô, 2019. Trung tâm Công nghệ Sinh học Thành phố Hồ Chí Minh: 15 năm xây dựng và phát triển. Tạp chí Khoa học và công nghệ Việt nam số 10A/2019 (727): 43-45.

Việt Nam con đường xanh
MỘT SỐ THÔNG TIN MỚI

1) Hơn 103.000 tỷ đồng cho chương trình giống giai đoạn 2021 – 2030

2) Nông nghiệp hữu cơ hiện trạng và giải pháp nghiên cứu phát triển của tác giả PGS..TS Nguyễn Văn Bộ, TS Ngô Doãn Đảm ; Đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học ứng dụng phục vụ phát triển nông nghiệp công nghệ cao và công nghệ thực phẩm tại Trường Đại học Văn Lang” của tác giả PGS.TS Phan Phước Hiền và TS Châu Tấn Phát, “Nghiên cừu ứng dụng công nghệ sinh học cho phát triển nông nghiệp công nghệ cao” của PGS.TS. Dương Hoa Xô, Trung Tâm Công nghệ Sinh học TP. HCM (3 bài chi tiết đã trích dẫn trên);

3) Ngày 30 tháng 7 năm 2020, tại Hà Nội, Thủ Tướng Chính Phủ Nguyễn Xuân Phúc gặp mặt Trí thức, nhà khoa học văn nghệ sĩ tiêu biểu năm 2020 nhân dịp kỉ niệm 90 năm ngày truyền thống của ngành Tuyên Giáo,

4) VOH, Tuyết Nhung, Thời sự 11g00 29/7/2020 Tiến sĩ Lê Quý Kha, Phó viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Miền Nam, góp ý cho Dự thảo (lần 2) Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025 đề xuất “mục tiêu đến 2020- 2025 tầm nhìn 2030, không phải là tận dụng thời cơ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, mà phải là áp dụng sâu rộng các lĩnh vực về công nghiệp 4.0”. (https://radio.voh.com.vn/audio/ts-le-quy-kha-gop-y-du-thao-lan-2-bao-cao-chinh-tri-dhdb-dang-bo-tphcm-thoi-su-11g00-29-7-2020-372608.htm)

5) Chủ đề nông nghiệp nổi bật “Ứng dụng công nghệ nâng cao chuỗi giá trị nông nghiệp” (Technological application enhances agriculture value chain), do Phó Giáo sư Tiến sĩ Đào Thế Anh, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, giới thiệu tại VTV4 https://vtv.vn/video/bizline-15-3-2020-427424.htm. và diễn đàn MALICA (Markets and Agriculture Linkages for Cities in Asia Kết nối Thị trường và Nông nghiệp các thành phố châu Á).

6).“Tạp chí Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam: Một năm nhiều cảm xúc, khó khăn thách thức và những nỗ lực vươn lên”, kỳ này, có số chuyên đề “Hệ thống thực phẩm các thành phố Việt Nam, những thay đổi lớn” đặt mua tại tapchivaas@gmail.com,

7) Sách SAE 2020 Trường Đại học Nông Lâm thành phố Hồ Chí Minh có 167 báo cáo tóm tắt đúc kết.thông tin Hội thảo Quốc tế Nông nghiệp và Môi trường bền vững ngày 18 tháng 11 năm 2020; giới thiệu Tạp Chí Nông Nghiệp Và Phát Triển, Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh tiếng Việt và tiếng Anh http://journal.hcmuaf.edu.vn/ là cơ sở dữ liệu thông tin trực tuyến rất mạnh mẽ cho quý bạn đọc.

8) Doanh nghiệp Nấm Ngọc http://namngoc.vn/ 0932624540 Viện Công nghệ Sinh học Lâm nghiệp Phân hiệu Trường Đại học Lâm nghiệp.tại thị trấn Trảng Bom,tỉnh Đồng Nai Chuyên cung cấp sản phẩm, thực phẩm có nguồn gốc thiên nhiên là nguồn dinh dưỡng, dược chất quý giá cho sức khỏe, giữ gìn sắc đẹp Việt. Sản phẩm uy tín chất lượng. Doanh nghiệp Nấm Ngọc đã giới thiệu·Quy trình thu hoạch Nấm Đông Trùng Hạ Thảo tại https://www.facebook.com/Nấm-Ngọc-100947838617009

9) Lễ cột chỉ cổ tay trang trọng của thiện nguyện giảng day chuyển giao TBKT Việt Lào. Trước khi về nhà bà con huyện Soukhouma, tỉnh Champasak để cùng sống và sinh hoạt trong vài ngày, các chiến sĩ đã được làm lễ cột chỉ cổ tay trang trọng. Đây là một truyền thống trong văn hoá Lào nhằm thể hiện sự yêu thương và cầu chúc người nhận chỉ luôn bình an, may mắn. Trong buổi sáng, các hoạt động khám phát thuốc miễn phí cho bà con, tập huấn nông nghiệp và tặng chế phẩm sinh học, tặng nhu yếu phẩm cho các hộ khó khăn, tổ chức sân chơi, tặng quà cho thiếu nhi địa phương đã diễn ra tại 02 huyện Soukhouma, huyện Champasak (tỉnh Champasak) và huyện Sanamxay (tỉnh Attapeu) Tại Attapeu, đoàn cũng đã trao một “Nhà Đoàn kết Việt – Lào” cho hộ gia đình khó khăn.https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=454067431993333&id=%20261455464587865

Hoang Long Nguyễn Văn Phu đang tham gia tình nguyện hè ở Lào giảng dạy chuyển giao tiến bộ kỹ thuật sắn lúa khoa học cây trồng. Trúc Mai đề tài sắn Phú Yên chọn tạo và phát triển giống tốt năng suất tinh bột cao tích hợp kháng sâu bệnh. BM Nguyễn dự hội thảo sắn châu Á.

10) Lev Tonstoy đường sống

“Đường sống” là tác phẩm văn thư nghị luận chọn lọc của Lev Tolstoi do Nhà xuất bản Tri Thức ấn hành năm 2010.  Nhà văn Nguyên Ngọc nói về Tolstoi và tác phẩm Đường sống: “Đây là  cuốn sách khổng lồ  theo nhiều nghĩa, dày đến 1.180 trang, là một cuốn sách mà ai cũng nên đọc và trí thức bắt buộc phải đọc”. “Càng đọc càng thấy ông quá lớn so với những gì ta đã biết”. Ông nói: “Chúng ta ai cũng biết đến và khâm phục Lev Tolstoi với tư cách một văn hào vĩ đại, nhưng ít ai biết ông còn là một nhà tư tưởng vĩ đại không kém, thậm chí hơn thế. Không chỉ ở Việt Nam, trên thế giới mà ngay ở Nga, đã một thời gian dài người ta cố tình đề cao hết mức nhà văn Tolstoi để hạ thấp hoặc chính xác là lờ đi một Tolstoi, nhà tư tưởng” (tôi HK gạch dưới). “Những dấu ấn tư tưởng nổi bật nhất của Tolstoi trong những tiểu luận và thư từ này là sự gắn kết những tinh hoa của trí thức Nga với những tinh túy của nhân dân lao động Nga – nhất là nông dân. Tolstoi yêu người nông dân Nga và nhận rõ những giá trị của họ, nhưng không thần thánh hóa nông dân, coi đó là những giá trị tuyệt đối và phủ nhận trí thức – thành phần xuất thân của chính mình – như các nhà cách mạng dân túy cùng thời và sau này.”

Người hiền tìm kiếm tất cả trong mình, kẻ ngu tìm kiếm tất cả ở người khác (Khổng Tử). Làm điều thiện đó là một việc duy nhất mà có thể nói rằng nó chắc chắn có lợi cho ta (Lev Tonstoi). Con người cầu mong những người khác hoặc Thượng Đế cứu giúp nó; nhưng không ai có thể cứu giúp nó, ngoài chính nó, bởi vì chỉ có cuộc sống thiện lương của nó mới có thể cứu giúp nó. Mà cái đó thì chỉ nó mới làm được. (Lev Tonstoi). Hạnh phúc được sống Chương XXXI (trích trong Đường sống). “Chúng ta hay coi thường hạnh phúc của cuộc sống này, tưởng là ở nơi nào đó, vào lúc nào đó sẽ có được một hạnh phúc lớn hơn. Nhưng cái hạnh phúc lớn hơn như thế không thể có ở đâu và lúc nào, bởi lẽ chúng ta trong cõi người của ta đã được ban tặng một hạnh phúc vĩ đại đến thế – sự sống, mà không có và không thể có cái gì cao hơn nó“. (Lev Tonstoi). Con người bất hạnh bởi vì nó không biết là nó hạnh phúc (Dostoievsky). Nếu thiên đường không ở trong ngươi thì ngươi không bao giờ vào được thiên đường (Angelus Silesius), “Yêu lao động, hay là thắng lợi của nhà nông” (trang 319- 331, kiệt tác Đường sống của Lev Tonstoi). Hãy đổ mồ hôi trán để có được miếng ăn, cho đến khi ngươi trở về với đất, bởi từ đất ngươi đã được lấy ra. Sáng thế III, 19. …”Nếu nó vẫn cứ dùng đến mưu mẹo và bạo lực , thì bởi vì nó yêu thích mưu mẹo và bạo lực , chứ không phải vì chúng cần thiết như hiện nay.  Đối với những kẻ yếu sức, những người vì lý do nào đó  không thể làm ra được cái ăn cho mình, hoặc vì lí do nào đó miếng ăn đã mất đi , thì sẽ không còn cần thiết bán mình , bán lao động và nhiều khi bán cả linh hồn của mình để có được cái ăn. Sẽ không còn cái ước nguyện của mọi người, như hiện giờ, bằng mọi cách giải phóng mình khỏi lao động cơm áo và trút nó sang những người khác đè chết những kẻ yếu bằng lao động và giải phóng những kẻ mạnh khỏi mọi lao động. Sẽ không còn định hướng của tư duy con người như hiện nay, khi mà mọi nổ lực trí tuệ của con người đều được hướng vào không phải việc làm dễ lao động của những người lao động , mà làm dễ và tô điểm cho sự vô công rồi nghề của những kẻ vô công rồi nghề. Việc mọi người đều tham gia lao động cơm áo và thừa nhận nó là đi đầu trong mọi công việc của loài người sẽ làm được điều giống như một người sẽ làm với cái xe kéo bị lật ngược bị một lũ ngốc hùng hục kéo đẩy, khi anh ta sẽ lật cỗ xe lại và đặt nó lên trên bánh của nó vừa không làm hỏng cỗ xe, vừa làm cho nó đi nhẹ nhàng.” …(trích) “Bạn hãy hạ mình xuống tận hạ tầng (rời khỏi chỗ bạn tưởng là hạ tầng, nhưng đó lại là thượng tầng) hãy đứng bên cạnh những người cho những người đói ăn, cho những người rét mặc; đừng sơ một cái gì: sẽ không có cái gì xấu hơn đâu, mà sẽ chỉ tốt hơn về mọi phương diện. Hãy đứng vào hàng , bằng hai bàn tay yếu ớt của mình hãy bắt đầu cái công việc đầu tiên là mang lại cơm ăn áo mặc cho những người đói rét- hãy thực hành trực tiếp cái lao động cơm áo , thực hành trực tiếp đấu tranh với thiên nhiên, và lần đầu tiên bạn sẽ thấy đất vững chắc dưới chân mình, cảm thấy ở nhà mình, cảm thấy được tự do, bảo đảm, không cần đi đâu hết, và bạn sẽ được trãi nghiệm những niềm vui thuần khiết, không bị đầu độc, mà bạn sẽ không tìm được ở nơi nào khác, không sau cánh của nào, không sau tấm rèm nào” … (Lev Tonstoi).

CHỌN GIỐNG SẮN KHÁNG CMD
Nguyễn Thị Trúc Mai, Hoàng Kim, Hoàng Long và đồng sự

Bệnh virus khảm lá CMD từ ban đầu Tây Ninh (2017) lan rộng trên 15 tỉnh thành Việt Nam (2018) là thách thức của các nhà khoa học. “V/v sử dụng giống sắn KM419 trong sản xuất” đã được Bộ NNPTNT xác định tại công văn chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn, Cục Bảo vệ Thực vật số 1068/ BVTV ngày 3 tháng 5 năm 2019. Giống sắn KM419 có năng suất tinh bột cao nhất và diện tích trồng phổ biến nhất Việt Nam. Giống sắn KM419 chống chịu trung bình bệnh CMD và bệnh chổi rồng (CWBD), trong điều kiện áp lực 2 bệnh này ở Việt Nam hiện nay là rất cao. Sự cần thiết cấp bách lai tạo KM419 đưa thêm gen kháng bệnh của giống C39, KM440 (KM94 đột biến); KM397 vào giống sắn ưu tú này .

Giống sắn KM419 bìa trái thấp cây, tán gọn, cọng đỏ, chống chịu trung bình với bệnh CMD và CWBD , và các dòng sắn lai ít bệnh CMD và CWBD, so với HLS 11 giữa, cao cây, cọng xanh, nhiễm nặng bệnh CMD

Giải pháp chọn giống sắn Việt Nam tiếp nối hiệu quả là sử dụng giống sắn KM419 năng suất tinh bột cao sạch bệnh tiếp tục lai tạo với các giống sắn kháng bệnh CMD đã có. Bài viết CHỌN GIỐNG SẮN VIỆT NAM đúc kết tóm tắt thông tin đã có và định hướng cho sự nổ lực Trúc Mai, Hoang Long, BM Nguyễn, Nguyen Van Nam, Nhan Pham, Hung Nguyenviet, Hoàng Kim, Jonathan Newby … đang lai hữu tính và bồi dục nâng cao tính kháng cho các giống sắn KM419, KM440, KM397, tốt nhất hiện nay

GIỐNG SẮN KM419 VÀ KM440
Nguyễn Thị Trúc Mai, Hoàng Kim, Hoàng Long và cộng sự.

Thông tin về những tiến bộ mới Chọn giống sắn kháng CMD; Chọn giống sắn Việt Nam. Bài tổng hợp này dùng để giảng dạy sắn trong nhà trường và làm tài liệu khuyến nông, kèm theo ba video sắn Việt Nam: Cách mạng sắn Việt Nam (The cassava revolution in Vietnam) https://youtu.be/81aJ5-cGp28; Tây Ninh hướng tới thâm canh sắn bền vững (Cassava in Vietnam: Save and Grow) https://youtu.be/XMHEa-KewEk; Cassava varieties KM419 and KM440 https://youtu.be/XDM6i8vLHcI. Giống sắn KM419 cho đến thời điểm này (tháng 4 năm 2021) vẫn tiếp tục chiếm diện tích lớn áp đảo, chứng tỏ ưu thế vượt trội trên quy mô trồng và tiêu thụ sắn tại Việt Nam, bất chấp áp lực nặng của bệnh CMD và CWBD; Giống sắn KM440 (đột biến từ KM94) được nhiều hộ nông dân ưa thích và tự nhân giống. “Kẻ sống sót không phải là kẻ mạnh nhất hay thông minh nhất, mà là kẻ thích nghi tốt nhất” Charles Darwin đã nói vậy: “It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent that survives. It is the one that is most adaptable to change” Bảo tồn và phát triển bền vững, thích nghi để tồn tại là câu chuyện sắn KM419, KM440, C39, KM397 và KM568 hôm nay. https://hoangkimlong.wordpress.com/category/giong-san-KM419-va-KM440/

xem tiếp https://hoangkimlong.wordpress.com/category/viet-nam-con-duong-xanh/

THĂM NHÀ CŨ CỦA DARWIN
Hoàng Kim

Đôi mắt Darwin soi thấu nguồn gốc các loài. “Kẻ sống sót không phải là kẻ mạnh nhất hay thông minh nhất, mà là kẻ thích nghi tốt nhất” Charles Darwin đã nói vậy: “It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent that survives. It is the one that is most adaptable to change” Bảo tồn và phát triển bền vững, thích nghi để tồn tại là câu chuyện lớn của mỗi người và nhân loại, là lời nhắc của quá khứ hiện tại và tương lai cho nhân loại và chính cộng đồng người dân Việt Nam để không bao giờ được phép quên lãng. Thích nghi để tồn tại mới là người thắng sau cùng. Cân bằng hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường, tiến bộ và công bằng an sinh xã hội, giữ vững độc lập thống nhất chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia là vấn đề trọng yếu trong chính sách kinh tế xã hội tự nhiên và an sinh.

Thăm nhà cũ của Darwin là tìm đến tư duy mạch lạc của một trí tuệ lớn “Darwin thích nghi để tồn tại” nhằm vận dụng soi tỏ “Niên biểu lịch sử Việt Nam“, ” Nông nghiệp Việt 500 năm”, “Nông nghiệp Việt trăm năm” (1925 -2025); lần tìm trong sự rối loạn và góc khuất lịch sử dòng chủ lưu tiến hóa, chấn hưng văn hóa, giáo dục và nông nghiệp Việt. Down House  là ngôi nhà cũ của nhà tự nhiên học người Anh Charles Darwin (12 tháng 2, 1809 – 9 tháng 4, 1882) và gia đình ông. Nơi đây Darwin đã làm việc về thuyết tiến hóa bởi chọn lọc tự nhiên và nhiều thí nghiệm khác. “Nguồn gốc các loài” của Charles Darwin xuất bản lần đầu tiên ngày 24 tháng 11 năm 1859 là ấn phẩm khoa học tiêu biểu và là tác phẩm nòng cốt của ngành sinh học tiến hóa, chứng minh rằng mọi loài đều tiến hóa theo thời gian từ những tổ tiên chung qua quá trình chọn lọc tự nhiên. Hiện nay học thuyết tiến hóa của Darwin đang được tôn vinh và phê phán dữ dội. Vượt qua mọi khen chê của nhân loại và thời đại biến đổi, triết lý của Charles Darwin thật sâu sắc. “Mọi loài đều tiến hóa theo thời gian từ những tổ tiên chung qua quá trình chọn lọc tự nhiên“, “thích nghi để tồn tại” bài học tình yêu cuộc sống đắt giá của tự nhiên, chính mỗi người, cộng đồng dân tộc và nhân loại.

xem tiếp Thăm nhà cũ của Darwin https://hoangkimlong.wordpress.com/category/tham-nha-cu-cua-darwin/

Bài viết mới trên DẠY VÀ HỌC
https://hoangkimvn.wordpress.com bấm vào đây cập nhật mỗi ngày

PDF và Video yêu thích
Mùa xuân đầu tiên (Văn Cao) -Thanh Thúy
Ban Mai; Chỉ tình yêu ở lại
Ngày hạnh phúc của em
Giúp bà con cải thiện mùa vụ
Quà tặng cuộc sống yêu thích
Kỷ yếu Khoa Nông Học 65 năm thành lập Khoa
Kỷ yếu 65 năm Trường Đại học Nông Lâm TP Hồ Chí Minh
Kỷ niệm 65 năm Trường Đại học Nông Lâm thành phố Hồ Chí Minh
Bài học quý giá biết chăm sóc sức khỏe
Secret Garden, Bí mật vườn thiêng 
KimYouTube

Trở về trang chính
Hoàng Kim Long, Ngọc Phương Nam Thung dung Dạy và Học, Việt Nam Học, Cây Lương thực Việt Nam, Tình yêu Cuộc sống, CNM365; Kim on LinkedIn Kim on Facebook Kim on Twitter

LÊN THÁI SƠN HƯỚNG PHẬT
Hoàng Kim và Hoang Long

Chiếu đất ở Thái An
Đêm thiêng chào ngày mới
Xưa tuyển khoai Hoàng Long
Nay chọn lúa siêu xanh

Lên Thái Sơn hướng Phật
Về ngủ bên cội tùng
Trãi một cơn gió bụi
Thoáng chốc ba mươi năm

Sơn Đông thăm Khổng Tử
Tây Hồ vui Đông Pha
Giang Tô chào Hán Đế
Nam Kinh ghé Nguyên Chương

Qua cửa Thiên An Môn
Hiểu hai bài học lớn.
Lên Vạn Lý Trường Thành
Thấm bài học Tần Vương

Ngẫm núi Xanh Bắc Kinh
Nhớ Trạng Trình Nội Tán
Bạch Ngọc thương câu Kiều
Thon thả khúc Tiên ngâm …

Những câu thơ thăm thẳm
Đằng đẳng tháng năm dài
Mười năm tìm gươm báu
Một đời cúi trước mai.

Ngược gió đi không nản
Rừng thông tuyết phủ dày
Ngọa Long cương đâu nhỉ
Đầy trời mưa gió bay.

Thật vui thú biết bao
Với những chuyến đi xa
Tới Trường Giang, Hoàng Hà
Lên Thái Sơn hướng Phật.

Xa ngắm đường mây rộng
Gần nhớ cụ Nguyễn Du
Thênh thênh thăm chốn cũ
Thương nhớ người hiền xưa

THÁI AN NÚI THÁI SƠN

Thái An là nơi trung tâm quần thể du lịch Thái Sơn. Tôi xách rượu Thái Sơn và khoai lang Hoàng Long (hình) định mang về Trường Đại Học Nông Lâm thành phố Hồ Chí Minh để làm quà cho thầy bạn quý. Trong ảnh phía sau lưng tôi là gốc tùng nơi Hoàng Long và tôi đã nằm ngủ suốt đêm qua ngoài trời vì không thể thuê được nhà trọ. Trung Quốc luật lệ hiện thời yêu cầu khách ngoại quốc phải ngủ ở những khách sạn được phép tiếp nhận người nước ngoài nên người lái xe taxi tuy đã cố gắng chạy lòng vòng tìm kiếm suốt hơn 90 phút nhưng vẫn không thể giúp được. Tôi sau khi lên ga Thái An của đường sắt cao tốc Sơn Đông Bắc Kinh về cửa khẩu sân bay thì món đặc sản quý giá rượu Thái Sơn lại không được mang về. Mặc dầu chúng tôi có đầy đủ phiếu hàng giấy tờ cần thiết nhất để minh chứng rượu được mang đi chứ không phạm lỗi ‘mang chất lỏng lên máy bay’. Tôi đã cố gắng hết sức giải thích tôi là thầy giáo nông học Việt Nam từng tới Sơn Đông từ thuở xưa ba mươi năm trước và nay thăm lại chốn cũ, nhưng vẫn không thể mang rượu về. Tôi đã tặng lại số quà này cho các bạn hải quan ở cửa khẩu bên đó.

Tấm hình này là Giáo sư viện sĩ Zhikang Li nhà di truyền chọn giống cây trồng hàng đầu Trung Quốc, IRRI và Thế giới, nhà khoa học chính của Dự án IRRI Green Super Rice GSR với Phó Giáo sư Tiến sĩ Tian Qing Zheng là Trưởng nhóm nghiên cứu GSR vùng Châu Á và Châu Phi, quản lý nguồn gen lúa gạo GSR của Viện Hàn lâm Khoa học Nông nghiệp Trung Quốc, Bắc Kinh, nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Tôi đã tâm đắc nói với thầy Li và thầy Zheng: “Khoai Hoang Long, Lúa Siêu Xanh, Núi Thái Sơn là ba điểm đến yêu thích nhất của tôi tại đất nước Trung Hoa“. “Tôi bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu của mình bằng giống khoai Hoàng Long và lấy tên khoai Hoàng Long đặt tên cho con trai Hoang Long của mình. Con trai tôi bắt đầu sự nghiệp của cuộc đời con bằng lúa siêu xanh, học và sau chín năm làm việc cùng hai Thầy nay đã thành tựu. Hai cha con tôi trước khi về nước sẽ lên núi Thái Sơn hướng Phật đêm trăng rằm Phật Đản 2018 ở đất nước Trung Hoa”.

Thái An núi Thái Sơn, tôi lưu lại hình ảnh và câu chuyện suy ngẫm về chuyến đi lên Thái Sơn hướng Phật, đêm 29/5/2018 Mừng Ngày Phật Đản trên Thái Sơn https://youtu.be/KuAVdK_yIVc; Hoàng Kim và Hoang Long với Giống khoai lang Hoàng Long trên Thái Sơn

29/5/2018 Mừng ngày lễ Phật Đản

NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU NHÌN TỪ THẾ KỶ XXI
Đoàn Lê Giang

(Tham luận trong Hội thảo tỉnh Bến Tre làm hồ sơ đề nghị UNESCO Kỷ niệm 200 năm ngày sinh Nguyễn Đình Chiểu)

Hai năm nữa – năm 2022 là tròn 200 năm ngày sinh Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888). Các cơ quan chức năng đang chuẩn bị làm hồ sơ gửi lên UNESCO để đề nghị kỷ niệm Nguyễn Đình Chiểu trên thế giới như một danh nhân văn hóa. Từ thế kỷ 21, thế kỷ hòa bình, phát triển, thế kỷ xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc, hợp tác hữu nghị với các dân tộc, nhớ đến Nguyễn Đình Chiểu, chúng ta thử kiểm điểm lại những giá trị mà cụ Đồ đã góp cho hành trang của chúng ta, cho con cháu hôm nay và mai sau. Trong những giá trị tốt đẹp ấy, những gì có thể giới thiệu với bạn bè năm châu để góp vào hành trang đi tới của nhân loại? Theo tôi chúng ta có thể nhấn mạnh 4 phương diện sau đây về Nguyễn Đính Chiểu, coi đó như những di sản quý báu mà ông đã đóng góp cho dân tộc và nhân loại.

1) Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của nhân dân Việt Nam

Nói đến thơ Nguyễn Đình Chiểu, trước hết nói đến tác phẩm Lục Vân Tiên.

* Giá trị của Lục Vân Tiên, theo tôi có bốn giá trị lớn sau đây:

Thứ nhất, Lục Vân Tiên đề cao tình nghĩa ở đời: tình cha con (Vân Tiên với cha mẹ), tình vợ chồng (Vân Tiên-Nguyệt Nga), tình bạn bè (Vân Tiên- Hớn Minh, Tử Trực), tình thầy trò (Vân Tiên- tiểu đồng, Nguyệt Nga- Kim Liên)…. Tình nghĩa là căn cốt của tâm hồn Việt Nam, của tính cách Việt Nam, của văn hóa Việt Nam. Đó cũng là giá trị mà Việt Nam có thể mang ra thế giới, một thế giới đang bị khủng hoảng những giá trị nhân văn, những giá trị trong quan hệ giữa người với người.

Thứ hai, Lục Vân Tiên đề cao tinh thần nghĩa hiệp (trọng nghĩa khinh tài) thông qua hình tượng Vân Tiên đánh cướp, Vân Tiên giúp nước giúp dân…Đó là tinh thần xả thân giúp cộng đồng mà xã hội nước ta hiện nay, cũng như UNESCO đang đề cao.

Thứ ba, Lục Vân Tiên thể hiện ước mơ của người bình dân về công lý trong cuộc sống: ở hiền gặp lành, ác giả ác báo – kẻ ác phải bị trừng phạt. Đó cũng là ước mơ về về một xã hội bình đẳng, công bằng và văn minh mà Việt Nam cũng như UNESCO đề cao.

Thứ tư, Lục Vân Tiên là truyện thơ viết bằng chữ Nôm, viết bằng tiếng nói bình dân, kể chuyện cho dân nghe, rất được dân chúng ưa thích. Sự ưa thích Lục Vân Tiên ở Việt Nam chỉ thua mỗi Truyện Kiều, mà hơn hẳn Truyện Hoa Tiên, Truyện Nhị độ mai, kể cả Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc.

* Lục Vân Tiên có sức ảnh hướng lớn trong nước và trên thế giới:

Ảnh hưởng trong nước của Lục Vân Tiên hết sức sâu rộng: Từ Lục Vân Tiên có “Hậu Vân Tiên”; ; có truyện thơ Nguyệt Nga, có điển cố về Vân Tiên, Nguyệt Nga, Trịnh Hâm, Bùi Kiệm trong văn học. Lục Vân Tiên được chuyển thể thành những loại hình nghệ thuật khác như: Tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống về Lục Vân Tiên, tuồng Lục Vân Tiên, phim Lục Vân Tiên, nhạc kịch về Lục Vân Tiên (vở Tiên Nga của Thành Lộc công diễn 2019)… Đây là điều mà ngoài Truyện Kiều ra thì chỉ Lục Vân Tiên có được.

Lục Vân Tiên là tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra nhiều thứ tiếng, nên được nhiều độc giả nước ngoài biết đến. Lục Vân Tiên được dịch ra tiếng Pháp: bắt đầu từ bản của G.Aubaret (1864), sau đó có bản dịch của Janneau (1873), Abel des Michels (1883), E.Bajot (1886), Nghiêm Liễn (1927), Dương Quảng Hàm (1944), Lê Trọng Bổng (1997)…có ít nhất 7 bản tiếng Pháp. Năm 1985 Lục Vân Tiên còn được dịch ra Nhật với bản dịch của Giáo sư Takeuchi Yonosuke. Năm 2016 Lục Vân Tiên được dịch ra tiếng Anh với bản dịch của Éric Rosencrantz. Với 3 thứ tiếng và 9 bản dịch, Lục Vân Tiên là tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra ngoại ngữ nhiều thứ ba sau Truyện Kiều (21 thứ tiếng, 73 bản dịch), Nhật ký trong tù (khoảng 16 thứ tiếng, 20 bản dịch)…Như vậy về mức độ ảnh hưởng ra nước ngoài, trừ Truyện Kiều, không có tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam nào có thể sánh với Lục Vân Tiên, kể cả thơ Hồ Xuân Hương, Chinh phụ ngâm khúc, Cung oán ngâm khúc.

2) Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ nhân đạo-thân dân, yêu hòa bình

Tình cảm nhân đạo, thân dân, yêu hòa bình thể hiện chủ yếu ở văn tế, thơ của Nguyễn Đình Chiểu sáng tác sau khi Pháp xâm lược. Nguyễn Đình Chiểu là tác giả hàng đầu Việt Nam về thể loại văn tế: Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Văn tế Trương Định, Văn tế sĩ dân Lục tỉnh trận vong và thơ điếu liên hoàn: Thơ điếu Trương Định, Thơ điếu Phan Tòng, Thơ điếu Phan Thanh Giản…Ngoài ra còn thơ và tập truyện thơ Nôm Ngư Tiều y thuật vấn đáp. Các tác phẩm ấy thể hiện một lòng yêu nước thiết tha, một khát vọng về quyền tự quyết của dân tộc. Với tinh thần ấy, các tác phẩm ấy đã đưa Nguyễn Đình Chiểu lên vị trí hàng đầu trong các nhà thơ yêu nước Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX, và cũng chính là một nhà thơ tiêu biểu trong phong trào “phi thực dân hóa” của các dân tộc Á Phi – một phong trào được sự ủng hộ rộng rãi của dư luận tiến bộ trên thế giới, phù hợp với hiến chương Liên hiệp quốc, trong đó có tổ chức UNESCO.

Tư tưởng yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu gắn liền với chủ nghĩa nhân đạo, thân dân, với tinh thần yêu hòa bình truyền thống của dân tộc Việt Nam. Trong các tác phẩm của mình Nguyễn Đình Chiểu luôn phản ánh số phận của nhân dân: nhân dân là nạn nhân đầu tiên của chiến tranh, trong đó Nguyễn Đình Chiểu đặc biệt chú ý đến phụ nữ trẻ em – những nhóm người yếu thế nhất trong xã hội. Những câu văn sau đây thể hiện một tình cảm nhân đạo- nhân văn cao vời vợi mà không dễ tìm trong các tác phẩm khác:

Phạt cho đến kẻ hèn người khó thâu của quay treo;
Tội chẳng tha con nít đàn bà đốt nhà bắt vật.

Trải mười mấy năm trời khốn khó, bị khảo bị tù bị đày bị giết già trẻ nào xiết đếm tên;
Đem ba tấc hơi mỏn bỏ liều, hoặc sông, hoặc biển, hoặc núi hoặc rừng, quen lạ thảy đều rơi nước mắt
(Văn tế sĩ dân Lục tỉnh trận vong).

Hay những người mẹ già, vợ yếu mất con, mất chồng trong khi cuộc chiến còn chưa nguôi thuốc súng:

Đau đớn bấy! mẹ già ngồi khóc trẻ, ngọn đèn khuya leo lét trong lều;
Não nùng thay! vợ yếu chạy tìm chồng, cơn bóng xế dật dờ trước ngõ.
(Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc)

3) Nguyễn Đình Chiểu – nhà tư tưởng

Trong lịch sử tư tưởng Việt Nam, Nguyễn Đình Chiểu có vị trí danh dự. Ông là người đánh dấu quá trình chuyển biến của Nho học Việt Nam ở Gia Định theo hướng đô thị hóa, Việt hóa và bình dân hóa. Trong Lục Vân Tiên chúng ta thấy có một nhân vật khá đặc biệt đó là ông Quán. Ông Quán là một người làu thông kinh sử, ngao ngán con đường công danh, nhưng ông lại không lui về ẩn dật theo con đường quen thuộc của các nhà nho – ẩn sĩ ngày xưa : làm ngư làm tiều, mà ông lại mở quán bán hàng, tức là làm thương mại. Nhà nho truyền thống thường coi khinh buôn bán, trong tứ dân thì thương nhân đứng ở nấc thang cuối cùng (sĩ, nông, công, thương), triều đình cũng thi hành chính sách “trọng nông ức thương”. Thế mà nhà nho của Nguyễn Đình Chiểu, nho thì rất nho, đạo đức thì rất mực đạo đức, nhưng cũng biết đến cả kinh doanh. Nếu xu hướng ông Quán này được tiếp tục phát triển thì ông có khác gì các nhà nho duy tân đầu thế kỷ 20 : Phan Chu Trinh, Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn Trọng Lội, Hồ Tá Bang.., và xa hơn nữa là các nhà nho thành thị của Trung Quốc và Nhật Bản.

Lẽ ghét thương của ông Quán là rạch ròi, những người mà ông yêu mến là các nhà nho, thế nhưng yêu mến một danh sách dài nhiều nhà nho từ Khổng Tử, Nhan Uyên, Đổng Trọng Thư, Khổng Minh, Đào Tiềm, Hàn Dũ, Chu Đôn Di, Trình Hạo, Trình Di, thì tư tưởng của Nguyễn Đình Chiểu dường như đã vượt qua tư tưởng Tống Nho chính thống. Điều này tương hợp với việc ông rất đề cao Trương Tái, trịnh trọng đưa Tây Minh của Trương Tái lên ngay trong câu mở đầu truyện Lục Vân Tiên. Như chúng ta đã biết, Trương Tái là người chủ trương tư tưởng “Khí nhất nguyên luận”, có tính cách duy vật và cách mạng, vì vậy người ta thường đánh giá ông tiến bộ hơn nhóm Lý học đời Tống : Chu Đôn Di, Chu Hy, Trình Hạo, Trình Di.

Nho giáo của Nguyễn Đình Chiểu đang trên quá trình Việt hóa-bình dân hóa một cách sâu sắc. Dưới đây là một số ví dụ :

Chữ trung, đức mục hàng đầu của nhà nho, được Việt hóa thành khái niệm “ngay” (ngay ngắn, ngay thẳng) : Nghĩa tình nặng cả hai bên/ Nếu ngay cùng chúa lại quên ơn chàng (câu 1415, 1416).

Lòng chung thủy, trung thành của người phụ nữ với chồng cũng được gọi là “ngay” : Vân Tiên anh hỡi có hay/ Thiếp nguyền một tấm lòng ngay với chàng (câu 1497, 1498).

Chữ hiếu, đức mục đứng sau chữ trung được Việt hóa thành khái niệm “thảo”: – Làm trai ơn nước nợ nhà/ Thảo cha ngay chúa mới là tài danh (câu 1765, 1766)- Quan Âm thương đấng thảo ngay/ Bèn đem nàng lại bỏ rày vườn hoa (câu 1523, 1524)

Tìm hiểu chi tiết hơn chúng ta có thể thấy nhiều khái niệm khác nữa, như : “ngũ thường” thành “năm hằng”, “chính khí” thành “hơi chính”… Thực ra quá trình Việt hóa nho giáo đã diễn ra ngay từ những ngày đầu Nho giáo du nhập vào nước ta, nhưng đến thế kỷ 19, khi Nho giáo đã hết sức sống ở những vùng đất cũ thì quá trình ấy ngưng lại. Những khái niệm hàng đầu của Nho giáo như trung hiếu, người ta không Việt hóa thêm nữa. Thế nhưng với các nhà nho Nam bộ, trong đó có Nguyễn Đình Chiểu, quá trình ấy vẫn đang tiếp tục, điều ấy cho thấy Nho giáo ở Nam bộ, vì nhiều lý do, vẫn còn sức sống. Khi trung thành ngay, hiếu thành thảo, thì những thói ngu trung, hiếu một cách mù quáng không còn nữa. Sự thay đổi khái niệm này thành khái niệm khác, không phải chỉ là vấn đề thay đổi ngôn từ, mà nội hàm của những khái niệm đó cũng thay đổi.

Những vấn đề tư tưởng nói ở trên cho thấy Nho giáo của Nguyễn Đình Chiểu không hề già cỗi, khô khan, chết cứng. Điều ấy cũng thể hiện một cách sinh động qua hệ thống hình tượng các nhân vật trong truyện.

Với sự đột phá về tư tường yêu nước thân dân đã phân tích ở mục 2, Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là nhà thơ hàng đầu trong phong trào “phi thực dân hóa” của các nước Á Phi.

4) Nguyễn Đình Chiểu – thầy giáo, thầy thuốc vượt qua nghịch cảnh để giúp ích cho nhân dân

Nguyễn Đình Chiểu là nhà giáo có uy tín cao, thường được dân Lục tỉnh gọi là “cụ Đồ” với thái độ kính trọng mà thân thương. Nguyễn Đình Chiểu ba lần chuyển cư: ở quê mẹ huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay là quận 1, thành phố Hồ Chí Minh), ở quê vợ huyện Cần Giuộc, tỉnh Gia Định (nay là huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An); ở làng An Đức, tổng Bảo An, tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre). Ở cả ba nơi ông đều lựa chọn nghề thầy giáo. Vì thế học trò của ông rải khắp Sài Gòn, Cần Giuộc, Ba Tri. Bà Mai Huỳnh Hoa, hậu duệ của cụ cho biết: Học trò cụ Đồ ước có hai trăm người, ngồi ra hai hàng tả hữu nghe giảng. Tiên sinh mắt đã mù, không còn xem sách được, nhưng mỗi bữa hỏi học trò tới đoạn nào, thì tiên sinh giảng đoạn ấy, như ngó thấy sách, vì tiên sinh thuộc lòng các sách.

Nguyễn Đình Chiểu là người thầy thuốc lớn, một người thầy thuốc thương dân, có trách nhiệm. Ông rất đề cao y đức. Trong Lục Vân Tiên, ông từng gay gắt lên án bọn lang băm hám lợi, hại người. Sách Ngư Tiều y thuật vấn đáp của ông là cuốn cẩm nang, sách giáo khoa về nghề y, đương thời rất được các thầy thuốc ưa chuộng, họ sao chép, sử dụng rất nhiều. Không chỉ là người thầy thuốc giỏi nghề, có lương tâm, Nguyễn Đình Chiểu còn là một người trí thức luôn gắn số phận mình với đất nước và nhân dân. Hình tượng Kỳ Nhân Sư trong Ngư Tiều y thuật vấn đáp thể hiện điều ấy: nước mất, Kỳ Nhân Sư bỏ vào núi vì không muốn làm người trí thức vong thân; buồn đau và bất lực, ông đã dùng chính hiểu biết về nghề thuốc của mình xông mù đôi mắt để khỏi thấy cảnh đất nước điêu linh, sinh dân nghiêng nghèo. Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương sáng của người trí thức, cuộc đời của ông và sáng tác của ông, lời nói của ông và việc làm của ông thống nhất làm một.

Đánh giá chung

Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ lớn tiêu biểu nhất của đất Nam Bộ, và cũng là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của dân tộc Việt Nam. Tác phẩm Lục Vân Tiên của ông là tác phẩm được nhân dân Nam Bộ yêu thích, truyền tụng rộng rãi nhất, còn trong phạm vi cả nước thì nó là tác phẩm thứ hai sau Truyện Kiều. Từ Lục Vân Tiên mà có cả một “trường văn hóa Lục Vân Tiên” với những “thơ hậu Vân Tiên”, “nói thơ Vân Tiên” và các loại hình văn hóa, nghệ thuật khác. Sức sống, sức lan tỏa ấy có thể sánh với những Tam quốc, Thủy hử, Hồng lâu mộng…đối với Trung Quốc, Truyện Genji đối với Nhật Bản, Truyện Xuân Hương đối với Hàn Quốc. Về phương diện tác gia, Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng xếp ngang hàng với những tác giả lớn của văn học châu Á như: Khuất Nguyên, Tả Khâu Minh, Bạch Cư Dị của Trung Quốc; Matsuo Basho, Kyokutei Bakin của Nhật Bản, tác giả Xuân Hương truyện của Hàn Quốc…mà UNESCO đã từng vinh danh.

TP.HCM, tháng 9 năm 2020

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ca Văn Thỉnh, Nguyễn Sỹ Lâm, Nguyễn Thạch Giang biên khảo và chú giải, Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, NXB.Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1980

2.Nhiều tác giả, Nguyễn Đình Chiểu, tấm gương yêu nước và lao động nghệ thuật, NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1973

3.Nhiều tác giả, Nguyễn Đình Chiểu, Sở Văn hóa và Thông tin, Hội Văn nghệ Nguyễn Đình Chiểu Bến Tre xuất bản, Bến Tre, 1984

Xưa và Nay số 523 tháng 9/2020

Minh họa: 1-Tranh Đông Hồ về Lục Vân Tiên. 2- Minh họa Lục Vân Tiên ở Huế 1895-1897

TƯỢNG ĐÀI CÁ VIỆT NAM
Hoàng Kim

Tổ Quốc Việt Nam hình con cá
Hãy dựng nơi đây cá tượng đài
Thức ăn Việt hột lúa và con cá
Cá mãi còn xin nhớ đừng nguôi

Nguyễn Du viết “Kỳ Lân mộ”
Gọi Minh Thành Tổ đồ bất nhân
Tiếc Kỳ Lân đã xuất nhầm chỗ
Buổi ấy sao không đi về Nam?

Kẻ tham khen gian hùng tài giỏi
Người hiền chê điếm nhục vô lương.
Nguyễn Du 250 năm nhìn lại
Đêm thiêng thương bậc anh hùng

Tào Tuyết Cần viết Hống Lâu Mộng
Lâm Đại Ngọc khóc “táng hoa từ “
Thương hoa tiếc ngọc tiếc thiên nhiên
Hoa đẹp dập vùi trong nghịch cảnh

Câu thơ hay kiếp người ám ảnh
Hoa bay hoa rụng khắp đầy trời …
Đừng vàng thau lẫn lộn trên đời
Người lành sống với loài vô lương …

Dân Trung cần tượng đài mộ cá
Quê hương ơi xin lắng nghe lời
Một đất nước trần mình bám biển
Mộ cá này khắc đá cháu con soi.

Kẻ ác dẫu còn đã chết
Bầy gian nguyền rủa muôn đời
Tiền máu chặn dân đường sống
Tham giàu báo ứng mà thôi .

Người Việt chấp nhận lời xin lỗi
Tần Cối quỳ dưới mộ Nhạc Phi
Kẻ tham ác cúi đầu trước cá
Tượng đài này lịch sử khắc ghi.

MẮT CÁ HỒNG VŨNG ÁNG
Hoàng Kim ảnh Thuận Nghĩa

Tượng cá này bia miệng mãi khắc ghi
Kẻ thủ ác phải cúi đầu trước cá.
Tần Cối kia quỳ dưới mộ Nhạc Phi.
Formosa đã cúi đầu nhận tội.

Một đất nước trần mình ra bám biển.
Quê hương ơi xin hãy lắng nghe lời.
Biển cá chết và ngàn đời bia miệng
Mắt cá này khắc lại cháu con soi.

Lũ gian manh buông dao xin phục thiện.
Bọn quan tham bị nguyền rủa muôn đời.
Chén cơm máu chặn dân con đường sống.
Tham giàu nhanh, quả báo, có mà không?!

Về sám hối đi ! Nơi này làm việc khác.
Giữ niềm tin, trời biển sạch, dân an
Bình minh đến rạng hồng trên bến mới
Khép chuyện buồn để lịch sử sang trang.

THU NGUYỆT GAI VÀ HOA
Thu Nguyệt VN

“Ngồi buồn làm phát chơi ngông Lôi ra một chậu xương rồng, đếm gai. Đếm qua đếm lại đếm hoài. Vẫn dư ra một cái gai là mình! Cái gai tuy mập mà xinh (?). Cho nên thiên hạ tưởng mình là hoa. Thật ra thật ra thật ra. Tận cùng bản chất nó là cái gai! Ủa mà gai có gì sai. Không gai sao cái đám này có hoa! . Hahaha…”

HOÀNG KIM HOA VÀ ONG
Hoàng Kim

“Thật ra thật ra thật ra. Tận cùng bản chất nó là không gai. Có không mọi chuyên ở đời. Dịu dàng hoa cỏ là nơi tìm về. Đêm Yên Tử lắng tai nghe. Mỏng như chiếc lá nghiêng về thinh không. Ẩn sau một đám xương rồng, Tìm đi tìm lại em không thấy mình. Thoắt rồi hiện trước em xinh, Gai đâu chẳng thấy, chỉ mình là ta. Hahaha …”

Cám ơn Thu Nguyệt VN ‘Đêm Yên Tử‘ tìm lại https://www.facebook.com/notes/ho%C3%A0ng-kim/%C4%91%C3%AAm-y%C3%AAn-t%E1%BB%AD/1263577517016345/

BÀI THƠ VIÊN ĐÁ THỜI GIAN
Hoàng Kim

Đầu xuân gặp bạn thật mừng vui
Rượu ngọt trà thơm sóng sánh mời
NƯỚC suối ban mai trong tựa ngọc
OANH vàng CÚC tím nắng xuân tươi.

MÂY TRẮNG quyện lưng trời lãng đãng
Thiên NGA từng cặp nhởn nhơ bay
Nhớ xưa CHIẾN SỰ vùng đất lửa
HÒA bình về lại Chứa Chan nay.

Sóng nhạc yêu thương lời cảm mến
KIM Kiều tái ngộ rộn ràng vui
Anh HÙNG thanh thản mừng “Xuân cảm”
“Đè nghiêng ngọn gió đọc thơ chơi”.

Tui chỉ mới là thuộc sách (TS) thôi.
Giảng sách (GS) xem ra chửa tới nơi.
Vui việc cứ LÀM chưa vội DẠY
Nói nhiều làm ít sợ chê cười.

Cổ điển honda không biết chạy
Canh tân blog viết đôi bài
Quanh quẩn chỉ là ngô khoai sắn
Vô bờ biển HỌC dám đơn sai.

Ước noi cụ Trạng ưa duyên thắm
Nịnh vợ không quên việc trả bài
An nhàn vô sự là tiên đấy
Thung dung đèn sách, thảnh thơi chơi.

https://hoangkimlong.wordpress.com/category/bai-tho-vien-da-thoi-gian/

HOA NGƯỜI
Hoàng Kim

Thủy vốn mạch sông nước có nguồn
Chính Trung tiền hậu đổi nhau luôn
Nụ cười Nghê Việt luôn đầy đặn
Mai với Bồ Đề ẩn sau lưng
Tóc nhuốm bạch kim phơi nắng hửng
Da pha hồng ngọc trãi mưa nhuần
Hoa Người, Hoa Đất vui thầy bạn
Phước Đức mừng ai thắng tuổi trăm.

xem tiếp: https://hoangkimlong.wordpress.com/category/hoa-nguoi/

Video yêu thích

http://www.youtube.com/user/hoangkimvietnam

Trở về trang chính
Hoàng Kim, Ngọc Phương Nam, Thung dung, Dạy và học, Cây Lương thực, Học mỗi ngày, Danh nhân Việt, Food Crops News, CassavaViet, foodcrops.vn; Tình yêu cuộc sốngKim on LinkedIn KimYouTube Kim on Facebook KimTwitter

Chào ngày mới 1 tháng 7

CNM365. Chào ngày mới 1 tháng 7. Wikipedia Ngày này năm xưa. Năm 1867 – Quốc khánh Canada . Năm 1960 – Ghana trở thành một nước cộng hòa, tổng thống đầu tiên là Kwame Nkrumah. Năm 1962 – Rwanda và Burundi  giành độc lập từ Bỉ. Năm 1822 – ngày sinh  Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ người Việt Nam (mất năm 1888). Năm 1955 – ngày sinh Lý Khắc Cường, Thủ tướng Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, nhà kinh tế học và chính trị người Trung Quốc

 

1 tháng 7

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Ngày 1 tháng 7 là ngày thứ 182 (183 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 183 ngày trong năm.

« Tháng 7 năm 2015 »
CN	T2	T3	T4	T5	T6	T7
			1	2	3	4
5	6	7	8	9	10	11
12	13	14	15	16	17	18
19	20	21	22	23	24	25
26	27	28	29	30	31

Mục lục

• 1 Sự kiện
• 2 Sinh
• 3 Mất
• 4 Những ngày lễ và kỷ niệm
• 5 Tham khảo

Sự kiện

• 69 – Tiberius Julius Alexander lệnh cho các đội Lê dương La Mã của mình tại Alexandria tuyên thệ trung thành với Vespasianus trong vai trò hoàng đế.
• 1097 – Trận Dorylaeum: Quân đội Thập tự Chinh dưới sự chỉ huy của Tân vương Bohemond của Taranto đánh bại quân Seljuk của Kilij Arslan I.
• 1251 – Mông Kha đăng cơ làm đại hãn trên thảo nguyên Mông Cổ.
• 1569 – Tại Lublin, Vương quốc Ba Lan và Đại công quốc Litva xác nhận việc hợp nhất thực tế giữa hai quốc gia, tạo nên Thịnh vượng chung Ba Lan và Litva.
• 1688 – Cát Nhĩ Đan cử binh tiến về phía đông xâm phạm Khách Nhĩ Khách.
• 1703 – Triều đình Thanh bắt giam Sách Ngạch Đồ.
• 1863 – Hà Lan bãi bỏ chế độ nô lệ tại Suriname.
• 1867 – Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh có hiệu lực, thành lập Canada liên bang hóa từ ba thuộc địa của Đế quốc Anh tại Bắc Mỹ.
• 1870 – Bộ Tư pháp Hoa Kỳ chính thức hiện diện.
• 1873 – Đảo Hoàng tử Edward gia nhập Canada.
• 1863 – Nội chiến Hoa Kỳ: Bắt đầu Trận Gettysburg, trận chiến đẫm máu nhất của chiến tranh kéo dài trong ba ngày.
• 1900 Quân Thanh và Nghĩa Hòa Đoàn chiến đấu ác liệt với Liên quân tám nước tại Thiên Tân.
• 1908 – SOS được chấp thuận là tín hiệu nguy hiểm quốc tế.
• 1917 – Trương Huân tiến hành phục tịch cho Phổ Nghi.
• 1919 – Lý Đại Chiêu, Vương Quang Kỳ thành lập Thiếu niên Trung Quốc học hội tại Bắc Kinh.
• 1916 – Chiến tranh thế giới thứ nhất: Vào ngày đầu tiên của Trận Somme, hơn 57.000 lính Anh bị thương vong trong ngày đẫm máu nhất của lịch sử nước này.
• 1921 – Đảng Cộng sản Trung Quốc được thành lập.
• 1931 – United Airlines bắt đầu phục vụ, với tên gọi là Boeing Air Transport.
• 1931 – Quốc Dân Cách mạng quân phát động tiễu Cộng lần thứ ba.
• 1942 – Chiến tranh thế giới thứ hai: Trận El Alamein thứ nhất tại Ai Cập bắt đầu giữa lực lượng Thịnh vượng chung Anh và Đức-Ý.
• 1949 – Hai thân vương quốc Cochin và Travancore hợp thành bang Thiru-Kochi (nay là Kerala) của Ấn Độ.
• 1954 – Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản chính thức tổ thành.
• 1957 – Năm Vật lý Địa cầu Quốc tế bắt đầu.
• 1960 – Cộng hòa Somalia giành độc lập từ Anh và Ý.
• 1960 – Ghana trở thành một nước cộng hòa, tổng thống đầu tiên là Kwame Nkrumah.
• 1961 – Ngân hàng Trung ương Trung Hoa Dân Quốc được tái lập tại Đài Loan.
• 1962 – Rwanda giành độc lập từ Bỉ.
• 1962 – Burundi giành độc lập từ Bỉ.
• 1963 – Mã ZIP được sử dụng trong dịch vụ bưu chính Hoa Kỳ.
• 1967 – Cộng đồng châu Âu chính thức được thành lập khi hợp nhất các Cộng đồng Than-Thép, Năng lượng Nguyên tử, và Kinh tế châu Âu.
• 1968 – Chiến tranh Việt Nam: Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu ra sắc lệnh phê chuẩn tiến hành chiến dịch tình báo mang tên Phụng Hoàng.
• 1968 – Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân được 62 quốc gia ký kết tại Washington, D.C., London và Moskva.
• 1972 – Diễu hành Niềm tự hào đồng tính tại Anh diễn ra lần đầu tiên.
• 1976 – Bồ Đào Nha trao quyền tự trị cho Madeira.
• 1978 – Lãnh thổ Bắc Úc được cấp chế độ tự quản.
• 1979 – Sony phát hành máy nghe nhạc cầm tay Walkman, cho phép chọn nhạc để nghe trên đường.
• 1980 – “O Canada” chính thức trở thành quốc ca của Canada.
• 1980 – Trung Quốc thi hành chế độ “mã bưu chính“
• 1990 – Tái thống nhất nước Đức: Cộng hòa Dân chủ Đức chấp thuận Mác Đức là tiền tệ của mình.
• 1991 – Khối Warszawa chính thức giải thể trong một hội nghị diễn ra tại Praha, Tiệp Khắc.
• 1997 – Anh Quốc chuyển giao chủ quyền Hồng Kông cho Trung Quốc, kết thúc 150 năm thống trị của Anh tại lãnh thổ này.
• 2002 – Tòa án Hình sự Quốc tế được thành lập nhằm khởi tố các cá nhân về các tội diệt chủng, chống nhân loại, tội ác chiến tranh, tội xâm lược.
• 2013 – Croatia trở thành thành viên thứ 28 của Liên minh châu Âu.

Sinh

• 1311 – Lưu Bá Ôn, nhà quân sự và chính trị người Trung Quốc, tức 15 tháng 6 năm Tân Hợi (m. 1375)
• 1646 – Gottfried Leibniz, nhà toán học và triết gia người Đức (m. 1716)
• 1750 – Hòa Thân, chính trị gia, thi nhân người Trung Quốc, tức 28 tháng 5 năm Canh Ngọ (m. 1799)
• 1771 – Ferdinando Paer, nhà soạn nhạc người Ý (m. 1839)
• 1788 – Jean-Victor Poncelet, nhà toán học và kỹ sư người Pháp (m. 1867)
• 1804 – George Sand, tác gia và nhf biên kịch người Pháp (m. 1876)
• 1818 – Ignaz Semmelweis, bác sĩ người Áo-Hung (m. 1865)
• 1822 – Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ người Việt Nam (m. 1888)
• 1879 – Léon Jouhaux, lãnh đạo công đoàn người Pháp (m. 1954)
• 1899 – Thomas A. Dorsey, nghệ sĩ piano và nhà soạn nhạc người Mỹ (m. 1993)
• 1902 – William Wyler, đạo diễn, nhà sản xuất phim người Pháp-Mỹ (m. 1981)
• 1906 – Estée Lauder, doanh nhân người Mỹ (m. 2004)
• 1915 – Nguyễn Văn Linh, chính trị gia người Việt Nam (m. 1998)
• 1916 – Olivia de Havilland, diễn viên người Mỹ
• 1926 – Robert Fogel, nhà kinh tế học người Mỹ (m. 2013)
• 1931 – Leslie Caron, diễn viên và vũ công người Pháp
• 1941 – Alfred G. Gilman, nhà dược lý học và hóa sinh học người Mỹ
• 1941 – Myron Scholes, nhà kinh tế học người Canada-Mỹ
• 1942 – Izzat Ibrahim al-Douri, nguyên soái và chính trị gia người Iraq (m. 2015)
• 1955 – Lý Khắc Cường, nhà kinh tế học và chính trị người Trung Quốc
• 1961 – Carl Lewis, vận động viên người Mỹ
• 1961 – Diana, Vương phi xứ Wales (m. 1997)
• 1965 – Harald Zwart, đạo diễn và nhà sản xuất người Thụy Điển
• 1967 – Pamela Anderson, người mẫu, diễn viên người Canada-Mỹ
• 1975 – Sufjan Stevens, ca sĩ, nghệ sĩ guitar người Mỹ (Danielson and Marzuki)
• 1976 – Patrick Kluivert, cầu thủ và huấn luyện viên bóng đá người Hà Lan
• 1976 – Ruud van Nistelrooy, cầu thủ bóng đá người Hà Lan
• 1977 – Liv Tyler, diễn viên và người mẫu Mỹ
• 1983 – Leeteuk, ca sĩ người Hàn Quốc (Super Junior)
• 1983 – Marit Larsen, ca sĩ và người chơi keyboard (M2M)
• 1985 – Léa Seydoux, diễn viên người Pháp
• 1987 – An Jae-hyeon, diễn viên và người mẫu Hàn Quốc
• 1999 – Lâm Diệu Khả, ca sĩ người Trung Quốc

Mất

• 1277 – Baybars I, sultan của Ai Cập (s. 1223)
• 1784 – Wilhelm Friedemann Bach, nhà soạn nhạc người Đức (s. 1710)
• 1839 – Mahmud II, sultan của [[đế quốc Ottoman]] (s. 1785)
• 1868 – Lâm Quang Ky, thủ lĩnh khởi nghĩa người Việt Nam (s. 1839)
• 1896 – Harriet Beecher Stowe, tác gia và nhà hoạt động người Mỹ (s. 1811)
• 1912 – Harriet Quimby, American aviatrix and screenwriter (s. 1875)
• 1925 – Erik Satie, nghệ sĩ piano và nhà soạn nhạc người Pháp (s. 1866)
• 1950 – Émile Jacques-Dalcroze, nhà soạn nhạc và nhà giáo dục người Thụy Sĩ (s. 1865)
• 1967 – Gerhard Ritter, sử gia người Đức (s. 1888)
• 1971 – William Lawrence Bragg, nhà vật lý học người Úc-Anh (s. 1890)
• 1974 – Juan Perón, tướng quân và chính trị người Argentina (s. 1895)
• 1976 – Trương Văn Thiên, chính trị gia người Trung Quốc (s. 1900)
• 1983 – Buckminster Fuller, kiến trúc sư người Mỹ (s. 1895)
• 1991 – Michael Landon, diễn viên, đạo diễn người Mỹ (s. 1936)
• 2001 – Nikolay Gennadiyevich Basov, nhà vật lý học và nhà giáo dục người Nga (s. 1922)
• 2004 – Marlon Brando, diễn viên người Mỹ (s. 1924)
• 2005 – Luther Vandross, ca sĩ người Mỹ (Change (band)) (s. 1951)
• 2006 – Hashimoto Ryūtarō, chính trị gia người Nhật Bản (s. 1937)

Những ngày lễ và kỷ niệm

• Quốc khánh Canada

Tháng 1 | Tháng 2 | Tháng 3 | Tháng 4 | Tháng 5 | Tháng 6 | Tháng 7 | Tháng 8 | Tháng 9 | Tháng 10 | Tháng 11 | Tháng 12

Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và phương tiện truyền tải về 1 tháng 7

Tham khảo

Thể loại:

• Tháng bảy
• Ngày trong năm

Canada

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(đổi hướng từ Ca Na Đa)

Canada
Quốc kỳ Huy hiệu
Khẩu hiệu
A Mari Usque Ad Mare  (Latin) “Từ biển tới biển”
Quốc ca
“O Canada“
Hành chính
Chính phủ	Dân chủ nghị viện, quân chủ lập hiến[1]
Quân chủ	Elizabeth II
Toàn quyền	David Johnston
Thủ tướng	Stephen Harper
Chánh tư pháp	Beverley McLachlin
Lập pháp	Nghị viện
Thượng viện	Tham nghị viện
Hạ viện	Chúng nghị viện
Ngôn ngữ chính thức	Tiếng Anh và tiếng Pháp
Thủ đô	Ottawa 45°24′B, 75°40′T
Thành phố lớn nhất	Toronto
Địa lý
Diện tích	9.984.670 km² 3.854.085 mi² ([[Danh sách quốc gia theo diện tích|hạng thứ 2]])
Diện tích nước	8,92 (891.163 km2/344.080 mi2) %
Múi giờ	UTC−3,5 tới −8; mùa hè: UTC−2,5 tới −7
Lịch sử
Thành lập
1 tháng 7 năm 1867	Đạo luật Hiến pháp
11 tháng 12 năm 1931	Quy chế Westminster
17 tháng 4 năm 1982	Đạo luật Canada
Dân cư
Tên dân tộc	Người Canada
Dân số ước lượng (2014)	35.344.962[2] người (hạng thứ 37)
Dân số (2011)	33.476.688[3] người
Mật độ	(hạng thứ 228)8,3 người/mi²
Kinh tế
GDP (PPP) (2013)	Tổng số: 1.518 tỷ USD[4] (hạng thứ 13) Bình quân đầu người: 43.146 USD[4] (hạng thứ 9)
GDP (danh nghĩa) (2013)	Tổng số: 1.825 tỷ USD[4] (hạng thứ 10) Bình quân đầu người: 51.871 USD[4] (hạng thứ 10)
HDI (2011)	0,908[5] rất cao (hạng thứ 6)
Hệ số Gini (2005)	32,1[6] (trung bình)
Đơn vị tiền tệ	Đô la Canada ($) (CAD)
Thông tin khác
Tên miền Internet	.ca
Mã điện thoại	+1
Cách ghi ngày tháng	nn-tt-nnnn, tt-nn-nnnn, và nnnn-tt-nn (CE)
Lái xe bên	Phải

Canada (phiên âm tiếng Việt: Ca-na-đa; âm Hán-Việt: Gia Nã Đại, phát âm tiếng Anh: /ˈkænədə/), là quốc gia có diện tích lớn thứ hai trên thế giới, và nằm ở cực bắc của Bắc Mỹ. Lãnh thổ Canada trải dài từ Đại Tây Dương ở phía đông sang Thái Bình Dương ở phía tây, và giáp Bắc Băng Dương ở phía bắc. Về phía nam, Canada giáp với Hoa Kỳ liền kề; về phía tây bắc, Canada giáp với tiểu bang Alaska của Hoa Kỳ. Ở phía đông bắc của Canada là đảo Greenland thuộc Vương quốc Đan Mạch. Ở ngoài khơi phía nam đảo Newfoundland của Canada có quần đảo Saint-Pierre và Miquelon thuộc Pháp. Biên giới chung của Canada với Hoa Kỳ về phía nam và phía tây bắc là đường biên giới dài nhất thế giới.

Nhiều dân tộc Thổ dân cư trú tại lãnh thổ nay là Canada trong hàng thiên niên kỷ. Bắt đầu từ cuối thế kỷ 15, người Anh và người Pháp thành lập các thuộc địa trên vùng duyên hải Đại Tây Dương của khu vực. Sau các xung đột khác nhau, Anh Quốc giành được rồi để mất nhiều lãnh thổ tại Bắc Mỹ, và đến cuối thế kỷ 18 thì còn lại lãnh thổ chủ yếu thuộc Canada ngày nay. Căn cứ theo Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh vào ngày 1 tháng 7 năm 1867, ba thuộc địa hợp thành thuộc địa liên bang tự trị Canada. Sau đó thuộc địa tự trị dần sáp nhập thêm các tỉnh và lãnh thổ. Năm 1931, theo Quy chế Westminster 1931, Anh Quốc trao cho Canada tình trạng độc lập hoàn toàn trên hầu hết các vấn đề. Các quan hệ cuối cùng giữa hai bên bị đoạn tuyệt vào năm 1982 theo Đạo luật Canada 1982.

Canada là một nền dân chủ đại nghị liên bang và một quốc gia quân chủ lập hiến, Nữ hoàng Elizabeth II là nguyên thủ quốc gia. Canada là một thành viên của Thịnh vượng chung các quốc gia. Canada là quốc gia song ngữ chính thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) tại cấp liên bang. Do tiếp nhận người nhập cư quy mô lớn từ nhiều quốc gia, Canada là một trong các quốc gia đa dạng sắc tộc và đa nguyên văn hóa nhất trên thế giới, với dân số xấp xỉ 35 triệu người vào tháng 12 năm 2012. Canada có nền kinh tế tiến bộ và đứng vào nhóm hàng đầu thế giới, kinh tế Canada dựa chủ yếu vào nguồn tài nguyên tự nhiên phong phú và hệ thống thương mại phát triển cao. Canada có quan hệ lâu dài và phức tạp với Hoa Kỳ, mối quan hệ này có tác động đáng kể đến kinh tế và văn hóa của quốc gia.

Canada là một quốc gia phát triển và nằm trong số các quốc gia giàu có nhất trên thế giới, với thu nhập bình quân đầu người cao thứ tám toàn cầu, và chỉ số phát triển con người cao thứ 11. Canada được xếp vào hàng cao nhất trong các so sánh quốc tế về giáo dục, độ minh bạch của chính phủ, tự do dân sự, chất lượng sinh hoạt, và tự do kinh tế. Canada tham gia vào nhiều tổ chức quốc tế và liên chính phủ về kinh tế: G8, G20, Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ, Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương. Canada là một thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Mục lục

• 1 Từ nguyên
• 2 Lịch sử
  • 2.1 Các dân tộc Thổ dân
  • 2.2 Người châu Âu thuộc địa hóa
  • 2.3 Liên bang và khuếch trương
  • 2.4 Đầu thế kỷ 20
  • 2.5 Thời hiện đại
• 3 Địa lý
• 4 Kinh tế
  • 4.1 Khoa học và công nghệ
• 5 Chính phủ và chính trị
  • 5.1 Pháp luật
  • 5.2 Quan hệ đối ngoại và quân sự
  • 5.3 Các tỉnh và lãnh thổ
• 6 Nhân khẩu
  • 6.1 Giáo dục
  • 6.2 Ngôn ngữ
• 7 Văn hóa
• 8 Ghi chú
• 9 Đọc thêm
• 10 Liên kết ngoài

Từ nguyên

Tên gọi Canada bắt nguồn từ kanata trong ngôn ngữ của người Iroquois Saint Lawrence, nghĩa là “làng” hay “khu định cư”.^[7] Năm 1535, các cư dân bản địa của khu vực nay là thành phố Québec sử dụng từ này để chỉ đường cho nhà thám hiểm người Pháp Jacques Cartier đến làng Stadacona.^[8] Cartier sau đó sử dụng từ Canada để nói đến không chỉ riêng ngôi làng, mà là toàn bộ khu vực lệ thuộc vào Donnacona (tù trưởng tại Stadacona); đến khoảng năm 1545, các sách và bản đồ tại châu Âu bắt đầu gọi khu vực này là Canada.^[8]

Trong thế kỷ 17 và đầu thế kỷ 18, “Canada” nói đến phần lãnh thổ nằm dọc theo sông Saint-Laurent thuộc Tân Pháp. Nhằm trừng phạt việc Mười ba thuộc địa kháng cự, Anh Quốc mở rộng trên quy mô rất lớn lãnh thổ Canada theo Đạo luật Quebec 1774, bao gồm cả lãnh thổ chưa được định cư tại khu vực Ngũ Đại hồ kéo xuống sông Ohio. Một phần lãnh thổ đơn phương thêm vào này được chuyển giao cho Hoa Kỳ vào năm 1783, song Canada thuộc Anh vẫn giữ lại toàn bộ vùng đất phía bắc của Ngũ Đại Hồ (tạo thành phần lớn Ontario hiện nay). Năm 1791, người Anh định danh khu vực này là Thượng Canada và khu vực có truyền thống nói tiếng Pháp là Hạ Canada, chúng tái thống nhất thành tỉnh Canada vào năm 1841.^[9]

Đến khi liên bang hóa vào năm 1867, Canada được chọn làm tên gọi pháp lý của quốc gia mới, và từ Dominion (lãnh thổ tự trị) được ban để làm danh hiệu của quốc gia.^[10] Tuy nhiên, khi Canada khẳng định quyền tự chủ của mình khỏi Anh Quốc, chính phủ liên bang ngày càng chỉ sử dụng Canada trong các tài liệu nhà nước và hiệp định, sự thay đổi này được phản ánh thông qua việc đổi tên ngày lễ quốc gia từ Ngày Lãnh thổ tự trị sang Ngày Canada vào năm 1982.^[11]

Lịch sử

Bài chi tiết: Lịch sử Canada

Các dân tộc Thổ dân

Các nghiên cứu khảo cổ học và phân tích di truyền học cho biết có một sự hiện diện của loài người tại bắc bộ khu vực Yukon từ 24.500 TCN, và tại nam bộ Ontario từ 7500 TCN.^[12][13][14] Những người này đến khu vực nay là Canada thông qua Beringia theo đường cầu lục địa Bering.^[15] Các di chỉ khảo cổ học người Da đỏ cổ đại (Paleo-Indian) tại bình nguyên Old Crow và các động Bluefish là hai trong số các di chỉ cổ nhất về sự cư trú của loài người tại Canada.^[16] Các đặc trưng của các xã hội Thổ dân Canada gồm có các khu định cư thường xuyên, nông nghiệp, kết cấu phân tầng xã hội phức tạp, và các mạng lưới mậu dịch.^[17][18] Một số trong các nền văn hóa này đã bị sụp đổ vào lúc những nhà thám hiểm người châu Âu đến vào cuối thế kỷ 15 và đầu thế kỷ 16, và chỉ khám phá ra nhờ các điều tra nghiên cứu khảo cổ học.^[19]

Vào thời điểm người châu Âu thiết lập các khu định cư đầu tiên, dân số thổ dân Canada được ước tính là từ 200.000^[20] đến hai triệu,^[21] còn Uỷ ban Hoàng gia Canada về Sức khỏe Thổ dân chấp nhận con số 500.000.^[22] Do hậu quả từ quá trình thực dân hóa của người châu Âu, các dân tộc Thổ dân Canada phải chịu tổn thất do các dịch bệnh truyền nhiễm mới được đưa đến bùng phát lặp lại nhiều lần, như dịch cúm, dịch sởi, dịch đầu mùa (do Thổ dân không có miễn dịch tự nhiên), kết quả là dân số của họ giảm từ 40-80% trong các thế kỷ sau khi người châu Âu đến.^[20] Các dân tộc Thổ dân tại Canada ngày nay gồm có Các dân tộc Trước tiên (First Nations),^[23] Inuit,^[24] và Métis.^[25] Người Métis là một dân tộc hỗn huyết, họ hình thành từ thế kỷ 17 khi những người Dân tộc Trước tiên và người Inuit kết hôn với dân định cư người châu Âu.^[26] Nhìn chung, người Inuit có ảnh hưởng tương hỗ hạn chế hơn với người châu Âu định cư trong thời kỳ thuộc địa hóa.^[27]

Người châu Âu thuộc địa hóa

Nỗ lực đầu tiên được biết đến nhằm thuộc địa hóa lãnh thổ nay là Canada của người châu Âu bắt đầu khi người Norse định cư trong một thời gian ngắn tại L’Anse aux Meadows thuộc Newfoundland vào khoảng năm 1000 CN.^[28] Không có thêm hành động thám hiểm của người châu Âu cho đến năm 1497, khi đó thủy thủ người Ý John Cabot khám phá ra vùng duyên hải Đại Tây Dương của Canada cho Vương quốc Anh.^[29] Các thủy thủ người Basque và người Bồ Đào Nha thiết lập các tiền đồn săn bắt cá voi và cá dọc theo vùng duyên hải Đại Tây Dương của Canada vào đầu thế kỷ 16.^[30] Năm 1534, nhà thám hiểm người Pháp Jacques Cartier khám phá ra sông St. Lawrence, vào ngày 24 tháng 7 ông cắm một thánh giá cao 10 mét (33 ft) mang dòng chữ “Pháp quốc quốc vương vạn tuế”, và đoạt quyền chiếm hữu lãnh thổ nhân danh Quốc vương François I.^[31]

Các “cô nương của Quốc vương” đến Québec vào năm 1667, họ nhập cư đến Tân Pháp theo một chương trình của Quốc vương Pháp Louis XIV

Năm 1583, nhà thám hiểm người Anh Humphrey Gilbert tuyên bố chủ quyền đối với St. John’s, Newfoundland, nơi này trở thành thuộc địa đầu tiên của Anh tại Bắc Mỹ theo đặc quyền vương thất của Nữ vương Elizabeth I.^[32] Nhà thám hiểm người Pháp Samuel de Champlain đến vào năm 1603, và thiết lập các khu định cư thường xuyên đầu tiên của người châu Âu tại Port Royal vào năm 1605 và thành phố Québec vào năm 1608.^[33] Trong số những người Pháp thực dân tại Tân Pháp, người Canada định cư rộng rãi tại thung lũng sông St. Lawrence và người Acadia định cư tại các tỉnh Hàng hải (Maritimes) ngày nay, trong khi các thương nhân da lông thú và các nhà truyền giáo Cơ Đốc thăm dò Ngũ Đại Hồ, vịnh Hudson, và lưu vực sông Mississippi đến Louisiana. Các cuộc chiến tranh Hải ly bùng nổ vào giữa thế kỷ 17 do tranh chấp quyền kiểm soát đối với mậu dịch da lông thú tại Bắc Mỹ.^[34]

Người Anh thiết lập thêm các thuộc địa tại Cupids và Ferryland trên đảo Newfoundland, bắt đầu vào năm 1610.^[35] Mười ba thuộc địa ở phía nam được thành lập ngay sau đó.^[30] Một loạt bốn cuộc chiến bùng nổ tại Bắc Mỹ thuộc địa hóa từ năm 1689 đến năm 1763; các cuộc chiến sau của giai đoạn này tạo thành Mặt trận Bắc Mỹ trong Chiến tranh Bảy năm.^[36] Nova Scotia đại lục nằm dưới quyền cai trị của người Anh theo Hiệp định Utrecht 1713; Hiệp định Paris (1763) nhượng lại Canada và hầu hết Tân Pháp cho Đế quốc Anh sau Chiến tranh Bảy năm.^[37]

Tuyên ngôn Vương thất 1763 tạo nên tỉnh Quebec từ Tân Pháp, và sáp nhập đảo Cape Breton vào Nova Scotia.^[11] Đảo St. John’s (nay là đảo Prince Edward) trở thành một thuộc địa riêng biệt vào năm 1769.^[38] Nhằm ngăn ngừa xung đột tại Québec, Anh Quốc thông qua đạo luật Québec vào năm 1774, mở rộng lãnh thổ của Québec đến Ngũ Đại Hồ và thung lũng sông Ohio. Anh Quốc cũng tái lập ngôn ngữ Pháp, đức tin Công giáo La Mã, và dân luật Pháp tại đây. Điều này khiến cho nhiều cư dân Mười ba Thuộc địa thức giận, kích động tình cảm chống Anh trong những năm trước khi bùng nổ Cách mạng Mỹ.^[11]

Theo Hiệp định Paris 1783, Anh Quốc công nhận tình trạng độc lập của Hoa Kỳ và nhượng lại các lãnh thổ ở phía nam của Ngũ Đại Hồ cho Hoa Kỳ.^[39] New Brunswick tách khỏi Nova Scotia trong một chiến dịch tái tổ chức các khu định cư trung thành tại The Maritime. Nhằm hòa giải những người nói tiếng Anh trung thành tại Quebec, Đạo luật Hiến pháp 1791 chia tỉnh này thành Hạ Canada (sau là Québec) Pháp ngữ và Thượng Canada (sau là Ontario) Anh ngữ, trao cho mỗi nơi quyền có riêng hội đồng lập pháp được bầu cử.^[40]

Hai thuộc địa là chiến trường chính trong Chiến tranh năm 1812 giữa Hoa Kỳ và Anh Quốc. Sau chiến tranh là hiện tượng nhập cư quy mô lớn từ đảo Anh và đảo Ireland bắt đầu vào năm 1815.^[21] Từ năm 1825 đến năm 1846, 626.628 người nhập cư châu Âu được ghi chép là đã đặt chân lên các cảng tại Canada.^[41] Họ gồm có những người Ireland chạy trốn Nạn đói lớn Ireland cũng như ngững người Scot nói tiếng Gael phải dời đi theo Thanh trừ Cao địa (Highland Clearances).^[42] Khoảng từ một phần tư đến một phần ba tổng số người châu Âu nhập cư đến Canada trước năm 1891 đã thiệt mạng do các bệnh truyền nhiễm.^[20]

Nguyện vọng của người Canada về việc có chính phủ chịu trách nhiệm dẫn đến các cuộc Nổi dậy năm 1837 song kết quả là nhanh chóng thất bại. Báo cáo Durham sau đó đề xuất về chính phủ chịu trách nhiệm và đồng hóa người Canada gốc Pháp vào văn hóa Anh.^[11] Đạo luật Liên minh 1840 hợp nhất Thượng và Hạ Canada thành tỉnh Canada thống nhất. Chính phủ chịu trách nhiệm được thành lập cho toàn bộ các tỉnh Bắc Mỹ thuộc Anh từ năm 1849.^[43] Anh Quốc và Hoa Kỳ ký kết Hiệp định Oregon vào năm 1846, qua đó kết thúc tranh chấp biên giới Oregon, kéo dài biên giới về phía tây dọc theo vĩ độ 49° Bắc. Hiệp định này mở đường cho việc hình thành các thuộc địa đảo Vancouver (1849) và British Columbia (1858).^[44]

Liên bang và khuếch trương

Phát triển và thay đổi các tỉnh và lãnh thổ của Canada kể từ khi lập liên minh vào năm 1867

Sau một vài hội nghị hiến pháp, Đạo luật Hiến pháp 1867 chính thức tuyên bố thành lập Liên minh Canada vào ngày 1 tháng 7 năm 1867, ban đầu gồm có bốn tỉnh – Ontario, Québec, Nova Scotia, và New Brunswick.^[45][46] Canada đảm nhận quyền kiểm soát Đất Rupert và Lãnh thổ Tây-Bắc để hình thành nên các Lãnh thổ Tây Bắc, tại lãnh thổ này sự bất bình của người Métis bùng phát thành Nổi dậy Red River và hình thành tỉnh Manitoba vào tháng 7 năm 1870.^[47] British Columbia và Đảo Vancouver (được hợp nhất vào năm 1866) gia nhập Liên minh vào năm 1871, còn đảo Prince Edward gia nhập vào năm 1873.^[48]

Thủ tướng John A. Macdonald và chính phủ Bảo thủ của ông lập ra một chính sách quốc gia về thuế quan nhằm bảo hộ các ngành công nghiệp chế tạo còn non trẻ của Canada.^[46] Để khai thông phía Tây, chính phủ tài trợ việc xây dựng ba tuyến đường sắt xuyên lục địa, mở cửa các thảo nguyên cho hoạt động định cư theo Đạo luật Thổ địa Lãnh thổ tự trị, và thiết lập Kị cảnh Tây-Bắc để khẳng định quyền lực trên lãnh thổ này.^[49][50] Năm 1898, trong Cơn sốt vàng Klondike tại các Lãnh thổ Tây Bắc, chính phủ Canada lập ra Lãnh thổ Yukon. Dưới thời Chính phủ Tự do của Thủ tướng Wilfrid Laurier, những người nhập cư đến từ lục địa châu Âu đến định cư trên các thảo nguyên, rồi Alberta và Saskatchewan trở thành các tỉnh vào năm 1905.^[48]

Đầu thế kỷ 20

Các binh sĩ Canada và một tăng Mark II trong Trận cao điểm Vimy tại Pháp vào năm 1917

Anh Quốc vẫn duy trì quyền kiểm soát trên lĩnh vực đối ngoại của Canada theo Đạo luật Liên minh, do vậy việc cường quốc này tuyên chiến vào năm 1914 tự động đưa Canada vào Chiến tranh thế giới thứ nhất. Các quân nhân tình nguyện được đưa đến Mặt trận phía Tây và sau đó trở thành một phần của Quân đoàn Canada. Quân đoàn đóng một vai trò quan trọng trong trận cao điểm Vimy và các hoạt động giao chiến khác trong cuộc chiến.^[51] Trong số xấp xỉ 625.000 người Canada phục vụ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, có khoảng 60.000 bị giết và 173.000 bị thương.^[52] Khủng hoảng Tòng quân năm 1917 nổ ra khi Thủ tướng Bảo thủ Robert Borden cho tiến hành nghĩa vụ quân sự cưỡng bách bất chấp sự phản đối dữ dội của người Québec Pháp ngữ. Cuộc khủng hoảng này, cùng với các tranh chấp về các trường tiếng Pháp bên ngoài Quebec, tạo ra hố ngăn cách sâu sắc với người Canada Pháp ngữ và chia rẽ tạm thời Đảng Tự do. Chính phủ Liên minh của Robert Borden bao gồm cả nhiều người Tự do Anh ngữ, đã giành được chiến thắng lớn trong cuộc bầu cử năm 1917. Năm 1919, Canada gia nhập Hội Quốc Liên với tư cách độc lập với Anh,^[51] Quy chế Westminster 1931 xác nhận tình trạng độc lập của Canada.^[1]

Trong Đại khủng hoảng tại Canada vào đầu thập kỷ 1930, kinh tế bị suy thoái, khiến toàn quốc gặp cảnh gian khổ.^[53] Ba ngày sau khi Anh Quốc tuyên chiến với Đức Quốc xã trong Chiến tranh thế giới thứ hai, chính phủ Tự do của Thủ tướng William Lyon Mackenzie King tuyên chiến với Đức một cách độc lập. Các đơn vị lục quân Canada đầu tiên đến Anh Quốc vào tháng 12 năm 1939.^[51] Quân Canada đóng vai trò quan trọng trong nhiều trận chiến then chốt của đại chiến, gồm có Trận Dieppe năm 1942, Đồng Minh xâm chiếm Ý, đổ bộ Normandie, trận Normandie, và trận Scheldt vào năm 1944.^[51] Canada cung cấp nơi tị nạn cho quân chủ Hà Lan khi quốc gia này bị Đức chiếm đóng, và được người Hà Lan tín nhiệm vì có đóng góp lớn vào việc giải phóng quốc gia này khỏi Đức Quốc xã.^[54] Kinh tế Canada bùng nổ trong chiến tranh khi mà các ngành công nghiệp của quốc gia sản xuất các trang thiết bị quân sự cho Canada, Anh Quốc, Trung Quốc và Liên Xô.^[51] Mặc dù có một cuộc khủng hoảng tòng quân khác tại Québec vào năm 1944, song Canada kết thúc chiến tranh với một quân đội lớn và kinh tế mạnh.^[55]

Thời hiện đại

Tại Hội trường Rideau Hall, Toàn quyền Harold Alexander (giữa) nhận dự luật về các điều khoản liên minh giữa Newfoundland và Canada vào ngày 31 tháng 3 năm 1949

Khủng hoảng tài chính trong đại suy thoái khiến cho Quốc gia tự trị Newfoundland từ bỏ chính phủ chịu trách nhiệm vào năm 1934 và trở thành một thuộc địa vương thất do một Thống đốc Anh cai trị. Sau hai cuộc trưng cầu dân ý gay cấn vào năm năm 1948, người dân Newfoundland bỏ phiếu chấp thuận gia nhập Canada vào năm 1949 với địa vị một tỉnh.^[56]

Tăng trưởng kinh tế thời hậu chiến của Canada là sự kết hợp các chính sách của các chính phủ Tự do kế tiếp nhau, dẫn đến hình thành một bản sắc Canada mới, biểu thị thông qua việc chấp thuận quốc kỳ lá phong hiện nay vào năm 1965,^[57] thi hành song ngữ chính thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) vào năm 1969,^[58] và lập thể chế đa nguyên văn hóa chính thức vào năm 1971.^[59] Các chương trình dân chủ xã hội cũng được tiến hành, chẳng hạn như Medicare (bảo hiểm y tế), Kế hoạch Trợ cấp Canada, và Cho vay sinh viên Canada, song chính phủ các tỉnh, đặc biệt là tại Quebec và Alberta, phản đối nhiều chương trình trong số đó vì nó xâm phạm đến phạm vi quyền hạn của họ.^[60]

Một loạt các hội nghị hiến pháp khác dẫn đến kết quả là hiến pháp Canada đoạn tuyệt với Anh Quốc vào năm 1982, đồng thời với việc tạo thành Hiến chương Canada về Quyền lợi và tự do.^[61] Năm 1999, Nunavut trở thành lãnh thổ thứ ba của Canada sau một loạt đàm phán với chính phủ liên bang.^[62]

Đồng thời, Quebec trải qua các biến đổi xã hội và kinh tế sâu sắc do Cách mạng Yên tĩnh trong thập niên 1960, sản sinh ra một phong trào dân tộc chủ nghĩa hiện đại. Mặt trận giải phóng Québec (FLQ) cấp tiến kích động Khủng thoảng Tháng Mười với một loạt vụ đánh bom và bắt cóc vào năm 1970,^[63] Đảng Người Québec ủng hộ chủ quyền đã đắc cử trong cuộc tuyển cử tại Québec năm 1976, họ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý thất bại về chủ quyền-liên kết vào năm 1980. Các nỗ lực nhằm hòa giải với chủ nghĩa dân tộc Québec bằng hiến pháp thông qua Hòa ước Hồ Meech đã thất bại vào năm 1990.^[64] Điều này dẫn đến việc hình thành khối Người Québec tại Québec và cổ vũ Đảng Cải cách Canada tại Tây bộ Canada.^[65][66] Một cuộc trưng cầu dân ý thứ nhì được tiến hành vào năm 1995, kết quả là chủ quyền bị từ chối với đa số mỏng manh. Năm 1997, Tối cao pháp viện phán quyết rằng ly khai đơn phương của một tỉnh là điều vi hiến, và Nghị viện Canada thông qua Đạo luật Rõ ràng (Clarity Act), phác thảo các điều khoản về một xuất phát điểm đàm phán từ Liên minh.^[64]

Ngoài vấn đề chủ quyền của Québec, một số cuộc khủng hoảng làm náo động xã hội Canada vào cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1960. Chúng gồm có Chuyến bay 182 của Air India phát nổ vào năm 1985, vụ mưu sát hàng loạt lớn nhất trong lịch sử Canada;^[67] Thảm sát trường Bách khoa École vào năm 1989, một vụ xả súng đại học với mục tiêu là các nữ sinh;^[68] và Khủng hoảng Oka năm 1990,^[69] là diễn biến đầu tiên trong một loạt các xung đột bạo lực giữa chính phủ và các nhóm Thổ dân.^[70] Canada tham gia trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 1990 với vị thế là một phần trong lực lượng liên minh do Hoa Kỳ lãnh đạo, và hoạt động trong một số sứ mệnh gin giữ hòa bình trong thập kỷ 1990, bao gồm sứ mệnh UNPROFOR tại Nam Tư cũ.^[71][72] Canada cử quân đến Afghanistan vào năm 2001, song từ chối tham gia cuộc xâm chiếm Iraq do Hoa Kỳ dẫn đầu vào năm 2003.^[73] Năm 2009, kinh tế Canada chịu tổn thất trong Đại suy thoái toàn cầu, song đã phục hồi một cách khiêm tốn.^[74] Năm 2011, các lực lượng của Canada tham gia vào cuộc can thiệp do NATO dẫn đầu trong Nội chiến Libya.^[75]

Địa lý

Canada chiếm phần lớn phía bắc của Bắc Mỹ, có biên giới trên bộ với Hoa Kỳ liền kề ở phía nam và bang Alaska của Hoa Kỳ ở phía tây bắc. Canada trải dài từ Đại Tây Dương ở phía đông đến Thái Bình Dương ở phía tây, phía bắc là Bắc Băng Dương.^[76] Greenland thuộc Vương quốc Đan Mạch nằm ở phía đông bắc, còn Saint Pierre và Miquelon thuộc Pháp thì nằm ở phía nam đảo Newfoundland của Canada. Theo tổng diện tích, Canada là quốc gia lớn thứ hai trên thế giới, sau Nga. Theo diện tích đất, Canada xếp thứ tư.^[76] Quốc gia nằm giữa các vĩ độ 41°B và 84°B, và giữa các kinh độ 52° T và 141°T.

Ảnh vệ tinh ghép của Canada. Các khu rừng phương Bắc chiếm ưu thế trên khiên Canada nhiều đá, trong khi băng và đài nguyên chiếm ưu thế tại vùng Bắc Cực.

Kể từ năm 1925, Canada tuyên bố chủ quyền với phần thuộc vùng Bắc Cực nằm giữa 60°T và 141°T,^[77] song yêu sách này không được công nhận phổ biến. Canada là nơi có khu định cư viễn bắc nhất của thế giới, đó là trạm Alert của Quân đội Canada, nằm ở mũi phía bắc của đảo Ellesmere – vĩ độ 82,5°B – cách Bắc Cực 817 kilômét (508 mi).^[78] Phần lớn vùng Bắc Cực thuộc Canada bị băng và tầng đất đóng băng vĩnh cửu bao phủ. Canada có đường bờ biển dài nhất trên thế giới, với tổng chiều dài là 202.080 kilômét (125.570 mi);^[76][79] thêm vào đó, biên giới Canada-Hoa Kỳ là biên giới trên bộ dài nhất thế giới, trải dài 8.891 kilômét (5.525 mi).^[80][81]

Từ khi kỷ băng hà cuối cùng kết thúc, Canada gồm có tám miền rừng riêng biệt, gồm có rừng phương Bắc rộng lớn trên khiên Canada.^[82] Canada có khoảng 31.700 hồ lớn hơn 3 kilômét vuông (300 ha),^[83] nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác, và chứa nhiều nước ngọt của thế giới.^[84] Cũng có một số sông băng nước ngọt trên Dãy núi Rocky của Canada và Dãy núi Coast. Canada là khu vực hoạt động về mặt địa chất, có nhiều động đất và núi lửa hoạt động tiềm năng, đáng chú ý là núi Meager, núi Garibaldi, núi Cayley, và tổ hợp núi lửa núi Edziza.^[85] Vụ Tseax Cone phun trào núi lửa vào năm 1775 nằm trong số các thảm họa tự nhiên tệ nhất tại Canada, sát hại 2.000 người Nisga’a và hủy diệt làng của họ tại thung lũng sông Nass ở bắc bộ British Columbia. Vụ phun trào tạo ra dòng chảy nham thạch dài 22,5 kilômét (14,0 mi), và theo truyền thuyết của người Nisga’a thì nó chặn dòng chảy của sông Nass.^[86] Mật độ dân số của Canada là 3,3 người trên kilômét vuông (8,5 /sq mi), nằm vào hàng thấp nhất trên thế giới. Phần có mật độ dân số đông đúc nhất của quốc gia là hành lang Thành phố Québec – Windsor, nằm tại Nam bộ Québec và Nam bộ Ontario dọc theo Ngũ Đại Hồ và sông St. Lawrence.^[87]

Nhiệt độ tối cao trung bình mùa đông và mùa hè tại Canada khác biệt giữa các khu vực. Mùa đông có thể khắc nghiệt tại nhiều nơi của quốc gia, đặc biệt là trong vùng nội địa và các tỉnh thảo nguyên, là những nơi có khí hậu lục địa với nhiệt độ trung bình ngày là gần −15 °C (5 °F), song có thể xuống dưới −40 °C (−40 °F) với các cơn gió lạnh dữ dội.^[88] Tại các vùng không nằm ven biển, tuyết có thể bao phủ mặt đất gần sáu tháng mỗi năm, trong khi các phần ở phía bắc có thể dai dẳng quanh năm. British Columbia Duyên hải có một khí hậu ôn hòa, với một mùa đông ôn hòa và mưa nhiều. Ở các vùng bờ biển phía đông và phía tây, nhiệt độ tối cao trung bình thường là dưới hai mươi mấy độ C, trong khi tại lãnh thổ giữa các vùng bờ biển thì nhiệt độ tối cao vào mùa hạ biến động từ 25 đến 30 °C (77 đến 86 °F), nhiệt độ tại một số nơi ở nội địa thỉnh thoảng vượt quá 40 °C (104 °F).^[89]

Kinh tế

Bài chi tiết: Kinh tế Canada

Toronto, trung tâm tài chính của Canada.

Ngân hàng Canada là ngân hàng trung ương của quốc gia. Ngoài ra, Bộ trưởng Tài chính và Bộ trưởng Công nghiệp sử dụng hệ thống cục Thống kê Canada để lập kế hoạch tài chính. Sở giao dịch chứng khoán Toronto là sở giao dịch chứng khoán lớn thứ bảy trên thế giới với 1.577 công ty niêm yết vào năm 2012. Canada là nền kinh tế lớn thứ 11 trên thế giới, với GDP danh nghĩa năm 2012 là khoảng 1,82 nghìn tỷ đô la Mỹ.^[4] Đây là một thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) và G8, và là một trong mười quốc gia mậu dịch đứng đầu thế giới, với một nền kinh tế toàn cầu hóa cao độ.^[90][91] Canada có một nền kinh tế hỗn hợp, xếp hạng trên Hoa Kỳ và hầu hết các quốc gia Tây Âu về chỉ số tự do kinh tế của Heritage Foundation (Tổ chức Di sản),^[92] và trải qua bất bình đẳng thu nhập ở mức tương đối thấp.^[93] Năm 2008, lượng hàng hóa nhập khẩu của Canada có giá trị trên 442,9 tỷ CAD, trong đó 280,8 tỷ CAD bắt nguồn từ Hoa Kỳ, 11,7 tỷ CAD bắt nguồn từ Nhật Bản, và 11,3 tỷ CAD bắt nguồn từ Anh Quốc.^[94] Tổng thâm hụt thương mại của Canada vào năm 2009 là 4,8 tỷ CAD, trong khi vào năm 2008 quốc gia này thặng dư 46,9 tỷ CAD.^[95]

Kể từ đầu thế kỷ 20, sự phát triển của các ngành chế tạo, khai mỏ, và các lĩnh vực dịch vụ đã chuyển đổi Canada từ một nền kinh tế nông thôn mức độ lớn sang nền kinh tế đô thị hóa, công nghiệp. Giống như nhiều quốc gia phát triển khác, ngành công nghiệp dịch vụ chi phối kinh tế Canada, cung cấp việc làm cho khoảng ba phần tư lực lượng lao động toàn quốc.^[96] Tuy nhiên, Canada có sự khác biệt về tầm quan trọng của khu vực sơ khai, mà trong đó các ngành đốn gỗ và dầu mỏ là hai trong số các thành phần nổi bật nhất.^[97]

Canada là một trong vài quốc gia phát triển xuất khẩu ròng năng lượng.^[98] Canada Đại Tây Dương có các mỏ khí đốt ngoài khơi rộng lớn, và Alberta cũng có các tài nguyên dầu khí lớn. Các mỏ cát dầu Athabasca và các tài sản khác khiến Canada sở hữu 13% trữ lượng dầu toàn cầu, và lớn thứ ba trên thế giới, sau Venezuela và Ả Rập Saudi.^[99] Canada cũng là một trong các quốc gia lớn nhất về cung cấp nông sản trên thế giới; Các thảo nguyên Canada là một trong những nơi sản xuất có tầm quan trọng toàn cầu nhất về lúa mì, cải dầu, và các loại hạt khác.^[100] Các mặt hàng tài nguyên tự nhiên xuất khẩu chính của nước Canada là thiếc và urani, và quốc gia này cũng là nhà xuất khẩu hàng đầu về nhiều loại khoáng sản khác như vàng, niken, nhôm, thép, quặng sắt, than cốc, và chì.^{[98][101][102]} Tại nhiều thị trấn tại bắc bộ Canada, nơi mà nông nghiệp gặp khó khăn, kinh tế của họ dựa vào các mỏ khoáng sản lân cận hoặc các nguồn gỗ. Canada cũng có một ngành chế tạo tương đối lớn tập trung tại nam bộ Ontario và Québec, các ngành công nghiệp quan trọng đặc biệt gồm có ô tô và hàng không.^[103]

Đại diện chính phủ của Canada, México, và Hoa Kỳ ký vào Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) vào năm 1992.

Sự hội nhập của kinh tế Canada với Hoa Kỳ tăng lên đáng kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Hiệp định Mậu dịch các sản phẩm ô tô (APTA) năm 1965 mở cửa biên giới cho mậu dịch trong ngành sản xuất ô tô. Trong thập niên 1970, các mối quan tâm về sự độc lập năng lượng và sở hữu ngoại quốc trong lĩnh vực chế tạo thúc đẩy chính phủ Tự do của Thủ tướng Pierre Trudeau ban hành Chương trình Năng lượng quốc gia (NEP) và Cơ quan Đánh giá đầu tư nước ngoài (FIRA).^[104] Trong thập niên 1980, Thủ tướng Brian Mulroney thuộc Đảng Cấp tiến Bảo thủ đã bãi bỏ NEP và đổi tên FIRA thành cơ quan “Đầu tư Canada”, nhằm khuyến khích đầu tư nước ngoài.^[105] Hiệp định Thương mại tự do Canada – Hoa Kỳ (FTA) năm 1988 đã loại trừ thuế quan giữa hai quốc gia, trong khi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) mở rộng thành một khu vực bao gồm cả México vào năm 1994.^[100] Vào giữa thập niên 1990, chính phủ Tự do của Jean Chrétien bắt đầu thông báo thặng dư ngân sách hàng năm, và dần trả bớt nợ quốc gia.^[106]

Khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 gây ra đại suy thoái, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp gia tăng đáng kể tại Canada.^[107] Năm 2013, phần lớn kinh tế Canada đã ổn định, song quốc gia vẫn gặp khó khăn do tăng trưởng thấp, tính nhạy cảm với cuộc khủng hoảng Eurozone và tỷ lệ thất nghiệp cao hơn bình thường.^[108]

Khoa học và công nghệ

Tay máy robot Canadarm hoạt động trong Tàu con thoi Discovery trong sứ mệnh STS-116 năm 2006.

Năm 2011, Canada chi khoảng 29,9 tỷ CAD cho nghiên cứu và phát triển nội địa.^[109] Tính đến năm 2012, quốc gia có 14 giải thưởng Nobel trong các lĩnh vực vật lý học, hóa học, y học,^[110] và xếp hạng tư toàn cầu về chất lượng nghiên cứu khoa học trong một nghiên cứu năm 2012 của các nhà khoa học quốc tế.^[111] Năm 2012, Canada có trên 28,4 triệu người sử dụng Internet, tức khoảng 83% tổng dân số.^[112]

Cơ quan Vũ trụ Canada thực hiện một chương trình không gian hoạt động cao độ, chỉ đạo nghiên cứu không gian sâu, hành tinh, và hàng không; và phát triển các tên lửa và vệ tinh. Bằng việc phóng Alouette 1 vào năm 1962, Canada trở thành quốc gia thứ ba phóng một vệ tinh vào không gian sau Liên Xô và Hoa Kỳ.^[113] Năm 1984, Marc Garneau trở thành phi hành gia đầu tiên của Canada. Tính đến năm 2013, có chín người Canada từng bay vào không gian, với 15 sứ mệnh có người lái.^[114]

Canada là một bên tham gia trong trạm vũ trụ quốc tế (ISS), và là một nước tiên phong trong người máy không gian, chế tạo ra các tay máy robot Canadarm, Canadarm2 và Dextre cho ISS và cho tàu con thoi của NASA. Từ thập niên 1960, ngành công nghiệp không gian vũ trụ của Canada đã thiết kế và xây dựng nhiều nhãn hiệu vệ tinh, gồm có Radarsat-1 và 2, ISIS và MOST.^[115] Canada cũng sản xuất thành công và sử dụng rộng rãi tên lửa thám không Black Brant; trên 1.000 tên lửa Black Brants được phóng kể từ khi nó được giới thiệu vào năm 1961.^[116]

Chính phủ và chính trị

Đồi Nghị viện tại thủ đô Ottawa của Canada

Canada có một hệ thống nghị viện trong khuôn khổ chế độ quân chủ lập hiến, chế độ quân chủ của Canada là nền tảng của các nhánh hành pháp, lập pháp, và tư pháp.^{[117][118][119][120]} Quân chủ của Canada là Nữ vương Elizabeth II, bà cũng đóng vai trò là nguyên thủ quốc gia của 15 quốc gia khác và là nguyên thủ của mỗi tỉnh tại Canada. Đại diện cho Nữ vương là Toàn quyền Canada, người này thực hiện hầu hết các chức trách của quân chủ liên bang tại Canada.^[121][122]

Các nhân vật quân chủ và phó quân chủ bị hạn chế trong việc tham gia trực tiếp vào các lĩnh vực cai trị.^{[119][123][124]} Trong thực tiễn, họ sử dụng các quyền hành pháp theo chỉ dẫn của Nội các, đây là một hội đồng gồm các bộ trưởng của Vương quốc chịu trách nhiệm trước Chúng nghị viện, do Thủ tướng Canada lựa chọn và đứng đầu,^[125] thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Trong các tình thế khủng hoảng nhất định, Toàn quyền hay quân chủ có thể thực thi quyền lực của họ mà không phải dựa theo cố vấn của các bộ trưởng.^[123] Nhằm đảm bảo tính ổn định của chính phủ, toàn quyền theo thường lệ sẽ bổ nhiệm thủ tướng là người đang giữ chức lãnh tụ của chính đảng có thể đạt được một đa số tại Chúng nghị viện.^[126] Văn phòng Thủ tướng (PMO) do đó là một trong những cơ quan quyền lực nhất trong chính phủ, đề xuất hầu hết các pháp luật để nghị viện phê chuẩn và lựa chọn chức vụ được Quân chủ bổ nhiệm. Các chức vụ này, ngoài đã được nhắc đến ở trên, còn có toàn quyền, phó tổng đốc, tham nghị sĩ, thẩm phán tòa án liên bang, và người đứng đầu các công ty quốc doanh (Crown corporations), và các cơ quan của chính phủ.^[123] Lãnh tụ của chính đảng có số ghế nhiều thứ hai thường trở thành ‘Lãnh tụ phe đối lập trung thành của Bệ hạ’ và là một phần trong một hệ thống nghị viện đối kháng nhằm duy trì sự kiểm tra đối với chính phủ.^[127]

Mỗi một trong số 308 nghị sĩ tại Chúng nghị viện được bầu theo đa số giản đơn trong một khu vực tuyển cử. Tổng tuyển cử phải do toàn quyền yêu cầu, theo cố vấn của thủ tướng trong vòng bốn năm tính từ cuộc bầu cử trước đó, hoặc nếu chính phủ thất bại trong một cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại nghị viện.^[128] 105 thành viên của Tham nghị viện, với số ghế được phân chia theo một cơ sở vùng miền, họ phục vụ cho đến tuổi 75.^[129] Năm chính đảng có đại biểu được bầu vào nghị viện liên bang trong cuộc bầu cử năm 2011: Đảng Bảo thủ (đảng cầm quyèn), Đảng Tân Dân chủ (đối lập chính thức), Đảng Tự do, Khối Người Québec, và Đảng Xanh.

Cấu trúc liên bang của Canada phân chia các trách nhiệm của chính phủ giữa chính phủ liên bang và 10 tỉnh. Các cơ quan lập pháp cấp tỉnh theo đơn viện chế và hoạt động theo kiểu cách nghị viện tương tự như Chúng nghị viện.^[124] Ba lãnh thổ của Canada cũng có các cơ quan lập pháp, song chúng không có chủ quyền và có ít trách nhiệm hiến pháp hơn so với các tỉnh.^[130] Cơ quan lập pháp của các lãnh thổ cũng có cấu trúc khác biệt so với cơ quan tương đương của các tỉnh.^[131]

Pháp luật

Hiến pháp Canada là pháp luật tối cao của quốc gia, và gồm có các bản văn bằng văn bản và các quy ước bất thành văn. Đạo luật Hiến pháp 1867 (trước năm 1982 gọi là Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh), khẳng định sự cai trị dựa trên tiền lệ nghị viện và phân chia quyền lực giữa các chính phủ liên bang và cấp tỉnh. Quy chế Westminster 1931 trao đầy đủ quyền tự trị và Đạo luật Hiến pháp 1982 kết thúc toàn bộ liên kết lập pháp giữa Canada với Anh Quốc, cũng như thêm một thể thức tu chính hiến pháp và Hiến chương Canada về Quyền lợi và Tự do. Hiến chương đảm bảo các quyền lợi và quyền tự do mà theo thường lệ không thể bị chà đạp bởi bất kỳ chính phủ nào-tuy thế một điều khoản tuy nhiên cho phép nghị liên bang và các cơ quan lập pháp cấp tỉnh được phủ quyết một số điều khoản nhất định của Hiến chương trong một giai đoạn 5 năm.^[132]

Mặc dù không phải là không có xung đột, các ảnh hưởng tương hỗ ban đầu giữa người Canada gốc châu Âu với người Dân tộc Trước tiên và người Inuit tương đối hòa bình.^[133] Đạo luật người Da đỏ (Indian Act), các hiệp định khác nhau và các án lệ pháp được lập ra để điều đình các quan hệ giữa người châu Âu và các dân tộc bản địa.^[134] Đảng chú ý nhất là một loạt 11 hiệp định được gọi là Các hiệp định Được đánh số, chúng được ký giữa các dân tộc Thổ dân tại Canada và Quân chủ tại vị của Canada từ năm 1871 đến năm 1921.^[135] Các hiệp định này là những thỏa thuận với Hội đồng Xu mật viện quân chủ Canada, được quản lý theo luật Thổ dân Canada, và do Bộ trưởng Sự vụ dân nguyên trú và Phát triển phương Bắc giám sát. Vai trò của các hiệp định và các quyền lợi họ được cấp được tác khẳng định qua Điều 35 của Đạo luật Hiến pháp 1982.^[134] Các quyền lợi này có thể bao gồm cung cấp các dịch vụ như y tế, và miễn thuế.^[136]

Tối cao pháp viện Canada tại Ottawa, phía tây của Đồi Nghị viện

Bộ máy tư pháp của Canada đóng một vai trò quan trọng trong giải thích các pháp luật và có quyền phủ định các đạo luật của nghị viện nếu chúng vi hiến. Tối cao pháp viện Canada là tòa án cao nhất và nơi phân xử cuối cùng, từ năm 2000 đứng đầu tòa là Chánh án Beverley McLachlin.^[137] Chín thành viên của Tối cao pháp viện do toàn quyền bổ nhiệm theo cố vấn của thủ tướng và bộ trưởng tư pháp. Tất cả thẩm phán ở cấp cao và cấp phúc thẩm đều được bổ nhiệm sau khi hội ý với các cơ cấu pháp luật phi chính phủ. Nội các liên bang cũng bổ nhiệm các thẩm phán cho các tòa cấp cao có quyền hạn cấp tỉnh và lãnh thổ.^[138]

Thông luật phổ biến tại hầu hết các khu vực, ngoại trừ tại Québec, trong tỉnh này dân luật chiếm ưu thế. Luật hình sự là trách nhiệm của liên bang và thống nhất trên toàn Canada.^[139] Thực thi pháp luật, trong đó có các tòa án hình sự, về chính thức là một trách nhiệm của cấp tỉnh, do lực lượng cảnh sát cấp tỉnh và thành phố thực hiện.^[140] Tuy nhiên, tại hầu hết các khu vực nông thôn và một số khu vực thành thị, trách nhiệm được giao ước cho Kị cảnh vương thất Canada cấp liên bang.^[141]

Quan hệ đối ngoại và quân sự

Thủ tướng Stephen Harper hội đàm với Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama năm 2009

Canada đang sử dụng một lực lượng quân sự chuyên nghiệp, tình nguyện gồm 68.250 nhân viên và khoảng 47.081 quân dự bị.^[142] Quân đội Canada (CF) gồm có Lục quân Canada, Hải quân Hoàng gia Canada, và Không quân Hoàng gia Canada. Năm 2011, tổng chi tiêu quân sự của Canada là khoảng 24,5 tỷ đô la Canada.^[143]

Canada và Hoa Kỳ chia sẻ đường biên giới không được bảo vệ dài nhất thế giới, hợp tác trong các chiến dịch và tập luyện quân sự, và là đối tác thương mại lớn nhất của nhau.^[144] Canada tuy vậy vẫn có một chính sách đối ngoại độc lập, đáng chú ý nhất là việc duy trì quan hệ đầy đủ với Cuba và từ chối chính thức tham gia trong Cuộc xâm chiếm Iraq năm 2013. Canada cũng duy trì các quan hệ mang tính lịch sử với Anh Quốc và Pháp và với các cựu thuộc địa của Anh và Pháp thông qua tư cách viên của minh trong Thịnh vượng chung các quốc gia và Cộng đồng Pháp ngữ.^[145] Canada có quan hệ tích cực với Hà Lan, một phần là do Canada từng góp phần giải phóng Hà Lan trong Chiến tranh thế giới thứ hai.^[54]

Canada gắn bó chặt chẽ với Đế quốc Anh và Thịnh vượng chung, do vậy quốc gia này tham gia nhiều trong các nỗ lực quân sự của Anh Quốc trong Chiến tranh Boer lần thứ hai, Thế chiến thứ nhất và Thế chiến thứ hai. Kể từ đó, Canada chủ trương đa phương hóa, tiến hành các nỗ lực nhằm giải quyết các vấn đề toàn cầu bằng cách cộng tác với các quốc gia khác.^[146][147] Canada là một thành viên sáng lập của Liên Hiệp Quốc vào năm 1945 và của NATO vào năm 1949. Trong Chiến tranh Lạnh, Canada là một nước đóng góp lớn cho lực lượng của Liên Hiệp Quốc trong Chiến tranh Triều Tiên và cùng với Hoa Kỳ thành lập Bộ Tư lệnh phòng thủ hành không vũ trụ Bắc Mỹ NORAD nhằm hợp tác để phòng thủ chống lại các cuộc tấn công trên không tiềm tàng của Liên Xô.^[148]

Binh sĩ Lục quân Canada thuộc Trung đoàn Hoàng gia 22 triển khai trong cuộc diễn tập UNITAS vào tháng 4 năm 2009

Trong Khủng hoảng Kênh đào Suez năm 1956, Thủ tướng tương lai Lester B. Pearson làm giảm căng thẳng bằng đề xuất triển khai Lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hiệp Quốc, do hành động này mà ông nhận được Giải Nobel Hòa bình năm 1957.^[149] Đây là sứ mệnh gìn giữ hòa bình đầu tiên của Liên Hiệp Quốc, do vậy Lester B. Pearson thường được công nhận là người sáng tạo ra khái niệm này. Kể từ đó, Canada tham gia trong 50 sứ mệnh gìn giữ hòa bình, bao gồm mọi nỗ lực gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc cho đến năm 1989,^[51] và từ đó duy trì lực lượng trong các sứ mệnh quốc tế tại Rwanda, Nam Tư cũ, và những nơi khác; Canada thỉnh thoảng phải đối mặt với các tranh luận về sự dính líu của họ đến các quốc gia khác, đáng chú ý là trong Vụ việc Somalia năm 1993.^[150]

Canada gia nhập Tổ chức các quốc gia châu Mỹ (OAS) vào năm 1990 và tổ chức hội nghị Đại hội đồng OAS tại Windsor, Ontario vào tháng 6 năm 2000 và Hội nghị thượng đỉnh thứ ba của OAS tại thành phố Québec vào tháng 4 năm 2001.^[151] Canada mưu cầu mở rộng các quan hệ của mình với các nền kinh tế trong vành đai Thái Bình Dương thông qua tư cách thành viên trong diễn đàn Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC).^[152]

Năm 2001, Canada triển khai quân nhân đến Afghanistan với tư cách là một phần của lực lượng ôn định Mỹ và Lực lượng Hỗ trợ An ninh Quốc tế (ISAF) do NATO lãnh đạo và được Liên Hiệp Quốc cho phép. Trong cuộc chiến này, Canada mất 158 binh sĩ,^[153] với chi phí khoảng 11,3 tỷ đô la Canada.^[154]

Vào tháng 2 năm 2007, Canada, Ý, Anh Quốc, Na Uy, và Nga tuyên bố cam kết chung của họ cho một dự án 1,5 tỷ đô la Mỹ nhằm giúp đỡ phát triển vắc-xin cho các quốc gia đang phát triển, và kêu gọi các quốc gia khác cùng tham gia.^[155] Vào tháng 8 năm 2007, tuyên bố chủ quyền đối với vùng Bắc Cực của Canada bị thử thách sau khi Nga tiến hành chiếm thám hiểm dưới nước đến Bắc Cực; kể từ năm 1925 thì Canada nhìn nhận khu vực này thuộc chủ quyền lãnh thổ của mình.^[156] Từ tháng 3 đến tháng 10 năm 2011, quân đội Canada tham gia vào cuộc can thiệp của NATO do Liên Hiệp Quốc ủy thác trong Nội chiến Libya.^[157]

Canada được công nhận là một cường quốc bậc trung do vai trò của quốc gia này trong các quan hệ quốc tế với một xu hướng theo đuổi các giải pháp đa phương.^[158] Ngoài việc là một thành viên của Liên Hiệp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Canada còn là một thành viên của các tổ chức và diễn đàn khu vực và quốc tế khác trên các vấn đề kinh tế và văn hóa.^[159] Canada tham gia vào Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị năm 1976.^[160]

Các tỉnh và lãnh thổ

Bài chi tiết: Tỉnh và lãnh thổ của Canada

Canada là một liên bang gồm có mười tỉnh và ba lãnh thổ. Các đơn vị hành chính này có thể được nhóm thành bốn vùng chính: Tây bộ Canada, Trung bộ Canada, Canada Đại Tây Dương, và Bắc bộ Canada (“Đông bộ Canada” nói chung Trung bộ Canada và Canada Đại Tây Dương). Các tỉnh có quyền tự trị lớn hơn các lãnh thổ, chịu trách nhiệm đối với các chương trình xã hội như chăm sóc y tế, giáo dục, và phúc lợi. Tổng thu nhập của các tỉnh nhiều hơn của chính phủ liên bang. Sử dụng quyền hạn chi tiêu của mình, chính phủ liên bang có thể bắt đầu các chính sách quốc gia tại các tỉnh, như Đạo luật Y tế Canada; các tỉnh có thể chọn ở ngoài chúng, song hiếm khi làm vậy trên thực tế. Chính phủ liên bang thực thi thanh toán cân bằng nhằm bảo đảm các tiêu chuẩn thống nhất hợp lý về các dịch vụ và thuế được thi hành giữa các tỉnh giàu hơn và nghèo hơn.^[161]

Nhân khẩu

 Nguồn gốc dân tộc của nhân dân Canada (tự nhận theo điều tra năm 2011)^[162]

  người châu Âu (76.7%)

  người châu Á (14.2%)

  Thổ dân (4.3%)

  người Da đen (2.9%)

  Người Mỹ Latinh (1.2%)

  Đa chủng tộc (0.5%)

  Khác (0.3%)

Điều tra dân số Canada năm 2011 đưa ra số liệu tổng dân số 33.476.688, tăng khoảng 5,9% so với số liệu năm 2006.^[163][164] Tháng 12 năm 2012, Cơ quan Thống kê Canada báo cáo dân số trên 35 triệu.^[165]

Khoảng bốn phần năm dân số Canada sống cách với biên giới Hoa Kỳ dưới 150 kilômét (93 mi).^[166] Xấp xỉ 80% người Canada sống tại các khu vực đô thị tập trung tại hành lang thành phố Québec –Windsor, Lower Mainland tại British Columbia, và hành lang Calgary–Edmonton tại Alberta.^[167] Canada trải dài từ 83°B đến 41°B, và xấp xỉ 95% dân số sống bên dưới 55°B. Giống như các quốc gia phát triển khác, Canada đang trải qua biến đổi nhân khẩu học theo hướng dân số già hơn, với nhiều người nghỉ hưu hơn và ít người trong độ tuổi lao động hơn. Năm 2006, tuổi trung bình của cư dân Canada là 39,5;^[168] năm 2011, con số này tăng lên xấp xỉ 39,9.^[169] Năm 2013, tuổi thọ bình quân của người Canada là 81.^[170]

Theo điều tra dân số năm 2006, nguồn gốc dân tộc tự thuật lớn nhất là người Canada (chiếm 32% dân số), tiếp theo là người Anh (21%), người Pháp (15,8%), người Scoltand (15,1%), người Ireland (13,9%), người Đức (10,2%), người Ý (4,6%), người Hoa (4,3%), người Dân tộc Trước tiên (4,0%), người Ukraina (3,9%), và người Hà Lan (3,3%).^[171] Có 600 nhóm Dân tộc Trước tiên được công nhận, với tổng số 1.172.790 người.^[172]

Dân số thổ dân của Canada đang tăng trưởng gần gấp hai lần tỷ lệ bình quân toàn quốc, và 4% dân số Canada tuyên bố họ có đặc tính thổ dân trong năm 2006. 16,2% dân số khác thuộc một nhóm thiểu số hữu hình (visible minority) phi thổ dân.^[173] Năm 2006, các nhóm thiểu số hữu hình lớn nhất là người Nam Á (4,0%), người Hoa (3,9%) và người Da đen (2,5%). Từ năm 2001 đến năm 2006, dân số dân tộc thiểu số hữu hình tăng trưởng 27,2%.^[174] Năm 1961, dưới 2% dân số Canada (khoảng 300.000 người) có thể được phân loại thuộc một nhóm dân tộc thiểu số hữu hình, và dưới 1% là thổ dân.^[175] Năm 2007, gần một phần năm (19,8%) người Canada sinh ra tại nước ngoài, với gần 60% tân di dân đến từ châu Á (gồm cả Trung Đông).^[176] Các nguồn nhập cư dẫn đầu đến Canada hiện là Trung Quốc, Philippines và Ấn Độ.^[177] Theo cục Thống kê Canada, các nhóm thiểu số hữu hình có thể chiếm một phần ba dân số Canada vào năm 2031.^[178]

Canada là một trong những quốc gia có tỷ lệ nhập cư bình quân trên người cao nhất thế giới,^[179] được thúc đẩy từ chính sách kinh tế và đoàn tụ gia đình. Một tường thuật nói có 280.636 người nhập cư đến Canada trong năm 2010.^[180] Chính phủ Canada dự tính có từ 240.000 đến 265.000 cư dân thường trú mới vào năm 2013,^[181] một con số người nhập cư tương tự như trong những năm gần đây.^[182] Những người mới nhập cư chủ yếu định cư tại các khu vực đô thị lớn như Toronto và Vancouver.^[183] Canada cũng chấp nhận một lượng lớn người tị nạn,^[184] chiếm hơn 10% tái định cư người tị nạn toàn cầu mỗi năm.^[185]

Canada là quốc gia có tôn giáo đa dạng, bao gồm nhiều tín ngưỡng và phong tục. Theo điều tra năm 2011, 67,3% người Canada nhận là tín đồ Ki-tô giáo; trong đó Công giáo La Mã là nhóm lớn nhất với 38,7% dân số. Các giáo phái Tin Lành lớn nhất là Giáo hội Hiệp đồng Canada (6,1% người Canada), tiếp theo là Anh giáo (5,0%), và Báp-tít (1,9%). Năm 2011, khoảng 23,9% cư dân Canada tuyên bố không theo tôn giáo, so với 16,5% vào năm 2001.^[186] 8,8% dân số còn lại là tín đồ của các tôn giáo phi Ki-tô, lớn nhất trong đó là Hồi giáo (3,2%) và Ấn Độ giáo (1,5%).^[187]

Các vùng đô thị lớn nhất Canada theo dân số (điều tra 2011)
Tên	Tỉnh	Dân số	Tên	Tỉnh	Dân số
Toronto	Ontario	5.583.064	London	Ontario	474.786
Montréal	Québec	3.824.221	St. Catharines–Niagara Falls	Ontario	392.184
Vancouver	British Columbia	2.313.328	Halifax	Nova Scotia	390.328
Ottawa–Gatineau	Ontario–Québec	1.236.324	Oshawa	Ontario	356.177
Calgary	Alberta	1.214.839	Victoria	British Columbia	344.615
Edmonton	Alberta	1.159.869	Windsor	Ontario	319.246
Québec	Québec	765.706	Saskatoon	Saskatchewan	260.600
Winnipeg	Manitoba	730.018	Regina	Saskatchewan	210.556
Hamilton	Ontario	721.053	Sherbrooke	Québec	201.890
Kitchener–Cambridge–Waterloo	Ontario	477.160	St. John’s	Newfoundland và Labrador	196.966

Giáo dục

Các tỉnh và lãnh thổ của Canada chịu trách nhiệm về giáo dục. Độ tuổi bắt buộc đến trường có phạm vi từ 5–7 đến 16–18 tuổi,^[188] đóng góp vào tỷ lệ người trưởng thành biết chữ là 99%.^[76] Năm 2011, 88% người trưởng thành có tuổi từ 25 đến 64 đã đạt được trình độ tương đương tốt nghiệp trung học, trong khi tỷ lệ chung của OECD là 74%.^[189] Năm 2002, 43% người Canada từ 25 đến 64 tuổi sở hữu một sự giáo dục sau trung học; trong độ tuổi từ 25 đến 34, tỷ lệ giáo dục sau trung học đạt 51%.^[190] Theo một tường thuật của NBC năm 2012, Canada là quốc gia có giáo dục nhất trên thế giới.^[191] Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) chỉ ra rằng học sinh Canada biểu hiện tốt hơn mức trung bình của OECD, đặc biệt là trong toán học, khoa học, và đọc.^[192][193]

Ngôn ngữ

Canada có hai ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh và tiếng Pháp, theo điều 16 của Hiến chương Canada về Quyền lợi và Tự do và Đạo luật ngôn ngữ chính thức của Liên bang. Chính phủ Canada thực hiện song ngữ chính thức, do Uỷ viên hội đồng các ngôn ngữ chính thức chấp hành. Tiếng Anh và tiếng Pháp có địa vị ngang nhau trong các tòa án liên bang, Nghị viện, và trong toàn bộ các cơ quan liên bang. Các công dân có quyền, ở nơi đủ nhu cầu, nhận các dịch vụ của chính phủ liên bang bằng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, và các ngôn ngữ thiểu số có địa vị chính thức được đảm bảo có trường học sử dụng chúng tại tất cả các tỉnh và lãnh thổ.^[194]

Xấp xỉ 98% người Canada nói tiếng Anh và/hoặc tiếng Pháp.^[195]

  tiếng Anh – 56,9%

  tiếng Anh và tiếng Pháp (song ngữ) – 16,1%

  tiếng Pháp – 21,3%

  vùng dân cư thưa thớt (< 0,4 người/km²)

Tiếng Anh và tiếng Pháp là ngôn ngữ thứ nhất của lần lượt 59,7 và 23,2 phần trăm dân số Canada. Xấp xỉ 98% người Canada có thể nói tiếng Anh hoặc tiếng Pháp: 57,8% chỉ nói tiếng Anh, 22,1% chỉ nói tiếng Pháp, và 17,4% nói cả hai ngôn ngữ.^[195] Các cộng đồng ngôn ngữ chính thức tiếng Anh và tiếng Pháp, được xác định bằng ngôn ngữ chính thức thứ nhất được nói, tương ứng chiếm 73% và 23,6% dân số.^[196]

Hiến chương Pháp ngữ 1977 xác định tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức của Québec.^[197] Mặc dù hơn 85% số người Canada nói tiếng Pháp sống tại Québec, song cũng có dân số Pháp ngữ đáng kể tại Ontario, Alberta, và nam bộ Manitoba; Ontario là tỉnh có nhiều dân số Pháp ngữ nhất bên ngoài Québec.^[198] New Brunswick là tỉnh chính thức song ngữ duy nhất, có cộng đồng thiểu số Acadia nói tiếng Pháp chiếm 33% dân số. Cũng có các nhóm người Acadia tại tây nam bộ Nova Scotia, trên đảo Cape Breton, và qua trung bộ và tây bộ đảo Prince Edward.^[199]

Các tỉnh khác không có ngôn ngữ chính thức như vậy, song tiếng Pháp được sử dụng như một ngôn ngữ trong giảng dạy, trong tòa án, và cho các dịch vụ chính quyền khác, cùng với tiếng Anh. Manitoba, Ontario, và Québec cho phép nói cả tiếng Anh và tiếng Pháp tại các cơ quan lập pháp cấp tỉnh, và các đạo luật được ban hành bằng cả hai ngôn ngữ. Tại Ontario, tiếng Pháp có một số địa vị pháp lý, song không hoàn toàn là ngôn ngữ đồng chính thức.^[200] Có 11 nhóm ngôn ngữ Thổ dân, bao gồm hơn 65 phương ngôn riêng biệt.^[201] Trong số đó, chỉ có Cree, Inuktitut và Ojibway là có số người nói thành thạo đủ lớn để được xem là có thể sinh tồn trường kỳ.^[202] Một vài ngôn ngữ thổ dân có địa vị chính thức tại Các Lãnh thổ Tây Bắc.^[203] Inuktitut là ngôn ngữ chính tại Nunavut, và là một trong ba ngôn ngữ chính thức tại lãnh thổ này.^[204]

Năm 2011, gần 6,8 triệu người Canada kê khai ngôn ngữ mẹ đẻ của họ là một ngôn ngữ phi chính thức.^[205] Một số ngôn ngữ thứ nhất phi chính thức thông dụng nhất là tiếng Trung Quốc (chủ yếu là tiếng Quảng Đông; 1.072.555 người), Punjab (430.705), Tây Ban Nha (410.670), Đức (409.200), và Ý (407.490).^[206]

Văn hóa

Văn hóa Canada rút ra từ những ảnh hưởng của các dân tộc thành phần, và các chính sách nhằm thúc đẩy đa nguyên văn hóa được bảo vệ theo hiến pháp.^[207] Québec là nơi có bản sắc mạnh hóa mạnh, và nhiều nhà bình luận nói tiếng Pháp nói về một văn hóa Québec khác biệt với văn hóa Canada Anh ngữ.^[208] Tuy nhiên, về tổng thể, Canada ở trong thuyết một khảm văn hóa- một tập hợp của vài tiểu văn hóa vùng miền, thổ dân, và dân tộc.^[209] Các chính sách của chính phủ như tài trợ công khai chăm sóc sức khỏe, áp thuế cao hơn để tái phân phối của cải, xóa bỏ tử hình, những nôc lự mạnh mẽ nhằm loại trừ nghèo khổ, kiểm soát súng nghiêm ngặt, và hợp pháp hóa hôn nhân đồng tính là những chỉ thị xã hội hơn nữa của các giá trị chính trị và văn hóa Canada.^[210]

Về mặt lịch sử, Canada chịu ảnh hưởng của các văn hóa và truyền thống Anh Quốc, Pháp, và thổ dân. Thông qua ngôn ngữ, nghệ thuật và âm nhạc, các dân tộc thổ dân tiếp tục có ảnh hưởng đến bản sắc Canada.^[211] Nhiều người Canada xem trọng đa nguyên văn hóa và nhìn nhận Canada vốn đã đa nguyên văn hóa.^[61] Truyền thông và giải trí Mỹ phổ biến, nếu không nói là chi phối, tại Canada Anh ngữ; ngược lại, nhiều văn hóa phẩm và nghệ sĩ giải trí của Canada thành công tại Hoa Kỳ và toàn cầu.^[212] Việc duy trì một văn hóa Canada riêng biệt được chính phủ ủng hộ thông qua các chương trình, các đạo luật, và các thể chế như Công ty Phát thanh-Truyền hình Canada (CBC), Cục Điện ảnh Quốc gia Canada (NFB), và Ủy ban Phát thanh-Truyền hình và Viễn thông Canada (CRTC).^[213]

The Jack Pine của Tom Thomson. Tranh sơn dầu trên vải bạt, 1916, trong bộ sưu tập của Nhà mỹ thuật quốc gia Canada.

Nghệ thuật thị giác Canada chịu sự chi phối của các cá nhân như Tom Thomson – họa sĩ nổi tiếng nhất của quốc gia – hay Group of Seven (nhóm 7 họa sĩ). Sự nghiệp hội họa phong cảnh Canada của Tom Thomson kéo dài một thập kỷ cho đến khi ông mất vào năm 1917 ở tuổi 39.^[214] Group of Seven là các họa sĩ mang một tiêu điểm dân tộc chủ nghĩa và duy tâm chủ nghĩa, họ trưng bày các tác phẩm đặc biệt của mình lần đầu tiên vào tháng 5 năm 1920. Mặc dù theo tên gọi thì có nghĩa là có bảy thành viên, song năm họa sĩ – Lawren Harris, A. Y. Jackson, Arthur Lismer, J. E. H. MacDonald, và Frederick Varley – chịu trách nhiệm về khớp nối các ý tưởng của Nhóm. Frank Johnston, và Franklin Carmichael cũng từng tham gia Nhóm. A. J. Casson trở thành một phần của Nhóm vào năm 1926.^[215] Một nghệ sĩ Canada nổi tiếng khác cũng liên kết với Group of Seven, đó là Emily Carr, bà được biết đến với các bức họa phong cảnh và chân dung về những người bản địa tại vùng Duyên hải Tây Bắc Thái Bình Dương.^[216] Kể từ thập niên 1950, các tác phẩm nghệ thuật Inuit được chính phủ Canada dùng làm quà tặng cho giới chức ngoại quốc cấp cao.^[217]

Ngành công nghiệp âm nhạc của Canada sản sinh ra những nhà soạn nhạc, nhạc sĩ, ban nhạc nổi tiếng ở tầm quốc tế.^[218] Ủy ban Phát thanh-Truyền hình và Viễn thông Canada quy định về âm nhạc phát sóng trong nước. Viện Hàn lâm Canada về Nghệ thuật và Khoa học Ghi âm trao giải thưởng Juno cho các thành tựu trong ngành công nghiệp âm nhạc Canada, giải được trao thưởng lần đầu tiên vào năm 1970.^[219] Âm nhạc ái quốc tại Canada đã có từ trên 200 năm, khi đó là một thể loại riêng biệt với chủ nghĩa ái quốc Anh Quốc, trên 50 năm trước khi có các bước pháp lý đầu tiên hướng đến độc lập. Tác phẩm ái quốc sớm nhất là The Bold Canadian (người Canada Dũng cảm), được viết vào năm 1812.^[220] Quốc ca của Canada là “O Canada” ban đầu do Phó tổng đốc Québec Théodore Robitaille đặt sáng tác cho ngày lễ Thánh Jean-Baptiste năm 1880, và được chấp thuận chính thức vào năm 1980.^[221] Calixa Lavallée là người viết nhạc, phổ theo một bài thơ ái quốc do Adolphe-Basile Routhier sáng tác. Nguyên bản lời bài chỉ viết bằng tiếng Pháp, rồi được dịch sang tiếng Anh vào năm 1906.^[222]

Đội tuyển khúc côn cầu trên băng Canada giành chiến thắng tại Thế vận hội Mùa đông 2010 tổ chức tại Vancouver

Các môn thể thao có tổ chức tại Canada khởi đầu từ thập niên 1770.^[223] Các môn thể thao quốc gia chính thức của Canada là khúc côn cầu trên băng và bóng vợt.^[224] Bảy trong số tám vùng đô thị lớn nhất của Canada – Toronto, Montréal, Vancouver, Ottawa, Calgary, Edmonton và Winnipeg – có câu lạc bộ có tư cách tham gia Giải khúc côn cầu Quốc gia (NHL). Các môn thể thao đông khán giả khác tại Canada gồm có bi đá trên băng và bóng đá Canada; giải vô địch bóng đá [kiểu Canada] Canada (CFL) là giải đấu chuyên nghiệp. Golf, quần vợt, bóng chày, trượt tuyết, cricket, bóng chuyền, bóng bầu dục kiểu liên hiệp, bóng đá và bóng rổ được chơi nhiều trong giới thanh thiếu niên và ở mức nghiệp dư, song các giải đấu chuyên nghiệp không phổ biến.^[225] Canada có một đội tuyển bóng chày chuyên nghiệp là Toronto Blue Jays, và một đội tuyển bóng rổ chuyên nghiệp là Toronto Raptors. Canada tham gia vào hầu như mọi kỳ Thế vận hội kể từ lần đầu tham gia vào năm 1900, và từng tổ chức một số sự kiện thể thao quốc tế cao cấp, bao gồm Thế vận hội Mùa hè 1976 tại Montréal, Thế vận hội Mùa đông 1988 tại Calgary, Thế vận hội Mùa đông 2010 tại Vancouver và Giải vô địch bóng chày thế giới 1994 và Giải vô địch bóng đá U-20 thế giới 2007.

Các biểu tượng quốc gia của Canada chịu ảnh hưởng từ các nguồn tự nhiên, lịch sử, và Thổ dân. Việc sử dụng lá phong làm một biểu tượng của Canada bắt đầu từ đầu thế kỷ 18. Lá phong được mô tả trên các quốc kỳ hiện nay và trước đây, trên tiền xu, và trên quốc huy.^[226] Các biểu tượng đáng chú ý khác gồm có hải ly, ngỗng Canada, chim lặn mỏ đen, vương vị, Kị cảnh vương thất Canada,^[226] và gần đây hơn là ‘cột vật tổ’ và cột hay ụ đá nhân tạo Inuksuk.^[227]

Ghi chú

1. ^ ^{a ă} Hail, M; Lange, S (ngày 25 tháng 2 năm 2010). “Federalism and Representation in the Theory of the Founding Fathers: A Comparative Study of US and Canadian Constitutional Thought”. Publius: the Journal of Federalism 40 (3): 366–388. doi:10.1093/publius/pjq001.
2. ^ “Estimates of population, Canada, provinces and territories”. Statistics Canada. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2014.
3. ^ Statistics Canada (30 tháng 1 năm 2013). “Population and dwelling counts, for Canada, provinces and territories, 2011 and 2006 censuses”. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2013.
4. ^ ^{a ă â b c} “World Economic Outlook: Canada”. International Monetary Fund. October 2013 data. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2013.
5. ^ “Human Development Report 2011”. United Nations. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2011.
6. ^ “Distribution of family income – Gini index”. World Factbook. CIA. Truy cập ngày 1 tháng 9 năm 2009.
7. ^ “Origin of the Name, Canada”. Canadian Heritage. 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
8. ^ ^{a ă} Maura, Juan Francisco (2009). “Nuevas aportaciones al estudio de la toponimia ibérica en la América Septentrional en el siglo XVI”. Bulletin of Spanish Studies 86 (5): 577–603. doi:10.1080/14753820902969345.
9. ^ Rayburn, Alan (2001). Naming Canada: Stories of Canadian Place Names (ấn bản 2). University of Toronto Press. tr. 1–22. ISBN 978-0-8020-8293-0.
10. ^ O’Toole, Roger (2009). “Dominion of the Gods: Religious continuity and change in a Canadian context”. Trong Hvithamar, Annika; Warburg, Margit; Jacobsen, Brian Arly. Holy nations and global identities: civil religion, nationalism, and globalisation. Brill. tr. 137. ISBN 978-90-04-17828-1.
11. ^ ^{a ă â b} Buckner, Philip biên tập (2008). Canada and the British Empire. Oxford University Press. tr. 37–40, 56–59, 114, 124–125. ISBN 978-0-19-927164-1.
12. ^ “Y-Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americas” (PDF). University College London 73:524–539. 2003. doi:10.1086/377588. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
13. ^ Cinq-Mars, J (2001). “On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia” (PDF). The World of Elephants – International Congress, Rome. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
14. ^ Wright, JV (ngày 27 tháng 9 năm 2009). “A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes”. Canadian Museum of Civilization. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
15. ^ Kudeba, N. (2014, February 28). Chapter 1 – The First Big Steppe – Aboriginal Canadian History. Truy cập từ The History of Canada: http://www.thehistoryofcanadapodcast.com/chapter-1-first-big-steppe/
16. ^ Center for Archaeological Sciences Norman Herz Professor of Geology and Director; Society of Archaelogical Sciences both at University of Georgia Ervan G. Garrison Associate Professor of Anthropology and Geology and President (1997). Geological Methods for Archaeology. Oxford University Press. tr. 125. ISBN 978-0-19-802511-5.
17. ^ Hayes, Derek (2008). Canada: an illustrated history. Douglas & Mcintyre. tr. 7, 13. ISBN 978-1-55365-259-5.
18. ^ Macklem, Patrick (2001). Indigenous difference and the Constitution of Canada. University of Toronto Press. tr. 170. ISBN 978-0-8020-4195-1.
19. ^ Sonneborn, Liz (tháng 1 năm 2007). Chronology of American Indian History. Infobase Publishing. tr. 2–12. ISBN 978-0-8160-6770-1.
20. ^ ^{a ă â} Wilson, Donna M; Northcott, Herbert C (2008). Dying and Death in Canada. University of Toronto Press. tr. 25–27. ISBN 978-1-55111-873-4.
21. ^ ^{a ă} Thornton, Russell (2000). “Population history of Native North Americans”. Trong Haines, Michael R; Steckel, Richard Hall. A population history of North America. Cambridge University Press. tr. 13, 380. ISBN 978-0-521-49666-7.
22. ^ Bailey, Garrick Alan (2008). Handbook of North American Indians: Indians in contemporary society. Government Printing Office. tr. 285. ISBN 978-0-16-080388-8.
23. ^ “Gateway to Aboriginal Heritage: Culture”. Canadian Museum of Civilization. Ngày 12 tháng 5 năm 2000. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
24. ^ “ICC Charter”. Inuit Circumpolar Council. 2007. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
25. ^ “In the Kawaskimhon Aboriginal Moot Court Factum of the Federal Crown Canada”. University of Manitoba Faculty of Law. 2007. tr. 2. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 11 năm 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
26. ^ “What to Search: Topics”. Ethno-Cultural and Aboriginal Groups. Library and Archives Canada. Ngày 27 tháng 5 năm 2005. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
27. ^ Tanner, Adrian (1999). “3. Innu-Inuit ‘Warfare’”. Innu Culture. Department of Anthropology, Memorial University of Newfoundland. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
28. ^ Reeves, Arthur Middleton (2009). The Norse Discovery of America. BiblioLife. tr. 82. ISBN 978-0-559-05400-6.
29. ^ “John Cabot’s voyage of 1497”. Memorial University of Newfoundland. 2000. Truy cập ngày 15 tháng 8 năm 2012.
30. ^ ^{a ă} Hornsby, Stephen J (2005). British Atlantic, American frontier: spaces of power in early modern British America. University Press of New England. tr. 14, 18–19, 22–23. ISBN 978-1-58465-427-8.
31. ^ Cartier, Jacques; Biggar, Henry Percival; Cook, Ramsay (1993). The Voyages of Jacques Cartier. University of Toronto Press. tr. 26. ISBN 978-0-8020-6000-6.
32. ^ Rose, George A (ngày 1 tháng 10 năm 2007). Cod: The Ecological History of the North Atlantic Fisheries. Breakwater Books. tr. 209. ISBN 978-1-55081-225-1.
33. ^ Ninette Kelley; Michael J. Trebilcock (ngày 30 tháng 9 năm 2010). The Making of the Mosaic: A History of Canadian Immigration Policy. University of Toronto Press. tr. 27. ISBN 978-0-8020-9536-7.
34. ^ Tucker, Spencer C; Arnold, James; Wiener, Roberta (ngày 30 tháng 9 năm 2011). The Encyclopedia of North American Indian Wars, 1607–1890: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. tr. 394. ISBN 978-1-85109-697-8.
35. ^ Phillip Alfred Buckner; John G. Reid (1994). The Atlantic Region to Confederation: A History. University of Toronto Press. tr. 55–56. ISBN 978-0-8020-6977-1.
36. ^ Nolan, Cathal J (2008). Wars of the age of Louis XIV, 1650–1715: an encyclopedia of global warfare and civilization. ABC-CLIO. tr. 160. ISBN 978-0-313-33046-9.
37. ^ Allaire, Gratien (tháng 5 năm 2007). “From “Nouvelle-France” to “Francophonie canadienne”: a historical survey”. International Journal of the Sociology of Language 2007 (185): 25–52. doi:10.1515/IJSL.2007.024.
38. ^ Hicks, Bruce M (tháng 3 năm 2010). “Use of Non-Traditional Evidence: A Case Study Using Heraldry to Examine Competing Theories for Canada’s Confederation”. British Journal of Canadian Studies 23 (1): 87–117. doi:10.3828/bjcs.2010.5.
39. ^ Todd Leahy; Raymond Wilson (ngày 30 tháng 9 năm 2009). Native American Movements. Scarecrow Press. tr. 49. ISBN 978-0-8108-6892-2.
40. ^ McNairn, Jeffrey L (2000). The capacity to judge. University of Toronto Press. tr. 24. ISBN 978-0-8020-4360-3.
41. ^ “Immigration History of Canada”. Marianopolis College. 2004. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
42. ^ “The Irish Emigration of 1847 and Its Canadian Consequences”. cchahistory.ca.
43. ^ Romney, Paul (Spring 1989). “From Constitutionalism to Legalism: Trial by Jury, Responsible Government, and the Rule of Law in the Canadian Political Culture”. Law and History Review (University of Illinois Press) 7 (1): 128.
44. ^ Evenden, Leonard J; Turbeville, Daniel E (1992). “The Pacific Coast Borderland and Frontier”. Trong Janelle, Donald G. Geographical snapshots of North America. Guilford Press. tr. 52. ISBN 978-0-89862-030-6.
45. ^ Gertjan Dijkink; Hans Knippenberg (2001). The Territorial Factor: Political Geography in a Globalising World. Amsterdam University Press. tr. 226. ISBN 978-90-5629-188-4.
46. ^ ^{a ă} Bothwell, Robert (1996). History of Canada Since 1867. Michigan State University Press. tr. 31, 207–310. ISBN 978-0-87013-399-2.
47. ^ Bumsted, JM (1996). The Red River Rebellion. Watson & Dwyer. ISBN 978-0-920486-23-8.
48. ^ ^{a ă} “Building a nation”. Canadian Atlas. Canadian Geographic. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
49. ^ “Sir John A. Macdonald”. Library and Archives Canada. 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
50. ^ Cook, Terry (2000). “The Canadian West: An Archival Odyssey through the Records of the Department of the Interior”. The Archivist. Library and Archives Canada. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
51. ^ ^{a ă â b c d} Morton, Desmond (1999). A military history of Canada (ấn bản 4). McClelland & Stewart. tr. 130–158, 173, 203–233, 258. ISBN 978-0-7710-6514-9.
52. ^ Haglund, David G; MacFarlane, S Neil (1999). Security, strategy and the global economics of defence production. McGill-Queen’s University Press. tr. 12. ISBN 978-0-88911-875-1.
53. ^ Robert B. Bryce (ngày 1 tháng 6 năm 1986). Maturing in Hard Times: Canada’s Department of Finance through the Great Depression. McGill-Queens. tr. 41. ISBN 978-0-7735-0555-1.
54. ^ ^{a ă} Goddard, Lance (2005). Canada and the Liberation of the Netherlands. Dundurn Press. tr. 225–232. ISBN 978-1-55002-547-7.
55. ^ Bothwell, Robert (2007). Alliance and illusion: Canada and the world, 1945–1984. UBC Press. tr. 11, 31. ISBN 978-0-7748-1368-6.
56. ^ J. Patrick Boyer (1996). Direct Democracy in Canada: The History and Future of Referendums. Dundurn. tr. 119. ISBN 978-1-4597-1884-5.
57. ^ Mackey, Eva (2002). The house of difference: cultural politics and national identity in Canada. University of Toronto Press. tr. 57. ISBN 978-0-8020-8481-1.
58. ^ Landry, Rodrigue; Forgues, Éric (tháng 5 năm 2007). “Official language minorities in Canada: an introduction”. International Journal of the Sociology of Language 2007 (185): 1–9. doi:10.1515/IJSL.2007.022.
59. ^ Esses, Victoria M; Gardner, RC (tháng 7 năm 1996). “Multiculturalism in Canada: Context and current status”. Canadian Journal of Behavioural Science 28 (3): 145–152. doi:10.1037/h0084934.
60. ^ Sarrouh, Elissar (ngày 22 tháng 1 năm 2002). “Social Policies in Canada: A Model for Development”. Social Policy Series, No. 1. United Nations. tr. 14–16, 22–37. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 2 năm 2010. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
61. ^ ^{a ă} Bickerton, James; Gagnon, Alain biên tập (2004). Canadian Politics (ấn bản 4). Broadview Press. tr. 250–254, 344–347. ISBN 978-1-55111-595-5.
62. ^ Légaré, André (2008). “Canada’s Experiment with Aboriginal Self-Determination in Nunavut: From Vision to Illusion”. International Journal on Minority and Group Rights 15 (2–3): 335–367. doi:10.1163/157181108X332659.
63. ^ Munroe, HD (2009). “The October Crisis Revisited: Counterterrorism as Strategic Choice, Political Result, and Organizational Practice”. Terrorism and Political Violence 21 (2): 288–305. doi:10.1080/09546550902765623.
64. ^ ^{a ă} Sorens, J (tháng 12 năm 2004). “Globalization, secessionism, and autonomy”. Electoral Studies 23 (4): 727–752. doi:10.1016/j.electstud.2003.10.003.
65. ^ Leblanc, Daniel (ngày 13 tháng 8 năm 2010). “A brief history of the Bloc Québécois”. The Globe and Mail. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2010.
66. ^ Betz, Hans-Georg; Immerfall, Stefan (1998). The new politics of the Right: neo-Populist parties and movements in established democracies. St. Martinʼs Press. tr. 173. ISBN 978-0-312-21134-9.
67. ^ “Commission of Inquiry into the Investigation of the Bombing of Air India Flight 182”. Chính phủ Canada. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 6 năm 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
68. ^ Sourour, Teresa K (1991). “Report of Coroner’s Investigation” (PDF). Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
69. ^ “The Oka Crisis” (Digital Archives). CBC. 2000. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
70. ^ Roach, Kent (2003). September 11: consequences for Canada. McGill-Queen’s University Press. tr. 15, 59–61, 194. ISBN 978-0-7735-2584-9.
71. ^ “Canada and Multilateral Operations in Support of Peace and Stability”. National Defence and the Canadian Forces. 2010. Truy cập ngày 2 tháng 2 năm 2014.
72. ^ “UNPROFOR”. Royal Canadian Dragoons. Truy cập ngày 24 tháng 10 năm 2012.
73. ^ Jockel, Joseph T; Sokolsky, Joel B (2008). “Canada and the war in Afghanistan: NATO’s odd man out steps forward”. Journal of Transatlantic Studies 6 (1): 100–115. doi:10.1080/14794010801917212.
74. ^ “Canada Recession: Global Recovery Still Fragile 3 Years On”. Huffington Post. Ngày 22 tháng 7 năm 2012. Truy cập ngày 1 tháng 9 năm 2012.
75. ^ “Canada’s military contribution in Libya”. CBC. Ngày 20 tháng 10 năm 2011. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2011.
76. ^ ^{a ă â b} “Canada”. World Factbook. CIA. Ngày 16 tháng 5 năm 2006. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
77. ^ Niels West (2004). Marine Affairs Dictionary: Terms, Concepts, Laws, Court Cases, and International Conventions and Agreements. Greenwood Publishing Group. tr. 31. ISBN 978-0-313-30421-7.
78. ^ Canadian Geographic. Royal Canadian Geographical Society. 2008. tr. 20.
79. ^ “Top Ten Countries with Longest Coastlines”. Maps of World. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2014.
80. ^ “The Boundary”. International Boundary Commission. 1985. Truy cập ngày 17 tháng 5 năm 2012.
81. ^ “The Canada-U.S. border: by the numbers”. CBC News. 7 tháng 12 năm 2011. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2014.
82. ^ National Atlas of Canada. Natural Resources Canada. 2005. tr. 1. ISBN 978-0-7705-1198-2.
83. ^ Thomas V. Cech (2010). Principles of Water Resources: History, Development, Management, and Policy. John Wiley & Sons. tr. 83. ISBN 978-0-470-13631-7.
84. ^ Bailey, William G; Oke, TR; Rouse, Wayne R (1997). The surface climates of Canada. McGill-Queen’s University Press. tr. 124. ISBN 978-0-7735-1672-4.
85. ^ Etkin, David; Haque, CE; Brooks, Gregory R (ngày 30 tháng 4 năm 2003). An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada. Springer. tr. 569, 582, 583. ISBN 978-1-4020-1179-5.
86. ^ Jessop, A. Geological Survey of Canada, Open File 5906. Natural Resources Canada. tr. 18–. GGKEY:6DLTQFWQ9HG.
87. ^ Peter H. McMurry; Marjorie F. Shepherd; James S. Vickery (2004). Particulate Matter Science for Policy Makers: A NARSTO Assessment. Cambridge University Press. tr. 391. ISBN 978-0-521-84287-7.
88. ^ The Weather Network. “Statistics, Regina SK”. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 1 năm 2009. Truy cập ngày 18 tháng 1 năm 2010.
89. ^ “Canadian Climate Normals or Averages 1971–2000”. Environment Canada. Ngày 25 tháng 3 năm 2004. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
90. ^ “Latest release”. World Trade Organization. Ngày 17 tháng 4 năm 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
91. ^ “Index of Globalization 2010”. KOF. Truy cập ngày 22 tháng 5 năm 2012.
92. ^ “Index of Economic Freedom”. Heritage Foundation/Wall Street Journal. 2013. Truy cập ngày 27 tháng 6 năm 2013.
93. ^ “Jonathan Kay: The key to Canada’s economic advantage over the United States? Less income inequality”. National Post. Ngày 13 tháng 12 năm 2012. Truy cập ngày 14 tháng 12 năm 2012.
94. ^ “Imports, exports and trade balance of goods on a balance-of-payments basis, by country or country grouping”. Statistics Canada. Ngày 16 tháng 11 năm 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
95. ^ Grant, Tavia (ngày 10 tháng 2 năm 2010). “Canada has first yearly trade deficit since 1975”. The Globe and Mail. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
96. ^ “Employment by Industry”. Statistics Canada. Ngày 8 tháng 1 năm 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
97. ^ Easterbrook, WT (tháng 3 năm 1995). “Recent Contributions to Economic History: Canada”. Journal of Economic History 19: 98.
98. ^ ^{a ă} Brown, Charles E (2002). World energy resources. Springer. tr. 323, 378–389. ISBN 978-3-540-42634-9.
99. ^ “World proven crude oil reserves by country, 1960–2011”. Organization of the Petroleum Exporting Countries. 2012. ‘Oil & Gas Journal’s oil reserve estimate for Canada includes 5,392 tỷ thùng (857.300.000 m³) of conventional crude oil and condensate reserves and 173,2 tỷ thùng (2,754×10¹⁰ m³) of oil sands reserves. Information collated by EIA’
100. ^ ^{a ă} Britton, John NH (1996). Canada and the Global Economy: The Geography of Structural and Technological Change. McGill-Queen’s University Press. tr. 26–27, 155–163. ISBN 978-0-7735-1356-3.
101. ^ “Zinc Production by Country (Metric tons, zinc content of concentrate and direct shipping ore, unless otherwise specified)”. United States Geological Survey data via Index Mundi. 2009. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2012.
102. ^ Mineral Trade | Natural Resources Canada
103. ^ Leacy, FH biên tập (1983). “Vl-12”. Statistics Canada. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
104. ^ Morck, Randall; Tian, Gloria; Yeung, Bernard (2005). “Who owns whom? Economic nationalism and family controlled pyramidal groups in Canada”. Trong Eden, Lorraine; Dobson, Wendy. Governance, multinationals, and growth. Edward Elgar Publishing. tr. 50. ISBN 978-1-84376-909-5.
105. ^ Hale, Geoffrey (tháng 10 năm 2008). “The Dog That Hasn’t Barked: The Political Economy of Contemporary Debates on Canadian Foreign Investment Policies”. Canadian Journal of Political Science 41 (3): 719–747. doi:10.1017/S0008423908080785.
106. ^ David Johnson (2006). Thinking Government: Public Sector Management in Canada. University of Toronto Press. tr. 374. ISBN 978-1-55111-779-9.
107. ^ Sturgeon, Jamie (ngày 13 tháng 3 năm 2009). “Jobless rate to peak at 10%: TD”. National Post. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 2 năm 2010. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
108. ^ “Update of Economic and Fiscal Projections”. Department of Finance Canada. 2013. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2014.
109. ^ “Spending on research and development”. Statistics Canada. Ngày 13 tháng 1 năm 2012. Truy cập ngày 29 tháng 4 năm 2012.
110. ^ “Canadian Nobel Prize in Science Laureates”. Queen’s University. Bản gốc lưu trữ 23 tháng 6 năm 2014. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2011.
111. ^ “Canada ranked fourth in the world for scientific research”. The Globe and Mail. Ngày 26 tháng 9 năm 2012. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2012.
112. ^ “Internet Usage and Population in North America”. Internetworldstats. June 2012 data. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2012.
113. ^ “Alouette I and II”. CSA. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2012.
114. ^ “Canada’s astronauts”. CBC News. Ngày 26 tháng 10 năm 2010. Truy cập ngày 8 tháng 12 năm 2011.
115. ^ “The Canadian Aerospace Industry praises the federal government for recognizing Space as a strategic capability for Canada”. Newswire. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
116. ^ “Black Brant Sounding Rockets”. Magellan Aerospace. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
117. ^ Queen Victoria (ngày 29 tháng 3 năm 1867). Constitution Act, 1867: Preamble. Queen’s Printer. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
118. ^ Smith, David E (ngày 10 tháng 6 năm 2010). “The Crown and the Constitution: Sustaining Democracy?”. The Crown in Canada: Present Realities and Future Options (Queen’s University). tr. 6. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 6 năm 2010. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
119. ^ ^{a ă} MacLeod, Kevin S (2012). A Crown of Maples (ấn bản 2). Queen’s Printer for Canada. tr. 16. ISBN 978-0-662-46012-1. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
120. ^ Canadian Heritage (tháng 2 năm 2009). Canadian Heritage Portfolio (ấn bản 2). Queen’s Printer. tr. 3–4. ISBN 978-1-100-11529-0. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
121. ^ “The Governor General of Canada: Roles and Responsibilities”. Queen’s Printer. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
122. ^ Commonwealth public administration reform 2004. Commonwealth Secretariat. 2004. tr. 54–55. ISBN 978-0-11-703249-1.
123. ^ ^{a ă â} Forsey, Eugene (2005). How Canadians Govern Themselves (ấn bản 6). Queen’s Printer. tr. 1, 16, 26. ISBN 978-0-662-39689-5. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 1 năm 2011. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
124. ^ ^{a ă} Marleau, Robert; Montpetit, Camille. “House of Commons Procedure and Practice: Parliamentary Institutions”. Queen’s Printer. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
125. ^ “Prime Minister of Canada”. Queen’s Printer. 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
126. ^ Johnson, David (2006). Thinking government: public sector management in Canada (ấn bản 2). University of Toronto Press. tr. 134–135, 149. ISBN 978-1-55111-779-9.
127. ^ “The Opposition in a Parliamentary System”. Library of Parliament. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
128. ^ O’Neal, Brian; Bédard, Michel; Spano, Sebastian (ngày 11 tháng 4 năm 2011). “Government and Canada’s 41st Parliament: Questions and Answers”. Library of Parliament. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2011.
129. ^ Ann L. Griffiths; Karl Nerenberg (2003). Handbook of Federal Countries. McGill-Queen’s Press. tr. 116. ISBN 978-0-7735-7047-4.
130. ^ “Difference between Canadian Provinces and Territories”. Intergovernmental Affairs Canada. 2014. Truy cập 23 tháng 6 năm 2014.
131. ^ “Differences from Provincial Governments”. Legislative Assembly of the Northwest Territories. 2008. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2014.
132. ^ Bakan, Joel; Elliot, Robin M (2003). Canadian Constitutional Law. Emond Montgomery Publications. tr. 3–8, 683–687, 699. ISBN 978-1-55239-085-6.
133. ^ David L. Preston (2009). The Texture of Contact: European and Indian Settler Communities on the Frontiers of Iroquoia, 1667-1783. U of Nebraska Press. tr. 43–44. ISBN 978-0-8032-2549-7.
134. ^ ^{a ă} Assembly of First Nations, Elizabeth II (2004). “A First Nations – Federal Crown Political Accord”. 1. Assembly of First Nations. tr. 3. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 12 năm 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
135. ^ “Treaty areas”. Treasury Board of Canada Secretariat. Ngày 7 tháng 10 năm 2002. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
136. ^ Gary Brent Madison (2000). Is There a Canadian Philosophy?: Reflections on the Canadian Identity. University of Ottawa Press. tr. 128. ISBN 978-0-7766-0514-2.
137. ^ McCormick, Peter (2000). Supreme at last: the evolution of the Supreme Court of Canada. James Lorimer & Company Ltd. tr. 2, 86, 154. ISBN 978-1-55028-692-2.
138. ^ Richard Yates; Penny Bain; Ruth Yates (2000). Introduction to law in Canada. Prentice Hall Allyn and Bacon Canada. tr. 93. ISBN 978-0-13-792862-0.
139. ^ Sworden, Philip James (2006). An introduction to Canadian law. Emond Montgomery Publications. tr. 22, 150. ISBN 978-1-55239-145-7.
140. ^ “Ontario Provincial Police”. OPP official website. 2009. Truy cập ngày 24 tháng 10 năm 2012.
141. ^ Royal Canadian Mounted Police. “Keeping Canada and Our Communities Safe and Secure”. Queen’s Printer. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 7 năm 2011. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
142. ^ “Military Strength of Canada”. Global Firepower. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2014.
143. ^ “Military expenditure of Canada”. SIPRI. Truy cập ngày 3 tháng 5 năm 2012.
144. ^ Haglung, David G (Autumn 2003). “North American Cooperation in an Era of Homeland Security”. Orbis (Foreign Policy Research Institute) 47 (4): 675–691. doi:10.1016/S0030-4387(03)00072-3.
145. ^ James, Patrick (2006). Trong Michaud, Nelson; O’Reilly, Marc J. Handbook of Canadian Foreign Policy. Lexington Books. tr. 213–214, 349–362. ISBN 978-0-7391-1493-3.
146. ^ Teigrob, Robert (tháng 9 năm 2010). “’Which Kind of Imperialism?’ Early Cold War Decolonization and Canada–US Relations”. Canadian Review of American Studies 37 (3): 403–430. doi:10.3138/cras.37.3.403.
147. ^ Canada’s international policy statement: a role of pride and influence in the world. Chính phủ Canada. 2005. ISBN 978-0-662-68608-8.
148. ^ Finkel, Alvin (1997). Our lives: Canada after 1945. Lorimer. tr. 105–107, 111–116. ISBN 978-1-55028-551-2.
149. ^ Holloway, Steven Kendall (2006). Canadian foreign policy: defining the national interest. University of Toronto Press. tr. 102–103. ISBN 978-1-55111-816-1.
150. ^ Farnsworth, Clyde H (ngày 27 tháng 11 năm 1994). “Torture by Army Peacekeepers in Somalia Shocks Canada”. The New York Times. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
151. ^ “Canada and the Organization of American States (OAS)”. Canadian Heritage. 2008. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
152. ^ Ibp Usa. Canada Intelligence, Security Activities and Operations Handbook Volume 1 Intelligence Service Organizations, Regulations, Activities. Int’l Business Publications. tr. 27. ISBN 978-0-7397-1615-1.
153. ^ Murray Brewster (27 tháng 9 năm 2013). “Canada lost Afghan war, says author”. Canada free press (iPOLOTICS). Truy cập ngày 23 tháng 1 năm 2012.
154. ^ “Cost of the Afghanistan mission 2001–2011”. Chính phủ Canada. Bản gốc lưu trữ 23 tháng 6 năm 2014. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2011.
155. ^ Vagnoni, Giselda (ngày 5 tháng 2 năm 2007). “Rich nations to sign $1.5 bln vaccine pact in Italy”. Reuters. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
156. ^ Blomfield, Adrian (ngày 3 tháng 8 năm 2007). “Russia claims North Pole with Arctic flag stunt”. The Daily Telegraph. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
157. ^ “Canada’s Libya mission to end in 2 weeks”. CBC. Ngày 20 tháng 10 năm 2011. Truy cập ngày 30 tháng 12 năm 2011.
158. ^ Adam Chapnick (2011). The Middle Power Project: Canada and the Founding of the United Nations. UBC Press. tr. 2–5. ISBN 978-0-7748-4049-1.
159. ^ “International Organizations and Forums”. Foreign Affairs, Trade and Development Canada. 2013. Truy cập ngày 3 tháng 3 năm 2014.
160. ^ “International Covenant on Civil and Political Rights”. United Nations. 2014. Truy cập ngày 3 tháng 3 năm 2014.
161. ^ Bird, Richard M (ngày 22 tháng 10 năm 2008). “Government Finance”. Historical Statistics of Canada. Statistics Canada. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
162. ^ Ancestry in Canada
163. ^ “2011 Census: Population and dwelling counts”. Statistics Canada. Ngày 8 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2012.
164. ^ Beauchesne, Eric (ngày 13 tháng 3 năm 2007). “We are 31,612,897”. National Post. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
165. ^ Green, Jeff (ngày 6 tháng 12 năm 2012). “Canada’s population hits 35 million”. The Toronto Star. Truy cập ngày 16 tháng 9 năm 2013.
166. ^ Custred, Glynn (2008). “Security Threats on America’s Borders”. Trong Moens, Alexander. Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States. Fraser Institute. tr. 96. ISBN 978-0-88975-235-1.
167. ^ “Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions”. Statistics Canada. 2001. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
168. ^ Martel, Laurent; Malenfant, Éric Caron (ngày 22 tháng 9 năm 2009). “2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006, by Age and Sex”. Statistics Canada. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2009.
169. ^ “Canadian population creeps up in average age”. CBC. Ngày 28 tháng 9 năm 2011. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2012.
170. ^ “2013 Human Development Index and its components – Statistics” (PDF). UNDP. 2013. Truy cập ngày 15 tháng 3 năm 2013.
171. ^ “Ethnocultural Portrait of Canada – Data table”. Statistics Canada. Ngày 28 tháng 7 năm 2009. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2011.
172. ^ “Aboriginal Identity (8), Sex (3) and Age Groups (12) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census – 20% Sample Data”. 2006 Census: Topic-based tabulations. Statistics Canada. Ngày 12 tháng 6 năm 2008. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2009.
173. ^ Anita Kalunta-Crumpton; Texas Southern University (2012). Race, Ethnicity, Crime and Criminal Justice in the Americas. Palgrave Macmillan. tr. 12. ISBN 978-0-230-35586-6.
174. ^ “2006 Census: Ethnic origin, visible minorities, place of work and mode of transportation”. The Daily. Statistics Canada. Ngày 2 tháng 4 năm 2008. Truy cập ngày 19 tháng 1 năm 2010.
175. ^ Pendakur, Krishna. “Visible Minorities and Aboriginal Peoples in Vancouver’s Labour Market”. Simon Fraser University. Truy cập ngày 19 tháng 1 năm 2010.
176. ^ “2006 Census: Immigration, citizenship, language, mobility and migration”. The Daily. Statistics Canada. Ngày 4 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 19 tháng 10 năm 2009.
177. ^ Lilley, Brian (2010). “Canadians want immigration shakeup”. Parliamentary Bureau. Canadian Online Explorer. Truy cập ngày 14 tháng 11 năm 2010.
178. ^ Friesen, Joe (ngày 9 tháng 3 năm 2010). “The changing face of Canada: booming minority populations by 2031”. The Globe and Mail. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2012.
179. ^ Zimmerman, Karla (2008). Canada (ấn bản 10). Lonely Planet Publications. tr. 51. ISBN 978-1-74104-571-0.
180. ^ “Canada welcomes highest number of legal immigrants in 50 years while taking action to maintain the integrity of Canada’s immigration system”. Citizenship and Immigration Canada. Ngày 13 tháng 2 năm 2011. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2012.
181. ^ “Supplementary Information for the 2013 Immigration Levels Plan”. Citizenship and Immigration Canada. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2013.
182. ^ “Immigration overview – Permanent and temporary residents”. Citizenship and Immigration Canada. 2012. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2014.
183. ^ Herbert G. Grubel (2009). The Effects of Mass Immigration on Canadian Living Standards and Society. The Fraser Institute. tr. 5. ISBN 978-0-88975-246-7.
184. ^ “Bảng Kế hoạch nhập cư 2011 của Chính phủ Canada”. Canada News Centre. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2010.
185. ^ Alan Simmons (2010). Immigration and Canada: Global and Transnational Perspectives. Canadian Scholars’ Press. tr. 92. ISBN 978-1-55130-362-8.
186. ^ “’No Religion’ Is Increasingly Popular For Canadians: Report”. Huffington Post. Ngày 15 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2013.
187. ^ “Religions in Canada—Census 2011”. Statistics Canada/Statistique Canada. 2011. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2013.
188. ^ “Overview of Education in Canada”. Council of Ministers of Education, Canada. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 1 năm 2010. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2010.
189. ^ Canada – OECD Better Life Index. Oecdbetterlifeindex.org. Truy cập ngày 1 tháng 1 năm 2013.
190. ^ “Creating Opportunities for All Canadians”. Department of Finance Canada. Ngày 14 tháng 11 năm 2005. Truy cập ngày 22 tháng 5 năm 2006.
191. ^ “The most educated countries in the world”. NBC. 2012. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2013.
192. ^ “Comparing countries’ and economies’ performances”. OECD. 2009. Truy cập ngày 22 tháng 5 năm 2012.
193. ^ “Canadian education among best in the world: OECD”. CTV News. Ngày 7 tháng 12 năm 2010. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2013.
194. ^ “Official Languages and You”. Office of the Commissioner of Official Languages. Ngày 16 tháng 6 năm 2009. Truy cập ngày 10 tháng 9 năm 2009.
195. ^ ^{a ă} “2006 Census: The Evolving Linguistic Portrait, 2006 Census: Highlights”. Statistics Canada. 2006 (2010). Truy cập ngày 12 tháng 10 năm 2010.
196. ^ “Population by knowledge of official language, by province and territory”. Statistics Canada. 2006. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2012.
197. ^ Bourhis, Richard Y; Montaruli, Elisa; Amiot, Catherine E (tháng 5 năm 2007). “Language planning and French-English bilingual communication: Montreal field studies from 1977 to 1997”. International Journal of the Sociology of Language 2007 (185): 187–224. doi:10.1515/IJSL.2007.031.
198. ^ Lachapelle, R (tháng 3 năm 2009). “The Diversity of the Canadian Francophonie”. Statistics Canada. Truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2009.
199. ^ Hayday, Matthew (2005). Bilingual Today, United Tomorrow: Official Languages in Education and Canadian Federalism. McGill-Queen’s University Press. tr. 49. ISBN 978-0-7735-2960-1.
200. ^ Heller, Monica (2003). Crosswords: language, education and ethnicity in French Ontario. Mouton de Gruyter. tr. 72, 74. ISBN 978-3-11-017687-2.
201. ^ “Aboriginal languages”. Statistics Canada. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm 2009.
202. ^ Olive Patricia Dickason (1992). Canada’s First Nations: A History of Founding Peoples from Earliest Times. University of Oklahoma Press. tr. 419. ISBN 978-0-8061-2439-1.
203. ^ Fettes, Mark; Norton, Ruth (2001). “Voices of Winter: Aboriginal Languages and Public Policy in Canada”. Trong Castellano, Marlene Brant; Davis, Lynne; Lahache, Louise. Aboriginal education: fulfilling the promise. UBC Press. tr. 39. ISBN 978-0-7748-0783-8.
204. ^ Russell, Peter H (2005). “Indigenous Self-Determination: Is Canada as Good as it Gets?”. Trong Hocking, Barbara. Unfinished constitutional business?: rethinking indigenous self-determination. Aboriginal Studies Press. tr. 180. ISBN 978-0-85575-466-2.
205. ^ “What Languages Do Canadians Speak? Language Statistics From the 2011 Census of Canada”. About.com: Canada Online. Ngày 31 tháng 10 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2012.
206. ^ “Population by mother tongue, by province and territory”. Statistics Canada. Tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 4 tháng 7 năm 2013.
207. ^ Rand Dyck (2011). Canadian Politics. Cengage Learning. tr. 88. ISBN 978-0-17-650343-7.
208. ^ Franklin, Daniel P; Baun, Michael J (1995). Political culture and constitutionalism: a comparative approach. Sharpe. tr. 61. ISBN 978-1-56324-416-2.
209. ^ Garcea, Joseph; Kirova, Anna; Wong, Lloyd (tháng 1 năm 2009). “Multiculturalism Discourses in Canada”. Canadian Ethnic Studies 40 (1): 1–10. doi:10.1353/ces.0.0069.
210. ^ Bricker, Darrell; Wright, John (2005). What Canadians think about almost everything. Doubleday Canada. tr. 8–28. ISBN 978-0-385-65985-7.
211. ^ Magocsi, Paul R (2002). Aboriginal peoples of Canada: a short introduction. University of Toronto Press. tr. 3–6. ISBN 978-0-8020-3630-8.
212. ^ Blackwell, John D (2005). “Culture High and Low”. International Council for Canadian Studies World Wide Web Service. Truy cập ngày 15 tháng 3 năm 2006.
213. ^ “Mandate of the National Film Board”. National Film Board of Canada. 2005. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2009.
214. ^ Brock, Richard (2008). “Envoicing Silent Objects: Art and Literature at the Site of the Canadian Landscape”. Canadian Journal of Environmental Education 13 (2): 50–61.
215. ^ Hill, Charles C (1995). The Group of Seven – Art for a Nation. National Gallery of Canada. tr. 15–21, 195. ISBN 978-0-7710-6716-7.
216. ^ Newlands, Anne (1996). Emily Carr. Firefly Books. tr. 8–9. ISBN 978-1-55209-046-6.
217. ^ Pamela R. Stern (ngày 30 tháng 6 năm 2010). Daily life of the Inuit. ABC-CLIO. tr. 151. ISBN 978-0-313-36311-5.
218. ^ Dorland, Michael (1996). The cultural industries in Canada: problems, policies and prospects. J. Lorimer. tr. 95. ISBN 978-1-55028-494-2.
219. ^ Edwardson, Ryan (2008). Canadian content, culture and the quest for nationhood. University of Toronto Press. tr. 127. ISBN 978-0-8020-9759-0.
220. ^ Adam Jortner (2011). The Gods of Prophetstown: The Battle of Tippecanoe and the Holy War for the American Frontier. Oxford University Press. tr. 217. ISBN 978-0-19-976529-4.
221. ^ “’O Canada’”. Historica-Dominion. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2013.
222. ^ “Hymne national du Canada”. Canadian Heritage. Ngày 23 tháng 6 năm 2008. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2008.
223. ^ Henry Roxborough, “The Beginning of Organized Sport in Canada,” Canada (1975) 2#3 pp 30–43
224. ^ “National Sports of Canada Act”. Canadian Heritage. Ngày 17 tháng 11 năm 2008. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2012.
225. ^ Conference Board of Canada (tháng 12 năm 2004). “Survey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Population”. Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada – Report August 2005. Sport Canada. Truy cập ngày 1 tháng 7 năm 2006.
226. ^ ^{a ă} Canadian Heritage (2002). Symbols of Canada. Canadian Government Publishing. ISBN 978-0-660-18615-3.
227. ^ Ruhl, Jeffrey (tháng 1 năm 2008). “Inukshuk Rising”. Canadian Journal of Globalization 1 (1): 25–30.

Đọc thêm

Lịch sử Francis, RD; Jones, Richard; Smith, Donald B (2009). Journeys: A History of Canada. Nelson Education. ISBN 978-0-17-644244-6. Taylor, Martin Brook; Owram, Doug (1994). Canadian History. 1 & 2. University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-5016-8, ISBN 978-0-8020-2801-3 Địa lý và khí hậu Stanford, Quentin H biên tập (2008). Canadian Oxford World Atlas (ấn bản 6). Oxford University Press (Canada). ISBN 978-0-19-542928-2. Chính phủ và pháp luật Malcolmson, Patrick; Myers, Richard (2009). The Canadian Regime: An Introduction to Parliamentary Government in Canada (ấn bản 4). University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-0047-8. Morton, Frederick Lee (2002). Law, politics, and the judicial process in Canada. Frederick Lee. ISBN 978-1-55238-046-8. Quân sự Granatstein, JL (2011). Canada’s Army: Waging War and Keeping the Peace (ấn bản 2). University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-1178-8.

Kinh tế 2012 Economic Survey (PDF). OECD Economic Surveys. 2013. Council of Canadian Academies (2012). The State of Science and Technology in Canada, 2012. Council of Canadian Academies. ISBN 978-1-926558-47-9. Nhân khẩu học và thống kê học Statistics Canada (2008). Canada Year Book (CYB) annual 1867–1967. Federal Publications (Queen of Canada). Statistics Canada (tháng 12 năm 2012). Canada Year Book. Federal Publications (Queen of Canada). ISSN 0068-8142. Catalogue no 11-402-XWE (. Văn hóa Andrew Cohen (2007). The Unfinished Canadian: The People We Are. McClelland & Stewart. ISBN 978-0-7710-2181-7. Magocsi, Paul R (1999). Encyclopedia of Canada’s peoples. Society of Ontario, University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-2938-6.

Liên kết ngoài

Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và phương tiện truyền tải về Canada

Wikivoyage có chỉ dẫn du lịch về Canada

• Canada tại DMOZ (trang đề nghị)

• Canada từ BBC News
• Canada từ CIA World Factbook
• sơ lược Canada từ OECD
• Canadiana: The National Bibliography of Canada
• Key Development Forecasts for Canada từ International Futures
• Trang tin điện tử chính thức của Chính phủ Canada
• Trang tin điện tử chính thức của Toàn quyền Canada
• Trang thông tin du lịch chính thức của Canada

Các quốc gia và lãnh thổ tại Bắc Mỹ

Khối Thịnh vượng chung Anh

Thể loại:

• Canada
• Quân chủ lập hiến
• Quốc gia thành viên Khối Thịnh vượng chung Anh
• Quốc gia thành viên NATO
• Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Anh
• Cựu thuộc địa Anh
• Cựu thuộc địa của Pháp
• Thành viên G20

Ghana

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Cộng hoà Ghana
Republic of Ghana (tiếng Anh)
Quốc kỳ Huy hiệu
Khẩu hiệu
Freedom and Justice (Tiếng Anh: “Tự do và công lý”)
Quốc ca
God Bless Our Homeland, Ghana
Hành chính
• Tổng thống	John Dramani Mahama
Ngôn ngữ chính thức	Tiếng Anh
Thủ đô	Accra 5°33′B, 0°15′T
Thành phố lớn nhất	Accra
Địa lý
Diện tích	238.540 km² (hạng 78)
Diện tích nước	3,5% %
Múi giờ	UTC (UTC0)
Ngày thành lập	Từ Anh Ngày 6 tháng 3, 1957
Dân cư
Dân số ước lượng (2005)	21.029.853 người (hạng 50)
Dân số (2005)	21.029.853 người
Mật độ	87 người/km² (hạng 83)
Kinh tế
GDP (PPP)	Tổng số: 54,33 triệu USD
HDI (2003)	0,520 trung bình (hạng 138)
Đơn vị tiền tệ	Cedi (GHC)
Thông tin khác
Tên miền Internet	.gh
Đạo Cơ Đốc 64,1%, tín ngưỡng địa phương 17,6%, đạo hồi 14,4%, Tôn giáo khác 3,9%

Ghana (Tiếng Việt: Ga-na^[1]), tên chính thức là Cộng hòa Ghana (Republic of Ghana) là một quốc gia tại Tây Phi. Ghana có biên giới với Côte d’Ivoire về phía tây, Burkina Faso về phía bắc, Togo về phía đông, còn về phía nam là Vịnh Guinea. Thủ đô và cũng là thành phố lớn nhất của Ghana là Accra.

Người dân Ghana cho rằng lịch sử của họ bắt nguồn từ Vương quốc Ghana cổ xưa tồn tại từ thế kỉ 8 đến thế kỉ 13 tại phía tây châu Phi, nhưng đến khi vương quốc này sụp đổ thì cư dân của nó đã di cư xuống phía nam và lập nên những tiểu quốc Fante và đặc biệt là Vương quốc Ashante hùng mạnh. Những mối liên hệ về thương mại với người Bồ Đào Nha được thiết lập từ thế kỉ 15 và đến năm 1874, Ghana trở thành một thuộc địa của Liên Hiệp Anh với tên gọi Bờ Biển Vàng (Gold Coast). Năm 1957, Ghana trở thành thuộc địa đầu tiên ở vùng Châu Phi hạ Sahara giành được độc lập.

Bờ Biển Vàng giành độc lập từ tay Vương quốc Anh vào năm 1957 và trở thành quốc gia độc lập đầu tiên ở khu vực hạ Sahara.^[2][3][4] Ghana được chọn làm tên mới cho quốc gia này để ghi nhớ Đế chế Ghana, đã từng trải dài khắp cả khu vực Tây Phi. Ghana là thành viên của Khu vực hòa bình và hợp tác Nam Đại Tây Dương, Khối thịnh vượng chung, Cộng đồng Kinh tế Tây Phi, Liên minh châu Phi và là thành viên liên kết của Cộng đồng Pháp ngữ. Ghana là nước có sản lượng cacao đứng thứ 2 thế giới. Hồ nhân tạo lớn nhất thế giới về diện tích bề mặt Volta nằm ở quốc gia này.^[5]

Mục lục

• 1 Từ nguyên học
• 2 Lịch sử
• 3 Chính trị
  • 3.1 Chính phủ
  • 3.2 Hệ thống tòa án
  • 3.3 Chính trị
  • 3.4 Ngoại giao
• 4 Kinh tế
• 5 Vùng và khu hành chính
  • 5.1 Dân số của các thành phố lớn
• 6 Địa lý
• 7 Dân cư
• 8 Ngôn ngữ
• 9 Văn hóa và con người
  • 9.1 Thể thao
• 10 Tôn giáo
• 11 Giáo dục
• 12 Xếp hạng quốc tế
• 13 Ghi chú
• 14 Tham khảo
• 15 Liên kết ngoài

Từ nguyên học

Ghana có nghĩa là “chiến binh của nhà vua” (ngự lâm quân) gắn liền với những vị vua thời trung đại của đế chế Ghana Tây Phi. Trước khi quốc gia Bờ Biển Vàng (Gold Coast) sáp nhập với Togoland thuộc Anh (British Togoland) vào ngày 6 tháng 3 năm 1957, Ghana trở thành tên pháp lý của quốc gia này. Tuy nhiên, sau khi tuyên bố hoàn toàn độc lập với vương quốc Anh, Ghana đã đổi tên thành Cộng hòa Ghana (Republic of Ghana).

Lịch sử

Ghana là một nước có lịch sử lâu đời. Từ thế kỷ 4, đã ra đời Vương quốc Sarakolle rộng lớn, chạy dài từ bờ biển Đại Tây Dương đến sông Niger. Thế kỷ 11, Vương quốc Ghana trở nên cực thịnh với nền nông nghiệp, thủ công, buôn bán phát triển.

Từ năm 1471, người Bồ Đào Nha thám hiểm và khám phá ra vùng bờ biển mà sau này có tên gọi là Gold Coast (Côte de l’Or, Bờ biển Vàng). Họ xây dựng pháo đài Elmina và giữ độc quyền buôn bán vàng trong khoảng một thế kỉ rưỡi. Sau khi loại trừ người Bồ Đào Nha, người Hà Lan, người Anh và một số thương gia châu Âu phân chia quyền kiểm soát và biến vùng này thành trung tâm mua bán nô lệ.

Từ năm 1826, người Anh thực hiện một loạt các chiến dịch chống lại người bản xứ Ashanti ở sâu bên trong nội địa. Vùng duyên hải trở thành thuộc địa Anh (1874). Năm 1901, người Ashanti đầu hàng người Anh và lãnh thổ phía bắc trở thành xứ bảo hộ. Vùng Togoland lân cận, thuộc địa cũ của Đức, thuộc quyền ủy trị của Anh từ năm 1922.

Năm 1957, Gold Coast là thuộc địa đầu tiên ở châu Phi giành được độc lập và đổi tên thành Ghana. Nền cộng hòa ra đời sau khi hiến pháp được thông qua (năm 1960). Chủ nghĩa chuyên quyền của Tổng thống Kwame Nkrumah và sự suy thoái kinh tế trong nước dẫn đến cuộc đảo chính quân sự năm 1966.

Từ đó, đất nước rơi vào tình trạng bất ổn chính trị cho đến khi Jerry J. Rawlings lên nắm quyền năm 1981. Rawlings tiến hành khôi phục kinh tế và dân chủ. Được bầu làm Tổng thống năm 1992, Rawlings công bố hiến pháp mới và chấm dứt chế độ quân sự. Ứng cử viên đối lập John Kufuor lên cầm quyền sau khi giành thắng lợi trong cuộc tuyển cử chiếc ghế Tổng thống năm 2000.

Chính trị

Bài chi tiết: Chính trị Ghana

Tòa án tối cao Ghana, ở Accra

Quốc khánh lần thứ 50 của Ghana

Theo Bảng xếp hạng Chỉ số thất bại của nhà nước năm 2009, Ghana đứng ở vị trí thứ 124 trên thế giới và đứng áp chót trong số các nước châu Phi, trước Mauritius, dựa theo các số liệu từ năm 2006.^[6] Ghana cũng xếp thứ 7 trong số 48 nước vùng hạ Sahara vào năm 2008 theo chỉ số Ibrahim, phản ánh sự thành công của các chính sách chính phủ đối với dân chúng.^[7]

Chính phủ

Nền dân chủ nghị viện của Ghana được xác lập vào năm 1957, xen kẽ bởi các chính phủ quân sự và dân sự. Tháng 1 năm 1993, chính quyền quân đội đã dọn đường cho sự ra đời của nền cộng hòa thứ 4 sau cuộc bầu cử nghị viện và tổng thống vào cuối năm 1992. Hiến pháp năm 1992 thiết lập cơ cấu quyền lực bao gồm tổng thống, nghị viện, nội các, hội đồng nhà nước và một hệ thống toà án độc lập. Chính phủ được bầu thông qua phổ thông đầu phiếu, tuy nhiện cơ quan lập pháp của Ghana được cơ cấu không theo tỉ lệ, một số tỉnh có dân số ít lại có số đại biểu nhiều hơn các tỉnh có dân số đồng hơn.^[8]

Hệ thống tòa án

Hệ thống pháp luật dựa trên thông luật của Anh, tiền lệ án, và hiến pháp năm 1992. Hệ thống cấp bậc toà án bao gồm Toà án tối cao Ghana, Toà án cấp phúc thẩm, và Tòa án tư pháp. Các thiết chế tư pháp ngoài toà án là các Toà án công cộng. Từ khi giành độc lập cho đến nền cộng hòa thứ 4, các Toà án đã và đang duy trì được tính độc lập tương đối.^[8]

Kofi Annan

Chính trị

Các đảng phái chính trị được hoạt động hợp pháp từ giữa năm 1992 sau 10 năm bị gián đoạn. Nền cộng hòa thứ 4 xuất hiện rất nhiều đảng phái khác nhau, bao gồm Đảng Đại hội quốc gia dân chủ (đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống và nghị viện vào các năm 1992, 1996 và 2008) và Đảng Những người ái quốc mới, đảng đối lập đã giành chiến thắng trong các năm 2000 và 2004; Đảng Hội nghị quốc gia nhân dân và Đảng Hội nghị nhân dân, do Kwame Nkrumah sáng lập.^[8]

Ngoại giao

Từ khi giành độc lập, Ghana luôn ủng hộ xu hướng không liên kết và chủ nghĩa Pan-Africanism gắn liền với tên tuổi của vị tổng thống đầu tiên, TS. Kwame Nkrumah. Ghana ưu tiên các quan hệ hợp tác quốc tế và khu vực về chính trị cũng như kinh tế, đồng thời cũng là một thành viên tích cực của Liên hợp quốc và Liên minh Châu Phi.^{[cần dẫn nguồn]}

Ghana thực hiện đường lối đối ngoại đa dạng hoá, đa phương hoá, coi trọng quan hệ với Mỹ, Tây Âu, Nhật Bản để tranh thủ vốn, kỹ thuật. Ghana nhận được sự trợ giúp của Mỹ trong khuôn khổ chương trình “đào tạo các chuyên gia quân sự nước ngoài” (IMET), chương trình “trợ giúp trong việc huấn luyện tiến hành các hoạt động chống khủng bố tại châu Phi” (ACOTA).

Nhiều chính trị gia và nhà ngoại giao Ghana đang làm việc tại các tổ chức quốc tế, trong số đó phải kể đến cựu Tổng thư ký Liên hợp quốc Kofi Annan, thẩm phán Tòa án hình sự quốc tế Akua Kuenyehia và cựu tổng thống Jerry Rawlings, đang là chủ tịch của Cộng đồng kinh tế Tây Phi.^[8]

Ghana hiện là thành viên tích cực của nhiều tổ chức khu vực và quốc tế như: WTO, Phong trào không liên kết (NAM), Liên minh châu Phi (AU), Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS).

Kinh tế

Bài chi tiết: Kinh tế Ghana

Được thiên nhiên ưu đãi, Ghana có thu nhập đầu người cao gấp hai lần các quốc gia khác ở Tây Phi. Mặc dù vậy, Ghana vẫn có những lợi tức khác từ thương mại và hỗ trợ quốc tế như các hoạt động đầu tư của những người có gốc gác Ghana ở nước ngoài. Khoảng 28% dân số sống dưới mức nghèo với $1.25 đô la Mĩ/ngày. Phần lớn trong số đó là những phụ nữ Ghana bị ảnh hưởng bởi những lý do chính trị ở các khu vực nghèo đói phía bắc của Ghana.^[9] và theo Ngân hàng Thế giới, thu nhập bình quân theo đầu người hầu như đã không tăng gấp đôi trong 45 năm qua.^[10] Từ thời thuộc địa đến hiện tại, Ghana được biết đến là một trong những nước sản xuất vàng nhiều nhất thế giới. Những mặt hàng xuất khẩu khác như cacao, gỗ, điện, kim cương, bauxite,^[11] và mangan là những nguồn thu ngoại tệ chính của Ghana, được trực tiếp điều khiển và chỉ đạo bởi Bộ Nông nghiệp thuộc tổng thống, đứng đầu là bà Antoinette Efua-Addo (xem thêm thông tin tại http://www.Ghana-agricexport.com).^[12] Một mỏ dầu được cho là có khoảng 3 tỷ thùng (480.000.000 m³) dầu nhẹ đã được phát hiện vào năm 2007.^[13] Việc khai thác dầu mỏ vẫn đang diễn ra và số lượng dầu mỏ khai thác liên tục tăng lên.^[14] Điều này được kì vọng sẽ là một nguồn thu khổng lồ cho kinh tế Ghana kể từ quý IV năm 2010 khi nước này chính thức tăng sản lượng dầu mỏkinh doanh dầu mỏ.

Tòa nhà Sunyani Cocoa

Đập thủy điện Akosombo được xây dựng vào năm 1965 trên sông Volta cung cấp điện năng cho cả Ghana và các nước láng giềng.

Năm 2008, lực lượng lao động của Ghana có khoảng 11,5 triệu người.^[15] Kinh tế của Ghana chủ yếu vẫn dựa vào nông nghiệp, chiếm tới 37,3% GDP và cung cấp việc làm cho 56% số người lao động,^[15] phần lớn trong số đó là những người sản xuất nhỏ. Tỉ trọng công nghiệp của Ghana vào năm 2007 chiếm 7,9% GDP.^[16]

Những chính sách không mấy hiệu quả của chính quyền quân sự cũ và các cam kết giữ gìn hòa bình khu vực đã dẫn đến tình trạng lạm phát thâm hụt tài chính, sự sụt giá của đồng Cedi cũng như sự không hài lòng của công chúng với những biện pháp kém cỏi của chính phủ Ghana. Mặc dầu vậy, Ghana vẫn là một trong những quốc gia ổn định về kinh tế nhất châu lục Đen.

Tháng 7 năm 2007, Ngân hàng nhà nước Ghana quyết định thay đổi đồng tiền đang sử dụng Cedi (¢) sang đồng Ghana Cedi (GH¢) để tái kiểm soát tiền tệ trong nước. Tỉ giá của thu đổi là 1 Ghana Cedi cho 10,000 Cedi (cũ). Ngân hàng nhà nước Ghana đã tiến hành các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ nhằm thông báo cho người dân Ghana về chính sách này.

Đồng tiền mới, Ghana Cedi, đã dần đi vào ổn định và đến năm 2009 trung bình $1 USD =Gh¢ 1.4 ^[15]. Thuế giá trị gia tăng (VAT) cũng được áp dụng ở Ghana bắt đầu từ năm 1989 với một mức tỉ lệ áp dụng chung cho tất cả (các loại hàng hóa hoặc cá nhân). Bắt đầu từ tháng 9 năm 2007, chế độ thuế được chia thành nhiều mức tỉ lệ khác nhau.

Năm 1998, mức thuế VAT ở Ghana là 10% và được điều chỉnh thành 12.5% vào năm 2000. Tuy nhiên với việc thông qua luật 734 năm 2007, mô hình VAT 3% đối với khu vực bán lẻ bắt đầu được triển khai. Mô hình này chỉ cho phép người bán lẻ các mặt hàng chịu thuế (được quy định theo luật 546) tính thêm tối đa 3% giá trị của mặt hàng được bán so với kê khai. Mục đích của luật này nhằm đơn giản hóa hệ thống thuế và gia tăng sự ủng hộ của người dân. ^{[cần dẫn nguồn]}

Từ giữa tháng 12 năm 2010, ngành sản xuất dầu khí tại Ghana đã bắt đầu hoạt động và được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế (mỏ dầu ngoài khơi Jubilee có trữ lượng lên tới 3 tỷ thùng).^[17]

Vùng và khu hành chính

Bài chi tiết: Các khu vực Ghana và Tỉnh lị Ghana

Regions of Ghana

Ghana được phân chia thành 10 khu vực hành chính và 138 quận, huyện, mỗi huyện hội đồng riêng của mình. Dưới huyện là các loại hình hội đồng, bao gồm 58 thị xã, khu vực hội đồng, hội đồng khu, 108, và 626 hội đồng khu vực. Các khu vực hành chính bao gồm:

Ashanti, thủ phủ Kumasi Brong Ahafo, thủ phủ Sunyani Central, thủ phủ Cape Coast Eastern, thủ phủ Koforidua Greater Accra, thủ phủ Accra

Northern, thủ phủ Tamale Upper East, thủ phủ Bolgatanga Upper West, thủ phủ Wa Volta, thủ phủ Ho Western, thủ phủ Sekondi-Takoradi

Dân số của các thành phố lớn

Thành phố	Dân số
Accra	3.963.264
Kumasi	2.604.909
Tamale	390,730
Takoradi	260,651
Tema	229,106
Teshie	154,513
Sekondi	153,900
Cape Coast	200,204
Obuasi	147,613
Dunkwa-On-Offin	108,482

Địa lý

Bài chi tiết: Địa lý Ghana

Vườn bách thảo Aburi

Sông Volta

Bãi biển ở Ghana

Voi ở rừng quốc gia Mole

Ghana nằm trong khu vực Vịnh Ghana, rất gần với đường xích đạo nên có một khí hậu ấm áp. Diện tích của Ghana trải dài trên một khu vực rộng 238500 km2. phía đông giáp Togo, phía tây giáp Bờ Biển Ngà, phía bắc giáp Burkina Faso và còn phía nam giáp Vịnh Ghana (Đại Tây Dương). Kinh tuyến Greenwich chạy dọc theo quốc gia này, chính xác là ở thành phố công nghiệp Tema. Về mặt địa lý, Ghana là quốc gia gần với “trung tâm” của thế giới nhất. Mặc dù trên thực tế, điểm trung tâm thật sự (0°, 0°) nằm trên Vịnh Ghana (Đại Tây Dương), cách Accra của Ghana khoảng 614 km về phía nam.^[18]

Ghana được bao phủ bởi những đồng bằng, đồi núi thấp và một số sông ngòi. Ghana có thể được chia thành 5 khu vực địa hình khác nhau. Đường bờ biển thấp với các bãi cát xoay lưng về phía đồng bằng và những rừng cây nhỏ, đồng thời bị chia cắt bởi các sông và suối. Trong khi đó, phía bắc của Ghana nổi bật bởi các cao nguyên. Tây Nam và Nam Ghana có được núi rừng che phủ, trong đó có vùng núi Ashanti, cao nguyên Kwahu và Akuapim-Togo chạy dọc sườn đông của đất nước.

Lưu vực sông Volta chiếm một diện tích lớn khu vực trung tâm của Ghana. Điểm cao nhất của Ghana là đỉnh núi Afadjato.

Ghana có khí hậu nhiệt đới. Dải bờ biển phía đông ấm và khô; khu vực tây nam nóng và ẩm ướt, trong khi phía bắc lại nóng và khô. Hồ Volta, hồ nhân tạo lớn nhất thế giới, bao phủ một tỉ lệ không nhỏ phần đất phía đông của Ghana, là nguồn nước chính cho nhiều con sông khác như Oti hoặc Afram.

Khí hậu ở Ghana chia thành 2 mùa chính: mùa mưa và mùa khô. phía bắc Ghana mùa mưa bắt đầu từ tháng 3 cho đến tháng 11, trong khi ở phía nam, bao gồm cả thủ đô Accra, mùa mưa thường bắt đầu từ tháng 4 cho đến trung tuần tháng 11. phía nam của Ghana bao gồm những rừng cây nhiệt đới và rụng lá lớn. Ngoài ra khu vực này còn có những rừng cọ dầu và ngập mặn khác.

Dân cư

Dân số Ghana vào khoảng 24 triệu người bao gồm hơn 100 nhóm dân tộc khác nhau. Tuy vậy, ở Ghana không có những xung đột dân tộc gay gắt có thể dẫn đến nội chiến như ở nhiều nước châu Phi khác.^[19] Ngôn ngữ chính thức ở Ghana là tiếng Anh tuy nhiên hầu hết người dân Ghana đều biết ít nhất một thổ ngữ.

Nhóm dân tộc chính ở Ghana là người Akan, trong đó có người Fante, Akyem, Ashanti, Kwahu, Akuapem, Nzema, Bono, Akwamu, Ahanta and others) 49.3%, Mole–Dagbon 15.2%, Ewe 11.7%, Ga-Dangme (comprising of the Ga, Adangbe, Ada, Krobo and others) 7.3%, Guan 4%, Gurma 3.6%, Gurunsi 2.6%, Mande-Busanga 1%, other tribes 1.4%, other (Hausa, Zabarema, Fulani) 1.8% (2000 census).

Theo CIA World Factbook, các nhóm tôn giáo ở Ghana bao gồm: Thiên chúa giáo 68.8%, Hồi giáo 15.9%, tín ngưỡng truyền thống của người Phi 8.5%^[20][21].

Ngôn ngữ

Ở Ghana có 47 thổ ngữ. Tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức của Ghana trong thương mại cũng như hành chính. Tiếng Anh cũng là ngôn ngữ tiêu chuẩn để giảng dạy ở các cấp giáo dục. Ngôn ngữ bản địa của Ghana được chia thành hai nhóm nhỏ thuộc nhóm ngôn ngữ Niger–Congo.

Văn hóa và con người

Ghana là một quốc gia đa dạng về thành phần dân tộc. Do đó, văn hóa của Ghana là sự pha trộn của tất cả các nền văn hóa của mọi nhóm dân tộc của quốc gia này: người Ashanti, người Fante, người Kwahu, người Ga, người Ewe, người Mamprusi, người Dagomba và các nhóm dân tộc thiểu số khác. Sự đa dạng văn hóa này thể hiện rất rõ trong cách ăn, cách mặc và nghệ thuật của người dân Ghana. Một số nghi lễ đặc trưng của văn hóa Ghana cho đến hiện tại vẫn còn rất phổ biến ở quốc gia này như lễ sinh con, lễ trưởng thành, kết hôn và ma chay.

Thể thao

Ở Ghana, bóng đá là môn thể thao phổ biến và được yêu thích nhất. Đội tuyển bóng đá quốc gia Ghana thường được gọi là “Những ngôi sao đen”. Ngày 16 tháng 10 năm 2009, đội tuyển bóng đá U-20 Ghana đã trở thành đội tuyển quốc gia đầu tiên của châu Phi đoạt ngôi vô địch U-20 thế giới sau chiến thắng ở loạt sút luân lưu 11m với Brasil.

Ghana cũng là quốc gia đầu tiên của châu Phi giành chiến thắng ở vòng chung kết bóng đá thế giới World Cup 2010 diễn ra tại chính châu lục này sau khi đánh bại Serbia với tỉ số 1-0. Ghana cũng chính là đội tuyển quốc gia châu Phi duy nhất lọt vòng vòng knock-out của giải đấu này và đội bóng thứ 3 châu Phi góp mặt tại vòng tứ kết World Cup.

Tôn giáo

Nhà thờ Wesley Methodist, Kumasi

Kitô giáo là tôn giáo lớn nhất của đất nước, và chiếm ưu thế ở phía nam Ghana và các bộ phận của miền Bắc Ghana, trong khi Hồi giáo phổ biến rộng rãi hơn trong các bộ phận của khu vực phía Bắc. Kitô giáo được theo bởi 71,2% dân số, theo điều tra dân số năm 2010.^[22] Kitô giáo đã được giới thiệu bởi người châu Âu trên bờ biển của Ghana trong thế kỷ 14, và dần dần người dân nước này đã tin theo tôn giáo mới.^[23]

Hồi giáo là đức tin của 17,6% dân số.^[22] Nó được truyền bá đến phía Bắc Ghana trong thế kỷ 15.^[24] Kitô giáo và Hồi giáo ở Ghana chung sống hòa bình với nhau.

Điều tra dân số năm 2010 cho biết 5,3% dân số Ghana tuyên bố không có tôn giáo, tôn giáo truyền thống được thực hiện bởi 5,2% dân số, theo điều tra dân số năm 2010. Ấn Độ giáo cũng có mặt ở quốc gia này với một Tu viện do giáo sĩ Swami Ghananand Saraswati điều hành.^[25] Đạo giáo và Phật giáo cũng đã xuất hiện ở Ghana do người Trung Quốc mang đến.^[26]

Giáo dục

Xếp hạng quốc tế

Bài chi tiết: International rankings of Ghana

Tổ chức	Khảo sát về	Xếp hạng
Institute for Economics and Peace [1]	Chỉ số chung về hòa bình (Global Peace Index)[27]	52 trên 144
Heritage Foundation/The Wall Street Journal	Chỉ số tự do kinh tế (Index of Economic Freedom)	91 trên 157[28]
Ký giả không biên giới	Chỉ số tự do báo chí	31 trên 173[29]
Transparency International	Chỉ số nhận thức tham nhũng (Corruption Perception Index)	69 trên 179[30]
Chương trình phát triển của Liên hợp quốc	Chỉ số phát triển con người (Human Development Index)	135 trên 177[31]
Vision of Humanity	Chỉ số chung về hòa bình (Global Peace Index)	40 trên 121[32]
Diễn đàn kinh tế thế giới	Báo cáo cạnh tranh toàn cầu (Global Competitiveness Report)	không được xếp hạng[33]

Ghi chú

1. ^ Trần, Văn Bình; Phan Doãn Nam (2001). Giáo trình Lịch sử quan hệ quốc tế. Hà Nội: Học viện quan hệ quốc tế. tr. 265.

Tham khảo

1. ^ Thông tin cơ bản về các nước, khu vực và quan hệ với Việt Nam, Bộ Ngoại Giao Việt Nam.
2. ^ Peter N. Stearns and William Leonard Langer. The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged, 2001. Pages 813, 1050.
3. ^ “Ghana – MSN Encarta”. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2009., encarta.msn.com
4. ^ “NEWS.BBC.co.uk”. NEWS.BBC.co.uk. 9 tháng 2 năm 2010. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
5. ^ “Geography.about.com”. Geography.about.com. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
6. ^ “Foreignpolicy.com” (PDF). Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
7. ^ “Welcome to the Mo Ibrahim Foundation”. Moibrahimfoundation.org. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
8. ^ ^{a ă â b} “Government and Politics”. A Country Study: Ghana (La Verle Berry, editor). Library of Congress Federal Research Division (tháng 11 năm 1994). This article incorporates text from this source, which is in the public domain. Lcweb2.loc.gov
9. ^ [2] Human Development Indices, Table 3: Human and income poverty, p. 35. Truy cập 1 tháng 6 năm 2009
10. ^ “Obama’s Ghana trip sends message across Africa”. CNN. 10 tháng 7 năm 2009.
11. ^ “Aluworks.com”. Aluworks.com. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
12. ^ The World Factbook
13. ^ Ghana leader: Oil reserves at 3B barrels – Yahoo! News
14. ^ “Kosmos Makes Second Oil Discovery Offshore Ghana”. Rigzone.com. 25 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2010.
15. ^ ^{a ă â} [3]^{[liên kết hỏng]}
16. ^ “Ghana – MSN Encarta”. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2009., encarta.msn.com
17. ^ Tài Liệu Cơ Bản Về Ghana Và Quan Hệ Với Việt Nam
18. ^ Extreme points of Earth
19. ^ “Ghana – MSN Encarta”. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2009.
20. ^ “International Religious Freedom Report 2007”. U.S. Department of State. Truy cập 5 tháng 12 năm 2009.
21. ^ “CIA – The World Factbook – Ghana”. U.S. CIA. Truy cập 5 tháng 12 năm 2009.
22. ^ ^{a ă} 2010 Population and Housing Census
23. ^ Ghana Religion – OverLandingAfrica. overlandingafrica.com. Truy cập ngày 24 tháng 2 năm 2010.
24. ^ “International Religious Freedom Report 2007″. U.S. Department of State. Truy cập ngày 5 tháng 12 năm 2009.
25. ^ Trisha Gupta (ngày 15 tháng 8 năm 2009). “Culture & Society – The Swami of Accra”. tehelka.com. Tehelka. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2012.
26. ^ ^ Rajesh Joshi (ngày 29 tháng 6 năm 2010). “Ghana’s unique African-Hindu temple”. bbc.co.uk. BBC News. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2012.
27. ^ “Vision of Humanity”. Vision of Humanity. Truy cập ngày 4 tháng 2 năm 2010.
28. ^ “Heritage Foundation – 2007 Index of Economic Freedom”. Official Website for the Index. The Wall Street Journal and The Heritage Foundation. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 24 tháng 2 năm 2007. “The highest form of economic freedom provides an absolute right of property ownership, fully realised freedoms of movement for labour, capital, and goods, and an absolute absence of coercion or constraint of economic liberty beyond the extent necessary for citizens to protect and maintain liberty itself. In other words, individuals are free to work, produce, consume, and invest in any way they please, and that freedom is both protected by the state and unconstrained by the state.”
29. ^ “Reporters Without Borders – Worldwide Press Freedom Index 2008”. Annual Worldwide Press Freedom Index. Reporters sans frontières. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 10 năm 2008. Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2009.
30. ^ “Corruption Perception Index 2007”. Official Website. Transparency International e.V. Truy cập ngày 11 tháng 12 năm 2007.
31. ^ “Human Development Report 2006” (PDF). Annual Report. United Nations Development Programme. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 24 tháng 2 năm 2007.
32. ^ “Global Peace Index Rankings”. Global Peace and Sustainability. Economist Intelligence Unit, Centre for Peace and Conflict Studies, University of Sydney, Australia and some Peace Institutes and Think Tanks. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007.
33. ^ “Table 1: Global Competitiveness Index rankings and 2005 comparisons” (PDF). World Economic Forum – Global Competitiveness Report 2006 – 2007. World Economic Forum. Truy cập ngày 24 tháng 2 năm 2007.

Liên kết ngoài

Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và phương tiện truyền tải về Ghana

Tìm hiểu thêm về Ghana ở các dự án khác của Wikipedia:
	Định nghĩa ở Wiktionary
	Nội dung đa phương tiện ở Commons
	Tư liệu học tập ở Wikiversity
	Tin tức ở Wikinews
	Câu nói nổi tiếng ở Wikiquote
	Văn bản ở Wikisource
	Sách ở Wikibooks

• Business Anti-Corruption Portal Ghana country profile

Chính phủ

• Ghana official website
• The Parliament of Ghana official site
• National Commission on Culture official site
• Chief of State and Cabinet Members

Thông tin chung

• Country Profile from BBC News
• Ghana from Encyclopaedia Britannica
• Ghana from UCB Libraries GovPubs
• Ghana tại DMOZ (trang đề nghị)

• Wikimedia Atlas của Ghana, có một số bản đồ liên quan đến Ghana.
• The African Activist Archive Project website has photographs of the All Africa People’s Conference held in Accra, Ghana, 5–ngày 13 tháng 12 năm 1958 including Kwame Nkrumah, Prime Minister of Ghana, addressing the conference, the American Committee on Africa delegation meeting with Nkrumah, and of Patrick Duncan and Alfred Hutchinson of South Africa at the conference.
• Key Development Forecasts for Ghana from International Futures

Thể thao

• 1st Online Ghana Sports Portal

Các quốc gia và lãnh thổ tại Châu Phi

Khối Thịnh vượng chung Anh

Thể loại:

• Ghana
• Quốc gia thành viên Khối Thịnh vượng chung Anh
• Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Anh
• Cộng hòa
• Quốc gia châu Phi

Nguyễn Đình Chiểu

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Nguyễn Đình Chiểu
Tượng Nguyễn Đình Chiểu trong đền thờ ông ở Ba Tri (Bến Tre)
Sinh	1 tháng 7 1822 Làng Tân Thới, Gia Định Thành, Việt Nam
Mất	3 tháng 7 1888 Ba Tri, Sở tham biện Bến Tre, Nam Kỳ, Liên bang Đông Dương
Công việc	Nhà thơ, nhà văn hóa

Nguyễn Đình Chiểu (chữ Hán: 阮廷沼; 1822–1888), tục gọi là Đồ Chiểu (khi dạy học), tự Mạnh Trạch, hiệu Trọng Phủ, Hối Trai (sau khi bị mù); là nhà thơ lớn nhất của miền Nam Việt Nam trong nửa cuối thế kỷ 19 ^[1].

Mục lục

• 1 Thân thế và sự nghiệp
  • 1.1 Đi học
  • 1.2 Mẹ mất, bị mù lòa
  • 1.3 Dạy học, làm thuốc và sáng tác thơ văn yêu nước
  • 1.4 Qua đời
• 2 Tác phẩm chính
• 3 Sự nghiệp văn chương
• 4 Giai thoại
• 5 Thông tin liên quan
• 6 Ảnh
• 7 Chú thích
• 8 Sách tham khảo chính
• 9 Liên kết ngoài

Thân thế và sự nghiệp

Nguyễn Đình Chiểu sinh ngày 13 tháng 5 năm Nhâm Ngọ (1 tháng 7 năm 1822), tại quê mẹ là làng Tân Thới ^[2], phủ Tân Bình, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (thuộc phường Cầu Kho, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay).

Ông xuất thân trong gia đình nhà nho. Cha ông là Nguyễn Đình Huy, người xã Bồ Điền ^[3], huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên; nay thuộc huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế. Lớn lên, ông cưới vợ ở đây và đã có hai con (một trai và một gái). Mùa hạ, tháng 5 năm Canh Thìn (1820) Tả quân Lê Văn Duyệt được triều đình Huế phái vào làm Tổng trấn Gia Định Thành. Đến đầu mùa thu, Nguyễn Đình Huy đi theo Tả quân, để tiếp tục làm thư lại ở Văn hàn ty thuộc dinh Tổng trấn. Ở Gia Định, ông Huy có thêm người vợ thứ là bà Trương Thị Thiệt, người làng Tân Thới, sinh ra 7 con (4 trai, 3 gái), và Nguyễn Đình Chiểu chính là con đầu lòng.

Đi học

Thuở nhỏ, Nguyễn Đình Chiểu được mẹ nuôi dạy. Năm lên 6, 7 tuổi, ông theo học với một ông thầy đồ ở làng.

Năm 1832, Tả quân Lê Văn Duyệt mất. Năm sau (1833), con nuôi Tả quân là Lê Văn Khôi, vì bất mãn đã làm cuộc nổi dậy chiếm thành Phiên An ở Gia Định, rồi chiếm cả Nam Kỳ. Trong cơn binh biến, cha của Nguyễn Đình Chiểu bỏ trốn ra Huế, nên bị cách hết chức tước. Song vì thương con, cha ông lén trở vào Nam, đem ông ra gửi cho một người bạn đang làm Thái phó ở Huế để tiếp tục việc học. Nguyễn Đình Chiểu sống ở Huế từ 11 tuổi (1833) đến 18 tuổi (1840), thì trở về Gia Định.

Năm Quý Mão (1843), ông đỗ Tú tài ở trường thi Gia Định lúc 21 tuổi. Khi ấy, có một nhà họ Võ hứa gả con gái cho ông ^[4].

Năm 1847, ông ra Huế học để chờ khoa thi năm Kỷ Dậu (1849)^[4]. Lần này, ông cùng đi với em trai là Nguyễn Đình Tựu (10 tuổi).

Mẹ mất, bị mù lòa

Ngày rằm tháng 11 năm Mậu Thân (32 tháng 12 năm 1848), mẹ Nguyễn Đình Chiểu mất ở Gia Định. Được tin, ông bỏ thi, dẫn em theo đường bộ trở về Nam chịu tang mẹ.

Trên đường trở về, vì quá thương khóc mẹ, vì vất vả và thời tiết thất thường, nên đến Quảng Nam thì Nguyễn Đình Chiểu bị ốm nặng. Trong thời gian nghỉ chữa bệnh ở nhà một thầy thuốc vốn dòng dõi Ngự y, tuy bệnh không hết, nhưng ông cũng đã học được nghề thuốc. Lâm cảnh đui mù, hôn thê bội ước, cửa nhà sa sút… Nguyễn Đình Chiểu đóng cửa chịu tang mẹ cho đến năm 1851, thì mở trường dạy học và làm thuốc ở Bình Vi (Gia Định). Truyện thơ Lục Vân Tiên của ông có lẽ được bắt đầu sáng tác vào thời gian này ^[5].

Năm 1854, Nguyễn Đình Chiểu cưới Lê Thị Điền (1835–1886, người làng Thanh Ba, huyện Cần Giuộc, trước thuộc Gia Định; nay thuộc tỉnh Long An) làm vợ. Bà Điền là em gái thứ năm của Lê Tăng Quýnh, học trò ông, vì cảm phục và mến thương thầy, đã xin gia đình tác hợp. Truyện thơ Dương Từ-Hà Mậu của ông có lẽ được bắt đầu sáng tác vào thời gian này ^[5].

Dạy học, làm thuốc và sáng tác thơ văn yêu nước

Năm 1858, quân Pháp nổ súng vào Đà Nẵng. Vấp phải sự kháng cự quyết liệt của quân và dân Việt, họ vào Nam đánh phá thành Gia Định vào đầu năm 1859. Sau khi tòa thành này thất thủ (17 tháng 2 năm 1859), Nguyễn Đình Chiểu đưa gia đình về sống ở Thanh Ba (Cần Giuộc), tức quê vợ ông. Vô cùng đau đớn trước thảm cảnh mà quân Pháp đã gây nên cho đồng bào ông, và rất thất vọng về sự hèn yếu, bất lực của triều đình, ông làm bài thơ “Chạy giặc”^[6].

Đêm rằm tháng 11 năm Tân Dậu (16 tháng 12 năm 1861) ^[7], những nghĩa sĩ mà trước đây vốn là nông dân, vì quá căm phẫn kẻ ngoại xâm, đã quả cảm tập kích đồn Pháp ở Cần Giuộc, tiêu diệt được một số quân của đối phương và viên tri huyện người Việt đang làm cộng sự cho Pháp. Khoảng mười lăm nghĩa sĩ bỏ mình^[8]. Những tấm gương đó đã gây nên niềm xúc động lớn trong nhân dân. Theo yêu cầu của Tuần phủ Gia Định là Đỗ Quang, Nguyễn Đình Chiểu làm bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc“, để đọc tại buổi truy điệu các nghĩa sĩ đã hy sinh trong trận đánh này.

Sau Hòa ước Nhâm Tuất 1862, ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ mất về tay Pháp, theo phong trào “tỵ địa” ^[9], Nguyễn Đình Chiểu cùng gia đình rời Thanh Ba (Cần Giuộc) về Ba Tri (Bến Tre), vì không thể sống chung với họ. Chia tay với bạn bè thân quen, ông làm bài thơ “Từ biệt cố nhân”.

Về Ba Tri, ông tiếp tục dạy học, làm thuốc và đem ngòi bút yêu nước của mình ra phục vụ cuộc đấu tranh anh dũng của đồng bào Nam Kỳ suốt trong hơn 20 năm, dù đã mù lòa ^[10].

Năm 1863, em trai út ông là Nguyễn Đình Huân theo Đốc binh Là chống Pháp, hy sinh ở Cần Giuộc.

Tháng 8 năm 1864, thủ lĩnh cuộc kháng chiến chống Pháp ở Gò Công là Trương Định bị thương rồi tuẫn tiết ở Ao Dinh; xúc động, Nguyễn Đình Chiểu làm bài văn tế và mười hai bài thơ liên hoàn để điếu ông.

Năm 1867, Kinh lược sứ Phan Thanh Giản và Đốc học Vĩnh Long Nguyễn Thông tổ chức đưa di hài nhà giáo Võ Trường Toản từ làng Hòa Hưng (Gia Định) về táng ở Bảo Thạnh (Ba Tri), Nguyễn Đình Chiểu có đến dự lễ rước.

Ngày 4 tháng 8 năm đó (1867), Phan Thanh Giản tuẫn tiết vì không giữ được thành Vĩnh Long, Nguyễn Đình Chiểu có làm hai bài thơ điếu ông. Có thể ông bắt đầu soạn quyển thơ Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca trong năm này.

Năm 1868, thủ lĩnh kháng Pháp ở Ba Tri là Phan Tòng (còn có tên là Phan Ngọc Tòng) hy sinh, ông làm 10 bài thơ điếu.

Năm 1877, Nguyễn Đình Chiểu dời đến ở làng An Bình Đông (sau đổi là An Đức) cách chợ Ba Tri khoảng hai cây số^[11]

Năm 1883, Tỉnh trưởng Bến Tre là Michel Ponchon đã đến nhà để yêu cầu ông nhuận chính quyển thơ Lục Vân Tiên, đồng thời ngỏ ý trao trả lại ruộng vườn của ông mà họ đã chiếm đoạt ^[12]. Ông khảng khái nói: “Đất vua không ai trả thì đất riêng của tôi có sá gì”, rồi khước từ mọi hứa hẹn giúp đỡ của chính quyền thực dân. Lại hỏi ý muốn riêng của ông, ông đáp “muốn tế vong hồn nghĩa sĩ Lục tỉnh”, và được viên Tỉnh trưởng chấp thuận. Sau đó, ông tổ chức lễ tế tại chợ Ba Tri, và đọc bài “Văn tế nghĩa sĩ trận vong Lục tỉnh” ^[13].

Qua đời

Năm 1886, vợ ông là bà Lê Thị Điền mất lúc 51 tuổi. Buồn rầu vì vợ mất, vì cảnh nước mất nhà tan đã bấy lâu, vì bệnh tật ngày càng trầm trọng ^[14], hai năm sau, ngày 24 tháng 5 năm Mậu Tý (3 tháng 7 năm 1888), Nguyễn Đình Chiểu cũng qua đời tại Ba Tri, thọ 66 tuổi. Ngày đưa tiễn nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu về cõi vĩnh hằng, cánh đồng An Đức rợp trắng khăn tang của những người mến mộ ông ^[15].

Ông được an táng cạnh mộ vợ, nay thuộc ấp 3, xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre ^[16].

Tác phẩm chính

• Lục Vân Tiên (truyện thơ Nôm, bắt đầu soạn khoảng 1851), gồm 2082 câu thơ lục bát. Đây là một “bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý đáng trọng ở đời” đã làm nên tên tuổi Nguyễn Đình Chiểu ^[17], và là một tác phẩm lớn của văn học Việt Nam, được nhân dân, đặc biệt là nhân dân Nam Bộ yêu chuộng ^[15]. Sau thời gian phổ biến theo lối truyền miệng, truyện Lục Vân Tiên đã được Duy Minh Thị (tên thật là Trần Quang Quang ở Chợ Lớn) khắc in lần đầu ở Trung Quốc trước năm 1864, và đã được các nhà văn như Aubaret, Abel de Michels, Bajot…dịch ra tiếng nước ngoài ^[18]

• Dương Từ – Hà Mậu (truyện thơ Nôm, bắt đầu soạn khoảng 1854). Căn cứ bản Tân Việt (Sài Gòn, 1964) do Phan Văn Hùm sao lục và hiệu đính, thì tập thơ gồm 3.456 câu, trong đó phần lớn là thơ lục bát, có xen thơ luật Đường (33 bài) và các thể khác…^[19]. Tác giả mượn câu chuyện này để nói lên thái độ của ông đối với đạo Phật và Công giáo Rôma mà ông không tán thành ^[20].

• Ngư Tiều vấn đáp nho y diễn ca (Ngư tiều y thuật vấn đáp, 1867?), gồm 3.642 câu, trong đó phần lớn là thơ lục bát, có xen 21 bài thơ và một số bài thơ ca, phú…trích từ các sách thuốc Trung Quốc ^[21]. Đây là một quyển sách dạy nghề làm thuốc chữa bệnh, viết dưới hình thức truyện thơ Nôm. Song giá trị chủ yếu ở việc tác giả đã lồng tư tưởng yêu nước vào nội dung y thuật ^[22].

Ngoài ra, ông còn để lại khoảng 37 bài thơ và văn tế, trong số đó có nhiều bài nổi tiếng, như:

• Chạy giặc (1859)
• Từ biệt cố nhân (1859)
• Tế Cần Giuộc sĩ dân trận vong văn (tức Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, 1861)
• Mười hai bài thơ và bài văn tế Tướng quân Trương Định (1864)
• Thơ điếu Đông các Đại học sĩ Phan Thanh Giản (2 bài, 1867)
• Mười bài thơ điếu Ba Tri Đốc binh Phan Tòng (1868)
• Lục tỉnh sĩ dân trận vong văn (Văn tế nghĩa sĩ trận vong Lục tỉnh, chưa biết đích xác thời điểm sáng tác)^[23].
• Hịch kêu gọi nghĩa binh đánh Tây (chưa xác định thời điểm sáng tác)
• Thảo thử hịch (Hịch đánh chuột, chưa xác định thời điểm sáng tác)
• Ngóng gió đông (chưa xác định thời điểm sáng tác)
• Thà đui (chưa xác định thời điểm sáng tác), v.v…

Sự nghiệp văn chương

Nguyễn Đình Chiểu là một nhà nho tiết tháo, sống theo đạo nghĩa, tuy mang tật mù tối, và gặp lúc biến loạn mà vẫn giữ được phẩm cách thanh cao. Ông không chỉ là người con có hiếu, người thầy mẫu mực, mà còn là một nhà thơ yêu nước, đã để lại nhiều tác phẩm có giá trị.

Ông là nhà thơ có quan niệm văn chương nhất quán. Ông chủ trương dùng văn chương biểu hiện đạo lý và chiến đấu cho sự nghiệp chính nghĩa. Nói khác hơn, ông làm thơ là để “chở đạo, sửa đời và dạy người” ^[24]. Vì vậy, mỗi vần thơ của ông đều ngụ ý khen chê công bằng, rạch ròi, và đều bộc lộ một tấm lòng thương dân, yêu nước của ông. Sự nghiệp văn chương của ông, có thể chia thành hai thời kỳ sáng tác:

–Giai đoạn đầu (những năm 50 của thế kỷ 19): Trong giai đoạn này, ông viết “Lục Vân Tiên” và “Dương Từ-Hà Mậu”. Có thể xem đây là thời kỳ khẳng định tư tưởng nhân nghĩa, tư tưởng yêu nước yêu dân của ông.

–Giai đoạn sau bắt đầu từ ngày quân Pháp đến chiếm lấy Gia Định (1859) cho đến khi ông qua đời (1888): Ngòi bút của ông ở giai đoạn này gắn bó mật thiết với cuộc sống của người dân mất nước. Trong nhiều tác phẩm như “Chạy Giặc”, “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”, “Lục tỉnh sĩ dân trận vong”, v.v,…ông đã lên án mạnh mẽ quân Pháp xâm lược, phê phán triều đình nhu nhược, đồng thời ca ngợi tinh thần nghĩa khí và những tấm gương chiến đấu anh dũng của nhân dân. Đây là giai đoạn phát triển cao và rực rỡ của sự nghiệp văn chương Nguyễn Đình Chiểu ^[25]

Và dù ở giai đoạn nào, trong các tác phẩm của ông nổi bật lên ba đặc điểm về nội dung và hình thức, đó là:

-Ông thường dùng chữ Nôm, và bằng ngôn ngữ nghệ thuật bình dị, giàu sức gợi cảm, khiến cho tác phẩm của ông có sức thu hút mạnh mẽ người đọc, nhất là đối với nhân dân miền Nam.

-Ông là nhà thơ đầu tiên xây dựng thành công hình ảnh những người nông dân trong văn học Việt, đắp tô tượng đài vĩnh cửu về người anh hùng Nam Bộ tiên phong trong công cuộc chống thực dân Pháp xâm lược.

-Ông đề cao tư tưởng Nho gia, xem ra có vẻ bảo thủ. Song điều đáng chú ý là các tư tưởng ấy mang nội dung đạo nghĩa nhân dân, gắn chặt với ý thức trách nhiệm đối với vận mệnh của đất nước, do đó có một ý nghĩa xã hội to lớn, khởi đầu chi một thời đai văn chương sử thi mới sau này ^[26].

Tóm lại, so với các trước tác của các nhà văn cùng thời, Nguyễn Đình Chiểu đã có một thái độ tích cực hơn, vì dân vì nước hơn. Tuy không đứng vào hàng ngũ cầm khí giới, nhưng ông rất có cảm tình với họ, chia sẻ với họ cái hờn mất nước, lòng căm ghét quân địch và bọn hợp tác…^[27].

Giai thoại

Mộ Nguyễn Đình Chiểu (trái), mộ vợ ông (phải), phía xa là mộ Sương Nguyệt Anh và đền thờ của ông

Thực dân Pháp cho Tôn Thọ Tường, là bạn của Đồ Chiểu đến dụ dỗ ông. Đến mấy lần, nhưng lần nào đều bị Đồ Chiểu tìm cớ lánh mặt, Sau Tường gửi tặng hủ mắm cá lóc, mà Tường nói rõ trong thư là chính tay của vợ mình làm, để biếu bạn xưa. Sau khi ăn gần hết, Đồ Chiểu mới phát hiện ở dưới đáy hũ có mấy nén vàng, ông vô cùng tức giận, viết thư trách Tôn Thọ Tường và sai người trả lại vàng.

Michel Ponchon, tỉnh trưởng tỉnh Bến Tre cũng đã mấy lần thân hành đến nhà Đồ Chiểu. Có lần lấy cớ nhờ nhuận sắc bản Lục Vân Tiên, nhưng ông giả vờ điếc đặc. Có lần viên quan này thông báo việc trả lại ruộng đất ở Tân Thới (Gia Định) cho Đồ Chiểu, nhưng nhận được câu trả lời: “Đất vua còn phải bỏ, thì đất tôi sá gì!”. Lần khác, M. Ponchon đặt ra vấn đề cấp dưỡng, Đồ Chiểu nói: “Tôi đây đang sống đầy đủ trong sự tôn kính của các môn đệ và sự quý mến của đồng bào. Điều đó đã làm tôi thỏa mãn lắm rồi”…Duy nhất có một lần, M. Ponchon hỏi Đồ Chiểu về một ước nguyện. Đồ Chiểu nói chỉ mong ước chính phủ Pháp cho ông tổ chức một buổi lễ tế vong hồn những người dân đã chết trận, và đã được viên quan này đồng ý. Hôm đó, tại chợ Đập (nay là chợ Ba Tri), nghe Đồ Chiểu đọc bài văn tế thảm thiết, đông đảo mọi người đến dự đều không cầm được nước mắt…^[28].

Thông tin liên quan

• Con của Nguyễn Đình Chiểu có tất cả là ba trai ba gái. Trong số ấy có nữ sĩ Sương Nguyệt Anh (con gái thứ năm)^[29] và Nguyễn Đình Chiêm (con trai thứ sáu) đều là người có tiếng trong giới văn chương.
• Toàn thể khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại huyện Ba Tri (Bến Tre) đã được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận di tích Lịch sử Văn hóa ngày 16 tháng 3 năm 1993.
• Trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam, Hội Văn nghệ Giải phóng Miền Nam đã lập ra Giải thưởng Nguyễn Đình Chiểu công bố năm 1965 dành tặng cho các tác giả, tác phẩm nổi bật trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật ở miền Nam.

Ảnh

• 

  Cổng vào khu di tích đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại xã An Đức, (Ba Tri).

• 

  Đền thờ Nguyễn Đình Chiểu trong khu đền mộ.

• 

  Tượng Nguyễn Đình Chiểu trong Văn miếu Trấn Biên (Đồng Nai).

Chú thích

1. ^ Theo Văn học thế kỷ XIX, tr. 405.
2. ^ Theo Nguyễn chí thế phả do Đồ Chiểu biên soạn, và cha ông là Nguyễn Đình Huy hiệu chính. Trương Vĩnh Ký trong truyện Lục Vân Tiên (Sài Gòn, 1889) chép là làng Tân Khánh. Rất có thể Tân Thới về sau được đổi thành Tân Khánh, hoặc là cả hai nơi này về sau nhập làm một. Làng Tân Thới ở đâu, hiện nay chưa xác định được, chỉ biết ở tại Tân Triêm, thuộc vùng Cầu Kho xưa có phần mộ của bà Trương Thị Thiệt (mẹ Đồ Chiểu). Vậy rất có thể làng Tân Thới ở vùng Cầu Kho, thuộc quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay (theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, tập 1, tr. 21).
3. ^ Có người cho rằng Đồ Chiểu thuộc dòng họ Nguyễn Đình ở Phước Yên, thuộc huyện Phong Điền (Thừa Thiên-Huế). Vì vậy, nhóm biên soạn Nguyễn Đình Chiểu toàn tập đã đi đến đó. Sau khi xem xét gia phả dòng họ vừa kể, nhóm biên soạn đã kết luận rằng “quê quán Đồ Chiểu đúng là ở xã Bồ Điền, vì gia phả dòng họ Nguyễn Đình không có chép Đồ Chiểu cùng các cụ tổ khác của ông” (Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, tập 1, tr. 23).
4. ^ ^{a ă} Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, tập 1, tr. 26.
5. ^ ^{a ă} Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, tập 2, tr. 439.
6. ^ Theo Văn học lớp 11 (nâng cao), tập 1, tr. 23.
7. ^ Ghi theo Văn học lớp 11 (nâng cao, tập 1, tr. 31) và Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 2, tr. 439). Văn học thế kỷ XIX (do PGS. Hoàng Hữu Yên làm Chủ biên, NXb Khoa học xã hội, 2004, tr. 407) ghi là “ngày 14 tháng 12 năm 1861″.
8. ^ Ghi theo Từ điển Văn học (bộ mới, Nxb Thế giới, 2004, tr. 1971). Văn học lớp 11 (nâng cao) ghi khoảng 20 người (Nxb Giáo dục, 20037, tr 30). Theo công văn của Tuần phủ Gia Định Đỗ Quang là 27 người, theo Huỳnh Tịnh Của là 15 người (dẫn lại theo Văn học thế kỷ XIX, tr. 407). Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 2, tr. 441), thì người chỉ huy cuộc tập kích là Đỗ Trình Thoại.
9. ^ Tỵ địa: khi quân Pháp chiếm dần Nam Kỳ, người dân ở vùng tạm chiếm chạy sang vùng tự do để lánh quân xâm lược. Vùng đất người dân chạy đến gọi là “tỵ địa” (giải thích theo Ngữ văn 11 (nâng cao), tập 1, tr. 36).
10. ^ Ghi theo Văn học thế kỷ XIX (tr. 405). Văn học lớp 11 (nâng cao, tập 1, tr. 36) viết: “khi về Ba Tri, Nguyễn Đình Chiểu tham gia kháng chiến dưới cờ của Trương Định và Đốc binh Là”. Tuy nhiên, theo GS. Dương Quảng Hàm, thì “Trương Định có mời ông ra làm quân sư cho mạnh thanh thế, nhưng ông từ chối” (Văn học Việt Nam, Trung tâm học liệu Sài Gòn xuất bản, 1968, tr. 144).
11. ^ Khi về Ba Tri, Nguyễn Đình Chiểu làm nhà ở đâu chưa tra được. Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 2, tr. 447), thì đến năm 1877, ông mới đến ở làng An Bình Đông, và rồi mất ở đây.
12. ^ Ghi theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 1, tr. 33). Văn học lớp 11 (nâng cao, tập 1, tr. 36) ghi là “Ponchon tìm cách mua chuộc ông, cấp đất cho, nhưng ông từ chối”.
13. ^ Lược kể theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 1, tr. 33).
14. ^ Theo Lê Chí Dũng, Từ điển văn học (bộ mới), tr. 1129.
15. ^ ^{a ă} Theo Văn học lớp 11 (nâng cao), tập 1, tr. 36.
16. ^ Năm 1959, di cốt của con gái Nguyễn Đình Chiểu là nữ sĩ Sương Nguyệt Anh cũng đã được cải táng bên cạnh mộ vợ chồng ông.
17. ^ Câu trong ngoặc kép là của Phạm Văn Đồng (dẫn lại theo Từ điển văn học bộ mới, tr. 886).
18. ^ Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 1), tr. 67.
19. ^ Ở các bản khác, số câu có khác hơn.
20. ^ Theo Văn học thế kỷ XIX, tr. 421.
21. ^ Căn cứ bản in trong Nguyễn Đình Chiểu toàn tập, tập 2.
22. ^ Theo Văn học thế kỷ XIX, tr. 423.
23. ^ Theo Lê Chí Dũng (Từ điển văn học, bộ mới, tr. 1129), Đồ Chiểu viết bài “Lục tỉnh sĩ dân trận vong” văn năm 1874. Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 2, tr. 448), bài này được làm năm 1884, để đọc trong buổi lễ tế nghĩa sĩ Lục tỉnh tại chợ Ba Tri, sau khi được chủ tỉnh Bến Tre chấp thuận.
24. ^ Theo Lê Chí Dũng, Từ điển văn học (bộ mới), tr. 1129.
25. ^ Theo Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (tập 1), tr. 40.
26. ^ Lược theo Theo Văn học lớp 11 (nâng cao), tập 1, tr. 37 và 41.
27. ^ Nhận xét của GS. Phạm Thế Ngũ, Việt Nam văn học sử giản ước tân biên (tập 3, Quốc học tùng thư, Sài Gòn, 1965), tr.29.
28. ^ Lược kể theo Huỳnh Ngọc Trảng, Ngàn năm bia miệng, Sở Văn hóa Thông tin Long An xuất bản, 1984, tr.101-102.
29. ^ Theo tục lệ ở Nam Bộ, con đầu lòng kể thứ hai, nên mặc dù Sương Nguyệt Anh là con gái thứ tư trong gia đình, nhưng được gọi là thứ năm. Tương tự, Nguyễn Đình Chiêm cũng vậy.

Sách tham khảo chính

• Ca Văn Thỉnh-Nguyễn Sỹ Lâm-Nguyễn Thạch Giang, Nguyễn Đình Chiểu toàn tập (gồm 2 quyển). Nhà xuất bản Đại học vả Trung học chuyên nghiệp, 1980.
• Lê Chí Dũng, mục từ “Nguyễn Đình Chiểu” in trong Từ điển văn học (bộ mới). Nhà xuất bản Thế giới, 2004.
• Hoàng Hữu Yên (Chủ biên), Văn học thế kỷ XIX. Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2004.
• Trần Đình Sử (Tổng Chủ biên), Ngữ văn 11 (nâng cao), tập 1, Nhà xuất bản Giáo dục, 2006.

Liên kết ngoài

Wikisource có các tác phẩm gốc nói đến hoặc của: Nguyễn Đình Chiểu

Phong trào độc lập Việt Nam Sự kiện Đánh Đà Nẵng • Chiếm Gia Định • Thực dân hoá Nam Kỳ • Trận Trà Kiệu • Khởi nghĩa Ba Đình • Bình định Bắc Kỳ • Trận Tà Lùng • Hà Thành đầu độc • Thế chiến I • Phong trào hội kín Nam Kỳ • Khởi nghĩa Thái Nguyên • Ám sát Bazin • Xô Viết Nghệ Tĩnh • Khởi nghĩa Yên Bái • Thế chiến II • Cách mạng tháng Tám • Tuyên ngôn độc lập • Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất • Hiệp định Geneva Tổ chức Triều đình Huế • Cần Vương • Văn Thân • Minh Tân  • Đông Du • Duy Tân hội • Đế quốc Việt Nam • Đông Kinh Nghĩa Thục • Trường Dục Thanh • Việt Nam Quang phục Hội • Việt Nam Quốc dân Đảng • Việt Minh • Việt Nam Phục quốc Đồng minh Hội Các lãnh đạo khởi nghĩa Trương Định • Nguyễn Trung Trực  • Tôn Thất Thuyết • Đinh Công Tráng • Phạm Bành • Nguyễn Quang Bích • Nguyễn Thiện Thuật • Phan Đình Phùng • Hoàng Hoa Thám • Nguyễn Xuân Ôn • Phan Xích Long • Trần Cao Vân • Nguyễn Thái Học • Hồ Chí Minh Các nhà văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu • Phan Văn Trị • Ngô Đức Kế Các nhà cách mạng Việt Nam Nguyễn Thần Hiến • Đặng Nguyên Cẩn • Phan Bội Châu • Nguyễn Thượng Hiền • Phan Châu Trinh • Nguyễn Quyền • Lương Văn Can • Cường Để • Nguyễn Khắc Cần • Nguyễn Thái Học • Phan Xích Long • Tạ Thu Thâu • Nguyễn An Ninh • Vũ Hồng Khanh • Nguyễn Tường Tam • Nguyễn Hải Thần • Trương Tử Anh • Hồ Chí Minh • Võ Nguyên Giáp Vua nhà Nguyễn Tự Đức • Hàm Nghi • Thành Thái • Duy Tân • Bảo Đại Bộ máy cai trị Pháp Đông Dương thuộc Pháp • Toàn quyền Đông Dương  • Khâm sứ Trung Kỳ • Thống sứ Bắc Kỳ • Thống đốc Nam Kỳ Người cộng tác Hoàng Cao Khải • Trần Bá Lộc • Huỳnh Công Tấn • Nguyễn Thân  • Lê Hoan

Thể loại:

• Sinh 1822
• Mất 1888
• Nguyễn Đình Chiểu
• Nhà thơ Việt Nam thời Nguyễn
• Nhà giáo Việt Nam
• Thầy thuốc Việt Nam
• Người Bến Tre
• Người Sài Gòn
• Nghĩa quân chống Pháp
• Người khiếm thị
• Nhà cách mạng Việt Nam
• Nhà thơ Việt Nam

Lý Khắc Cường

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Lý Khắc Cường 李克强
Chức vụ
Thủ tướng Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
Nhiệm kỳ	15 tháng 3 năm 2013 – nay 2 năm, 106 ngày
Tiền nhiệm	Ôn Gia Bảo
Kế nhiệm	đương nhiệm
Phó Thủ tướng Thường trực Quốc vụ viện
Nhiệm kỳ	17 tháng 3 năm 2008 – 15 tháng 3 năm 2013
Tiền nhiệm	Hoàng Cúc
Kế nhiệm	Trương Cao Lệ
Thông tin chung
Đảng phái	Đảng Cộng sản Trung Quốc
Sinh	1 tháng 7, 1955 (59 tuổi) Định Viễn, An Huy
Alma mater	Đại học Bắc Kinh

Lý Khắc Cường (tiếng Trung: 李克强; bính âm: Lǐ Kèqiáng) (sinh 1 tháng 7, 1955) là một chính khách Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Thủ tướng Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và là nhân vật đứng thứ 2 trong Ban Thường vụ Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc, bộ phận ra quyết định cao nhất của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. ông Lý có thế mạnh về phát triển kinh tế, kiểm soát giá, tài chính, biến đổi khí hậu và quản lý kinh tế vĩ mô.

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để có thể kiểm chứng thông tin. Những nội dung không có nguồn có thể bị đặt vấn đề và xóa bỏ. Mời bạn bổ sung chú thích từ các nguồn đáng tin cậy để giúp cải thiện bài viết. (tháng 4 năm 2015)

Mục lục

• 1 Tiểu sử
• 2 Đời tư
• 3 Đánh giá
• 4 Tham khảo

Tiểu sử

Ông là người dân tộc Hán, nguyên quán tại Định Viễn, An Huy. Xuất thân là lao động chân tay ở nông thôn, ông Lý tiến nhanh lên vị trí bí thư tỉnh ủy và nay được cho là có nhiều hy vọng trở thành lãnh đạo hàng đầu đất nước. Ông bắt đầu làm việc trong chính quyền với vai trò viên chức từ tháng 3, 1974. Ông đã tốt nghiệp chuyên ngành kinh tế học Học viện Kinh tế Đại học Bắc Kinh, Nghiên cứu sinh tại chức và là Tiến sĩ kinh tế học.

Sinh trưởng tại huyện Định Viễn, Lý Khắc Cường đã trải qua 4 năm lao động chân tay tại Tập đoàn sản xuất Đông Lăng tại tỉnh An Huy. Vào năm 1978, ông vào Đại học Bắc Kinh, nơi ông tốt nghiệp đại học Luật và Kinh tế.

Vào những năm 1980 và 90, Lý Khắc Cường làm Bí thư Liên hiệp sinh viên toàn Trung Quốc, sau đó giữ vị trí trong đảng tại Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản. Vào năm 1999, ông được bổ nhiệm Chủ tịch tỉnh Hà Nam và sau đó Chủ tịch Hội đồng Nhân dân tỉnh Hà Nam. Thế nhưng trong thời gian ông làm lãnh đạo ở tỉnh nông thôn đông dân này, đã xảy ra một số vụ như hỏa hoạn và truyền máu có nhiễm HIV.

Từ đó, ông tới Liêu Ninh trước khi đặt chân vào Thường vụ Bộ Chính trị vào năm 2007.

Ông Lý Khắc Cường được cho là thân cận với Chủ tịch Hồ Cẩm Đào từ hồi còn cùng hoạt động Đoàn Thanh niên. Ông được trông đợi sẽ kế nhiệm Thủ tướng Ôn Gia Bảo.

Ngày 15 tháng 3 năm 2013, ông được Quốc hội bầu làm Thủ tướng Quốc vụ viện.

Đời tư

Lý Khắc Cường xuất thân không là con của cán bộ cấp cao trong chính trường Trung Quốc. Theo Brookings, ông xuất thân từ trần lớp quan chức trung lưu với cha là một cán bộ cấp huyện. Vợ ông, Trần Hồng, là giáo sư tiếng Anh và văn chương tại Đại học Kinh tế và Thương mại Bắc Kinh. Họ có một con gái đang học tại Mỹ.

Cha vợ ông từng giữ chức phó tổng thư ký Ủy ban Trung ương Đoàn.^[1]

Đánh giá

Phong thái bình dân và nhỏ nhẹ của ông khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu ông có đủ mạnh mẽ để đương đầu với các nhóm lợi ích đang thống lĩnh kinh tế Trung Quốc hay không.

Theo Cheng Li của viện Brookings, Lý Khắc Cường là người theo chủ nghĩa dân túy, là người ưa tranh luận các chủ đề như gia tăng việc làm, ưu đãi nhà cửa, chăm sóc y tế cơ sở, phát triển cân đối vùng miền và thúc đẩy cải cách công nghệ năng lượng sạch.

Ông được tiếng là quan tâm tới người nghèo, có thể vì bản thân sinh ra trong gia đình không mấy khá giả.

Ông được cho là có công lớn trong việc vực dậy nền kinh tế của tỉnh Hà Nam, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ ở tỉnh Liêu Ninh, một tỉnh bị ảnh hưởng mạnh của quá trình cải cách doanh nghiệp nhà nước.

Tham khảo

1. ^ “多维月刊独家内幕：李克强夫人一家_多维新闻网”. Truy cập 17 tháng 6 năm 2014.

Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và phương tiện truyền tải về Lý Khắc Cường

Ban Thường vụ Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc

Tập Cận Bình | Lý Khắc Cường | Trương Đức Giang | Du Chính Thanh | Lưu Vân Sơn | Vương Kỳ Sơn | Trương Cao Lệ

Tiền nhiệm: Ôn Gia Bảo

Thủ tướng Quốc vụ viện 2013 đến nay

Kế nhiệm: đương nhiệm

Thủ tướng Quốc vụ viện Trung Quốc Chu Ân Lai (1949-1976) • Hoa Quốc Phong (1976-1980) • Triệu Tử Dương (1980-1987) • Lý Bằng (1987-1988; 1988-1998) • Chu Dung Cơ (1998-2003) • Ôn Gia Bảo (2003-2013) • Lý Khắc Cường (2013-)

Thể loại:

• Sinh 1955
• Nhân vật còn sống
• Lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc
• Thủ tướng Trung Quốc
• Người An Huy
• Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc

Bài viết mới

• Lời vàng của Anbe Anhstanh
• Quà tặng cuộc sống
• Chào ngày mới 30 tháng 6
• Đêm nhớ Phan Huỳnh Điểu, Phan Nhân
• Ngày mới yêu thương
• Chào ngày mới 29 tháng 6
• Quà tặng cuộc sống
• Chào ngày mới 28 tháng 6
• Thạch Lam hạt ngọc đời nay
• Helen Keller người mù điếc huyền thoại
• Chào ngày mới 27 tháng 6
• Chào ngày mới 26 tháng 6
• Chào ngày mới 25 tháng 6
• GS Trần Văn Khê người Thầy nhạc Việt
• Nguyễn Hiến Lê học và viết
• Lộc xuân cuộc đời
• Quà tặng cuộc sống
• Chào ngày mới 24 tháng 6
• Ngày mới yêu thương
• Chào ngày mới 23 tháng 6
• Lộc xuân cuộc đời
• Chào ngày mới 22 tháng 6
• Chào ngày mới 21 tháng 6
• Biển Đông vạn dặm
• Con là nguồn hạnh phúc đầu tiên
• Chào ngày mới 20 tháng 6
• Từ Mao Trạch Đông đến Tập Cận Bình
• Ngày mới Mạnh Hạo Nhiên
• Chào ngày mới 19 tháng 6
• Hoa của Đất
• Tiếng Anh cho em
• Yêu sách 8 điểm của Nguyễn Ái Quốc
• Chào ngày mới 18 tháng 6
• Chào ngày mới 17 tháng 6
• Biển Đông vạn dặm
• Chào ngày mới 16 tháng 6

Video yêu thích


Thuyền và biển
KimYouTube

Trở về trang chính
Hoàng Kim  Ngọc Phương Nam  Thung dung  Dạy và học  Cây Lương thực  Dạy và Học  Tình yêu cuộc sống  Kim on LinkedIn  Kim on Facebook